Umbra pygmaea (De Kay, 1842)
muławka wschodnioamerykańska
Eastern Mudminnow

 introdukcja bieżąca, ostatnie ćwierćwieczeintrodukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Umbridae  muławkowate
Rząd  Esociformes  szczupakokształtne
Gromada  Pisces/Actinopterygii  ryby promieniopłetwe
Typ  Chordata  strunowce
 
 
 
 
 
   

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Tappan, Rockland Co., N.Y. (USA).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Naturalny obszar występowania tego gatunku obejmuje wschodnie wybrzeże USA (zlewisko Atlantyku) - od południowo-wschodniej części stanu New York do rzeki St. Johns w północnej Florydzie i Aucilla (basen Zatoki Meksykańskiej) w Georgii (Lee i in.1980).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Ciało wydłużone, krępe, masywne, szerokie z przodu, na przekroju poprzecznym owalne. Pysk krótki. Szczęka dłuższa niż żuchwa. Głowa duża, zaokrąglona z przodu. Drobne szczoteczkowate ząbki występują na szczęce, żuchwie, lemieszu i podniebieniu. Pokrywy skrzelowe oraz wierzch głowy pokryte łuskami. Łuski na ciele duże, cykloidalne bez promieni. Brak linii nabocznej. Płetwa grzbietowa dłuższa niż odbytowa, obie zaokrąglone, osadzone w tylnej części ciała. Początek płetwy grzbietowej wyraźnie przesunięty ku tyłowi w stosunku do płetw brzusznych. Płetwy parzyste małe, wachlarzowate. Płetwa ogonowa duża, zaokrąglona. Ciało ciemnobrunatne z lekkim zielonkawym odcieniem. Grzbiet jaśniejszy z licznymi nieregularnymi cętkami. Boki poniżej środkowego rzędu łusek są wyraźnie ciemniejsze. Przez środek głowy (od pyska przez oko do końca pokryw skrzelowych) przebiega ciemno pigmentowany pasek. W końcowym odcinku trzonu ogona znajduje się ciemna, przewężona w środku plama. Druga, półksiężycowata i nieco słabiej pigmentowana, położona jest w bazalnej części płetwy ogonowej (Mohr 1940, Witkowski i in. 1995a,b).

   
Biologia, ekologia  

Muławka wschodnioamerykańska preferuje płytkie wody stojące i wolno płynące. Zasiedla zanikające starorzecza, płytkie i mulista jeziora oraz stawy, kanały i rowy melioracyjne. Prowadzi ukryty tryb życia, przebywając w najsilniej zarośniętych ich partiach lub też zagrzebuje się w muliste dno. W wodach ubogich w tlen korzysta z powietrza atmosferycznego. Gatunek wszystkożerny, choć odżywia się głównie larwami owadów i innymi bezkręgowcami wodnymi oraz wylęgiem ryb. Częściowo spożywa również i materiał roślinny. Maksymalne rozmiary samców dochodzą do 11,5 cm, a samic do 15 cm. Do tarła przystępuje wiosną, gdy woda osiągnie temperaturę ok. 15°C. Ikra składana jest na roślinach, a wylęganie się larw następuje po ok. 14-15 dniach (Hubbs i Lagler 1958).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Do Europy sprowadzona na początku XX wieku, m.in. do Francji, Holandii, Belgii i Niemiec, gdzie występuje wyspowo, a w wodach otwartych znalazła się już w 1913 r. za sprawą akwarystów (Mohr 1940, Welcomme 1988, Witkowski i Kotusz 2000).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W dzisiejszych granicach Polski po raz pierwszy gatunek ten został odnotowany w 1995 roku w dorzeczu Małej Panwi. Przypuszcza się, że do Polski został on introdukowany (introdukcja raczej niezamierzona i z udziałem akwarystów) wcześniej, tj. po I wojnie światowej. Pax (1921) podawał z okolic Tarnowskich Gór (obszary źródliskowe dopływów Małej Panwi i Liswarty) obecność muławki dunajskiej Umbra kramerii. Dostarczone mu okazy najprawdopodobniej oznaczył błędnie, bowiem współczesne badania ichtiofaunistyczne wykazały tam obecność tylko Umbra pygmaea. Aktualnie występuje w dorzeczu Małej Panwi w okolicach Żędowic i Potępy (dopływ Stoła) oraz w rzece Liswarcie z niektórym dopływami (Olszynka, Młynówka - górne dorzecze Warty) (Witkowski i in. 1995a, Kostrzewa 1998).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Nie stwierdzony.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Ze względu na brak danych o jego biologii w nowych warunkach trudna jest jednoznaczna ocena wpływu muławki na ekosystemy wodne i rodzimą ichtiofaunę. Przy masowym występowaniu gatunek ten może lokalnie konkurować o pokarm lub zjadać młodociane stadia rodzimych gatunków ryb. Nie wykazano szkód ekologicznych czy gospodarczych.

   
Prognoza  

Gatunek notowany tylko lokalnie, o ograniczonych możliwościach ekspansji, a jego rozprzestrzenienie się do dorzecza Warty tłumaczone jest wielką powodzią (1997 r.), w wyniku której obszary źródliskowe obu systemów rzecznych były przez pewien okres połączone.

   
Literatura  
  • Blatchley W.S. 1885. On the American species of the genus Umbra. Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia:12-13.
  • Hubbs C.L., Lagler K.F. 1958. Fishes of the Great Lakes Region. Cranbrook Inst. of Sci., Bloomfield Hills, Michigan: 1-213.
  • Kostrzewa J. 1998. Nowe stanowiska Umbra pygmaea De Kay, 1842 w dorzeczu Odry. Przeglad Zoologiczny 42: 237-240.
  • Lee D.S., Gilbert C.R., Hocutt C.H., Jenkins R.E., McAllister D.E., Stauffer J.R. 1980. Atlas of North American freshwater fishes. North Carolina Biol. Survey.
  • Mohr E. 1940. Die Hundfisch-Arten der Gattung Umbra Kramer. Zoologischer Anzeiger 132: 1-10.
  • Spillmann Ch.J. 1961. Faune de France. 65. In: de Beauchamp P., Chopard L. (eds). Poissons d'eau douce. Libr. de la Fac. des Sci., Paris: 1-303.
  • Welcomme R.L. 1988. International introductions of inland aquatic species. FAO Fish Tech. Paper 294: 1-318.
  • Witkowski A., Kotusz J. 2000. Muławka wschodnioamerykańska Umbra pygmaea (De Kay, 1842). W: Brylińska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 369-370.
  • Witkowski A., Kusznierz J., Kotusz J. 1995a. Umbra pygmaea De Kay, 1842 (Osteichthyes, Umbridae) nowy introdukowany gatunek ryby w polskiej ichtiofaunie. Przegląd Zoologiczny 39: 287-292.
  • Witkowski A., Kusznierz J., Kotusz J. 1995b. Muławka wschodnioamerykańska (Umbra pygmaea) nowy gatunek ryby w naszych wodach. Przegląd Rybacki 6 (25): 36-38.
  • Witkowski A., Kotusz J., Kusznierz J. 1996. Ichtiofauna dorzecza Małej Panwi (środkowe dorzecze Odry). Roczniki Naukowe PZW 10: 61-84.
   
Streszczenie  

The natural range of Eastern Mudminnow covers the eastern part of the USA, from the state of New York to the St. Johns River in Florida and Georgia. As an aquarium fish it was introduced to Europe at the beginning of the 20th century (among others, to France, the Netherlands, Germany). In Poland it was first noted in 1995 though the first unintentional introduction took place probably after World War I. It occurs at several localities in the drainage basin of the Mała Panew and Liswarta rivers. There are no data on the negative impact of this species on water ecosystems and native ichthyofauna. It is noted locally and in small numbers, therefore possibilities of expansion are limited.

   
Opracowanie  Andrzej Witkowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014