Tachycines asynamorus Adelung, 1902
śpieszek cieplarniany
Greenhouse Camel-cricket

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja kontynentalna, eurazjatyckiaRodzina  Rhaphidophoridae  
Rząd  Orthoptera  prostoskrzydłe
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Petersburg (palmiarnia w ogrodzie botanicznym) - gatunek opisany z obszaru inwazyjnego.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Prawdopodobnie południowe Chiny o klimacie monsunowym.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Bezskrzydłe szarańczaki; długość ciała samców do 17 mm (anteny do 75 mm), samic do 19 mm (anteny do 80 mm), szerokość odwłoka ok. 5 mm; ubarwienie ciała brunatno-żółte, z ciemnobrunatnymi plamami i pręgami. W budowie - poza bardzo długimi czułkami - charakterystyczne są tylne nogi dwa razy dłuższe od środkowych i przednich, o silnej budowie umożliwiającej dalekie i wysokie (do 60 cm) skoki (Bednarz 1957, Harz 1969).

   
Biologia, ekologia  

W warunkach szklarniowych w Polsce samice składają jaja w okresie wiosennym i letnim, zwykle przez 4-6 tygodni; jedna samica składa od 40 do 140 jaj. Harz (1957) podaje, że samica może złożyć nawet 150-888 jaj. Larwy wylęgają się po 2-3 miesiącach i dorastają w ciągu roku; imagines żyją około roku i prowadzą nocny tryb życia. W dzień spieszki przebywają w różnych ciemnych zakamarkach cieplarni, często w kanałach grzewczych; słabo reagują na światło, natomiast niepokoją się nagłymi podmuchami powietrza. Głównym pokarmem spieszka cieplarnianego są ślimaki nagie z rodzin Limacidae i Arionidae, oraz skorupowe z rodziny Zonitidae (Retinella sp.). Pokarm roślinny pobierają wyjątkowo, tylko w razie konieczności uzupełniania niedoborów wody (np. rejestrowano epizodyczne nagryzanie ananasów i innych owoców szklarniowych) (Bednarz 1957, Marshall i Haes 1988).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

W ostatniej dekadzie XIX wieku sygnalizowano obecność tego szarańczaka w cieplarniach środkowoeuropejskich (Praga, 1891; Hamburg, 1892), a także w Ameryce Północnej (USA, 1898). Jednak gatunek ten (i wyznaczony dla niego nowy rodzaj) opisano dopiero w 1902 r., z palmiarni w Petersburgu. Jeszcze przed I wojną światową rejestrowany był również w innych miastach w Europie Środkowej, w tym także z obecnego terytorium Polski. Najbardziej prawdopodobną drogą zawlekania był transport materiału roślinnego przeznaczonego do cieplarni europejskich i amerykańskich ogrodów botanicznych oraz ogrodniczych szklarni produkcyjnych. W 1937 r. spieszek został stwierdzony po raz pierwszy na wyspach brytyjskich, gdzie w latach 1960-80 szczególnie aktywną ekspansję notowano na obszarze Irlandii, Anglii i Szkocji; stwierdzany był tam m.in. w ogrodach zoologicznych i mieszkaniach, a nawet w garażach (Marshall i Haes 1988).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Pierwsze informacje o pojawieniu się spieszka na naszym terenie pochodzą z początku XX wieku i dotyczą dwóch obszarów: Dolnego Śląska i pobrzeża gdańskiego (Zacher 1907, 1917). Prawdopodobnie stanowiska śląskie (Wrocław, Prószków Opolski, Wałbrzych) mogą mieć jakiś związek z wcześniejszymi o dekadę stanowiskami czeskimi, natomiast nadmorskie (Pruszcz i Gdańsk) są raczej wynikiem bezpośrednich zawleczeń żeglugowych. W okresie międzywojennym szarańczaka tego odnotowano (Szulczewski 1926, Simm 1926) na kolejnych obszarach Polski zachodniej (Poznań, Toruń) i południowej (Ząbkowice, Katowice, Bielsko-Biała), a po II wojnie w Małopolsce (Kraków i okolice, Krynica) i w kolejnych miejscowościach Wielkopolski (Ostrów Wlkp.) oraz Śląska (Opole, okolice Trzebnicy) (Kapuściński 1951, Bazyluk 1956, Bednarz 1957). Począwszy od lat 60. nie notuje się dalszych stanowisk - być może w wyniku stosowania środków chemicznych w szklarniach (†Bazyluk i Liana 2000).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak informacji.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Nie badano.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Przed I wojną światową spieszek uważany był w Europie za szkodnika cieplarnianego - przypisywano mu żerowanie na częściach zielonych i owocach uprawianych roślin. Później okazało się, że jest raczej bardzo pożyteczny, gdyż żywi się ślimakami roślinożernymi, co stwierdzono zarówno u nas (Simm 1926, Bednarz 1957), jak i w innych krajach. Mimo to w niektórych opracowaniach powojennych nadal zalecano jego zwalczanie preparatami opartymi na DDT i związkach talu (Harz 1957).

   
Prognoza  

Od kilku dekad gatunek ten nie wykazuje już ekspansji w Polsce i raczej należy go uważać za będącego w regresji, aczkolwiek w tym czasie zarejestrowano nowe stanowiska w krajach wschodniobałtyckich (Internet). Jeśli jednak w całej Europie nastąpi zdecydowany odwrót od chemicznych metod zabezpieczania upraw szklarniowych - zaistnieje szansa na odrodzenie populacji spieszka i rozszerzenie obszaru jego występowania, co umożliwi wykorzystanie tego gatunku do biologicznej ochrony upraw szklarniowych przed inwazyjnymi ślimakami.

   
Literatura  
  • Bazyluk W. 1956. Prostoskrzydłe - Orthoptera (Saltatoria). W: Klucze do oznaczania owadów Polski, XI, Warszawa: 1-166.
  • †Bazyluk W., Liana A. 2000. Prostoskrzydłe Orthoptera. Katalog fauny Polski cz. XVII, z. 2. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 1-156 + mp. nlb.
  • Bednarz S. 1957. Z biologii Tachycines asynamorusi Adel. (Orthoptera, Gryllacrididae). Polskie Pismo Entomologiczne, Wrocław, 26: 191-204.
  • Harz K. 1969. Die Geradflüger Mitteleuropas. Gustav Fischer Verlag, Jena: 239-242.
  • Kapuściński S. 1951. Nowe stanowisko spieszka cieplarnianego Tachycines asynamorusi Adel. (Orthoptera, Locustidae) na ziemiach polskich. Polskie Pismo Entomologiczne, Wrocław, 20: 100-101.
  • Marshall J.A., Haes E.C.M. 1988. Grasshoppers and allied insects of Great Britain and Ireland. Harley Books, London.
  • Simm K. 1926. O nowym dla południowo-zachodniej Polski, rzekomym szkodniku cieplarnianym Tachycines asynamorusi Adel. Ogrodnictwo, Kraków, 1-111.
  • Szulczewski J. W. 1926. Materiały do fauny szarańczaków (Orthoptera) Wielkopolski. Polskie Pismo Entomologiczne, Lwów, 5: 87-89.
  • Zacher F. 1907. Beitrag zur Kenntnis der Orthopteren Schlesiens. Zeitschrift für wissenschaftliche Insektenbiologie, Husum, 3: 179-185, 211-217.
  • Zacher F. 1917. Die Geradflüger Deutschlands un ihre Verbreitung. Systematisches und synonimisches Verzeichniss der im Gebiete des Deutschen Reiches bisher aufgefundenen Orthopteren-Arten (Dermaptera, Oothecaria, Saltatoria). Jena, VIII + 1-287 + 3 nlb., 1 mp.
   
Streszczenie  

Tachycines asynamorus Adel. - Greenhouse Camel Cricket originates from southern China but it was described at the beginning of the 20th century already as an invader from a palm house in the botanical garden of Petersburg (Russia), although it had been found earlier in other hothouses in Central Europe (Praha, 1891; Hamburg, 1892). In Poland the species was reported for the first time from Lower Silesia in 1907 and in the next decade from Pomerania (environs of Gdańsk). Later on, it was noted several times in hothouses in western and southern Poland. Before World War I Greenhouse Camel Cricket was considered a greenhouse pest in many countries but studies carried out in Poland by Simm (1926) and Bednarz (1957) proved that it fed mainly on snails, therefore it could be used for protection of greenhouse plants. Unfortunately, in many hothouses (also in botanical gardens) there were used chemical insecticides, which reduced the populations of Greenhouse Camel Cricket, and in some cases completely eliminated them. It is, however, possible to restitute the species through introduction of its small populations and abandonment of the use of pesticides for plant protection.

   
Opracowanie  Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014