Eriosoma lanigerum (Hausmann, 1802)
bawełnica korówka
Woolly Aphid, Woolly Apple Aphid, American Blight, Apple Root Aphid

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Pemphigidae  bawełnicowate
Rząd  Hemiptera  pluskwiaki
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Zachodnia część Ameryki Północnej.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Ciało bezskrzydłej dzieworódki ma owalny kształt, ok. 1,8-2,3 mm długości, wiśniowo-brunatne zabarwienie i pokryte jest białym nalotem woskowym, w postaci długich nici. Czułki krótkie, syfony na płaskich stożkowatych podkładkach. Uskrzydlone dzieworodne samice są brunatno-czarne, z dużymi rynariami w formie obrączek na czułkach (Boczek 1998).

   
Biologia, ekologia  

W Ameryce Północnej, skąd pochodzi, bawełnica korówka jest gatunkiem holocyklicznym, dwudomnym: jesienią samice składają jaja na wiązie amerykańskim (Ulmus rubra Muhl.), a w czasie lata liczne populacje mszycy rozwijają się na jabłoniach (Malus spp.). W Europie, z powodu braku właściwego gospodarza zimowego, zimują larwy (I i II stadium) na korzeniach, szyi korzeniowej i w spękaniach kory jabłoni (Stacherska 1977). Starsze osobniki giną w temperaturze -7°C (Wnuk 1994). W okresie wegetacji rozwija się do 11 pokoleń, przy czym najpłodniejsze są generacje wiosenne. Dorosłe osobniki żyją do 45 dni, a w ciągu życia składają 20-60 jaj. Jesienią pojawiają się uskrzydlone dzieworódki, które mogą przelatywać na inne drzewa (Simm 1927, Kawecki 1936, Wnuk 1994, Boczek 1998).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Bawełnica E. lanigerumzostała zawleczona do Europy w końcu XVIII wieku (okolice Londynu, 1787 r.) i powoli opanowywała kolejne obszary: w Niemczech notowana była w 1802 r., a w Czechach dopiero pod koniec XIX wieku. W drugiej połowie XX wieku mszyca ta dotarła w Fennoskandii do 59oN (Ossiannilsson 1969). Obecnie jest groźnym szkodnikiem jabłoni rozprzestrzenionym w strefach umiarkowanych globu (Lipa 1983).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Zdaniem niektórych badaczy (Brzeziński 1923, Kawecki 1936, Lipa 1983) bawełnica - podobnie jak w Czechach - pojawiła się w Polsce jeszcze w XIX wieku (ok.1898 w Krakowie). Jednak pierwsze udokumentowane dane opublikował dopiero Trzebiński (1916a b) i odnosiły się one do dużego obszaru Polski niżowej (od Kujaw i Mazowsza do Małopolski i Śląska). Późniejsza publikacja Brzezińskiego (1926) dotyczyła również Krakowa, ale odnosiła się do końca pierwszej dekady XX wieku i ten okres można przyjąć za początek inwazji bawełnicy korówki w Polsce. W okresie międzywojennym gatunek ten rozszerzył swój areał w kierunku wschodnim (Podlasie, Wyżyna Lubelska) oraz południowym (Nizina Sandomierska, kotliny podkarpackie) i pozostawał pod stałą kontrolą służb fitosanitarnych (Prüffer 1922, Minkiewicz 1922, 1935a b, Krasucki 1925, Strawiński 1931, Ruszkowski 1933, 1935). Przez krótki okres uważano, iż silne mrozy (zima 1928/29) zlikwidują całkowicie bawełnicę, co jednak okazało się złudną nadzieją, lecz wywołało ożywioną polemikę fachowców (J.B. [= Brzeziński] 1929, Kawecki 1930). Po II wojnie światowej bawełnica notowana była dodatkowo w sadach na Pomorzu i w obszarze podsudeckim (Zawadzka 1962). Pod koniec lat 60. XX w. północno-wschodnia granica areału inwazyjnego bawełnicy przebiegała w Polsce wzdłuż linii Stargard Gdański - Ostrołęka - Siemiatycze (Szelegiewicz 1968). Później - wobec przesuwania się obszaru upraw sadowniczych w kierunku północnym - pojawiła się także w pozostałych częściach Polski niżowej.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Już w pierwszej połowie XX w. mszyca ta była stwierdzana na obszarach znajdujących się obecnie w otulinie Świętokrzyskiego Parku Narodowego (Trzebiński 1916a, Ruszkowski 1935) i zapewne nadal tam występuje.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Nie badano.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

W Polsce bawełnica zasiedla głównie jabłonie, lecz spotykana jest również na gruszach i pigwach. Najliczniejsze kolonie występują na starych drzewach, jednak największe szkody wyrządza w szkółkach i młodych nasadzeniach jabłoni. Mszyce wysysają soki z kambium, powodując tworzenie pękających narośli na gałęziach, co prowadzi do ich deformacji. Zaatakowane pędy łatwiej przemarzają i ulegają porażeniu przez organizmy patogeniczne.

Zwalczanie bawełnicy należy przeprowadzić po kwitnieniu drzew, jeśli na 50 zlustrowanych drzewach, stwierdzono na więcej niż dwóch kolonie szkodnika. Do chemicznego zwalczania zaleca się zastosowanie systemicznych aficydów, np. Pirimor (Boczek 1998, Wiech 1999). Skutecznym parazytoidem tej mszycy jest błonkówka - osiec korówkowy (Aphelinus mali, Aphelinidae), introdukowany celowo do Europy (i na inne kontynenty) w latach 20. ubiegłego wieku z ojczyzny bawełnicy korówki - Ameryki Północnej (Kawecki 1936, Zawadzka 1962, Lipa 1983). Zabiegiem sprzyjającym wzrostowi liczebności ośca korówkowego jest przechowywanie zimą, w odpowiednio zabezpieczonym miejscu, kolonii bawełnicy opanowanych przez tego entomofaga. Liczebność bawełnicy może być również ograniczana przez owady drapieżne - zwłaszcza przez skorki - Dermaptera (Wiech 2005).

   
Prognoza  

Obecnie bawełnica występuje dość równomiernie w naszych sadach na całym obszarze niżowym oraz w kotlinach podkarpackich i podsudeckich; aktualny etap inwazji uznawany jest za ustabilizowany. W następnych latach spodziewać się należy opanowania przez tę mszycę głównie kolejnych wschodnich terenów ościennych, zwłaszcza ukraińskich, białoruskich i litewskich.

   
Literatura  
  • Boczek J. 1998. Nauka o szkodnikach roślin uprawnych. Wydawnictwo SGGW, 1998; 285-286.
  • Brzeziński J. 1923. Przyczynek do wiadomości o mszycy wełnistej w Polsce. Ogrodnictwo, Kraków, 19.
  • Brzeziński J. 1926. Drobne dopełnienie. Ogrodnictwo, Kraków, 22.
  • J.B. [Brzeziński J.] 1929. Zniknięcie mszycy wełnistej. Ogrodnictwo, Kraków, 25.
  • Kawecki Z. 1930. Sprostowanie fałszywej wiadomości o zniknięciu mszycy wełnistej. Głos Ochrony Roślin, Kraków.
  • Kawecki Z. 1936. Korówka wełnista i jej pasorzyt [sic!] (Aphelinus mali Hald.) osiec korówkowy w województwie krakowskiem i kieleckiem. Blutlaus und Blutlauszehrwespe in Süd-Polen. Ogrodnictwo, Kraków, 32 [nadbitka, 1-29].
  • Krasucki A. 1925. Mszyca (korówka) wełnista (krwista) - Schizonera lanigera Haust. w Połud.-Wsch. Polsce. Choroby i Szkodniki Roślin, Warszawa: 3: 1-9.
  • Lipa J. J. 1983. Dotychczasowe próby introdukcji obcych entomofagów i mikroorganizmów do Polski. Ochrona Roślin 11-12/1983: 5-8.
  • Minkiewicz S.1922. Przyczynek do rozsiedlenia mszycy wełnistej (Schizonera lanigera Hausm.) w b. Kongresówce. Pamiętnik PINGW, Puławy, 2: 94-98.
  • Minkiewicz S. 1935a. Szkodniki sadów obserwowane w Polsce w r. 1932. Rocznik Ochrony Roślin (B), Warszawa, 2: 97-118.
  • Minkiewicz S. 1935b. Szkodniki sadów obserwowane w Polsce w r. 1933. Rocznik Ochrony Roślin (B), Warszawa, 3: 119-160.
  • Ossiannilsson F. 1969. Catalogus Insectorum Sueciae XVIII. Homoptera: Aphidoidea. Opuscula entomologica, XXXIV, 1-2: 35-72.
  • Prüffer J. 1922. Przyczynek do znajomości mszycy wełnistej (Schizonera lanigera Hausm.) w Polsce. Choroby i szkodniki roślin, I.
  • Ruszkowski J. 1933. Wyniki badań nad szkodliwą fauną Polski na podstawie materiałów z lat 1919-1930. Rocznik Ochrony Roślin (B), Warszawa, 1: 1-545.
  • Ruszkowski J. 1935. Szkodniki sadów obserwowane w Polsce w roku 1931. Rocznik Ochrony Roślin (B), Warszawa, 2: 81-96.
  • Simm K. 1927. Korówka wełnista (Schizonera lanigera Hausm.). Studia nad biologią. Kraków, nakładem Tow. Ogrodn. w Krakowie.
  • Stacherska B. 1977. Problem mszyc z punktu widzenia kwarantanny roślin. Ochrona Roślin 1: 14-16.
  • Strawiński K. 1931. O szkodnikach obserwowanych na terenie województwa łódzkiego od czerwca do grudnia roku 1930. Choroby Roślin, Warszawa, 1: 1-14.
  • Szelegiewicz H. 1968. Mszyce - Aphidodea. Katalog fauny Polski, PWN, Warszawa, 21, 4: 1-316.
  • Trzebiński J. 1916a. Zoocecidia zebrane w Królestwie Polskim. Pamiętnik Fizjograficzny, Warszawa, 23: 217-237.
  • Trzebiński J. 1916b. Choroby i szkodniki roślin w Królestwie Polskim. Pamiętnik Fizjograficzny, Warszawa, 23: (1-106).
  • Wiech K. 1999. Szkodniki drzew owocowych. Wyd. Plantpress sp. z o.o. Kraków: 82-83. Wiech K. 2005. Pożyteczne organizmy w sadach (cz. II). Hasło Ogrodnicze 5: 58-60.
  • Wnuk A. 1994. Entomologia dla rolników. Część 2. szczegółowa. Wydanie 2., poprawione. Akademia Rolnicza im. H. Kołłątaja w Krakowie, Kraków: 1-267. www.cabicompendium.org/NamesLists/CPC/Full/ERISLA.htm
  • Zawadzka B. 1962. Badania nad Eriosoma lanigerum Hausm. i jej pasożytem Aphelinus mali Hald. w Polsce. Ekologia Polska (A), Warszawa, 10: 585-652.
   
Streszczenie  

Woolly Aphid originated from the south-eastern part of North America, from where it was brought to British Islands at the end of the 18th century and next, in the 19th century, to other regions of Western and Central Europe, and right now also to Fennoscandia. In Poland this aphid appeared in the south on the turn of the 19th century and was believed to be one of the most important pests of apple orchards. In the between-war period, it spread eastwards. In the later part of the 20th century the wooly aphid occurred also in other parts of lowland Poland. In the past decades systemic aphicides were used to control the species; later on, it appeared that its very effective natural enemy was Aphelinus mali, a parasitoide introduced in the 1920s from America to Western Europe from where it spontaneously spread to the east, including Poland. Currently, Woolly Aphid is distributed rather evenly in apple orchards in Poland and its numbers are stable and controlled using the above mentioned entomophage. One may expect that in the nearest future Woolly Aphid will colonize areas to the east of the Polish border.

   
Opracowanie  Jolanta Kałmuk i Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014