Hypophthalmichthys molitrix (Valenciennes, 1844)
tołpyga biała
Silver Carp

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja kontynentalna, eurazjatyckiaRodzina  Cyprinidae  karpiowate
Rząd  Cypriniformes  karpiokształtne
Gromada  Pisces/Actinopterygii  ryby promieniopłetwe
Typ  Chordata  strunowce
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Chiny

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Autochtoniczny obszar występowania obejmuje rzeki Dalekiego Wschodu od dorzecza Amuru na północy po rzeki południowych Chin, a południową granicę stanowi Rzeka Czerwona (Berg 1949, Nikolskij 1956).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Ciało dość wysokie, silnie bocznie spłaszczone. Krawędź brzucha uformowana w ostry kil, biegnący od przegrody międzyskrzelowej do odbytu. Linia naboczna pełna, u starszych osobników przesunięta nieco ku dołowi. Łuski małe, cykloidalne z centrum przesuniętym do części kaudalnej. W końcowej części stępki brak łusek. Płetwy brzuszne położone są przed początkiem płetwy grzbietowej. Płetwy piersiowe nie sięgają nasady płetw brzusznych. Płetwa ogonowa duża, silnie wcięta. Głowa duża. Otwór gębowy górny. Oczy znajdują się poniżej podłużnej osi ciała. Wyrostki filtracyjne długie, cienkie i bardzo gęste, miejscami pozrastane. Obecny jest narząd nadskrzelowy. Barwa boków ołowiano-szara. Grzbiet, górna część głowy oraz płetwa grzbietowa i ogonowa mają kolor zielonoszary. W tylnej części po obu stronach grzbietu ciągną się wąskie, ciemniejsze pasma. Brzuch srebrzysty. Płetwy parzyste lekko żółtawe. U ryb młodszych (1-3 lat) łuski pokrywające ciało połyskują srebrzyście. Dymorfizm płciowy zaznacza się u samców obecnością ząbków na wewnętrznej stronie drugiego i trzeciego promienia płetw piersiowych (Antalfi i Tölg 1975).

   
Biologia, ekologia  

Żyje w ciepłych eutroficznych wodach stojących (żerowiska w pelagialu jezior) oraz dużych nizinnych rzekach (tarliska). Dojrzewa w 3-4 (w Europie 5-8) roku życia. Absolutna płodność wynosi 500 tys. ziaren ikry na samicę. Tarło odbywa w rzekach w od połowy kwietnia do lipca podczas przyborów i silnego zmętnienia wody. Tarło porcyjne. Ikra jest semipelagiczna. Jej średnica wynosi ok. 1,2 mm, a po napęcznieniu wzrasta do 3,5-4,5 mm. Szybkość wylęgania się larw zależy od temperatury wody. Najczęściej następuje po 24 do 40 godzinach. Pokarm tego gatunku stanowią glony planktonowe (okrzemki, sinice, zielenice). W okresie narybkowym odżywia się wrotkami, zooplanktonem i larwami ochotkowatych. Później przechodzi na odżywianie się fitoplanktonem, detrytusem z niewielką domieszką skorupiaków planktonowych. Dożywa wieku 20 lat, osiągając masę ponad 20 kg i długość ponad 1 m (Wolny 1968, 1969, 1971; Antalfi i Tölg 1975, Krzywosz 1986, 2000, Leszczyńska-Kowalska 1989).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Pod koniec lat 30. XX wieku radzieccy hodowcy podjęli pierwsze doświadczenia przesiedlenia ryb roślinożernych do europejskiej części ZSRR. Ponownie próbę aklimatyzacji podjęto w 1949 i 1953 r. Pierwsze transporty ryb pochodzących z Amuru wsiedlono do rzek na terenie Ukrainy. W ostatnim półwieczu tołpyga biała, jako gatunek roślinożerny zapobiegający eutrofizacji i wartościowy pod względem hodowlanym, trafiła do wód różnych kontynentów (Welcomme 1988). Pierwsze aklimatyzacje na terenie Europy (poza ZSRR) miały miejsce w 1960 i 1963 r. w Rumunii (gospodarstwo Nucet) i na Węgrzech (Dinnyes), a materiał obsadowy pochodził z chińskich rzek i z ośrodka hodowlanego Gorjačij Ključ (Ukraina) (Antalfi i Tölg 1975). Z tych miejsc tołpyga biała i inne gatunki ryb roślinożernych zostały rozprowadzone na kontynent europejski i inne regiony świata.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Do Polski sprowadzona w 1964 roku z gospodarstwa Gorjačij Ključ na Ukrainie. Ryby zostały umieszczone w kilku gospodarstwach rybackich (Wolny 1968). Sprowadzono je dla zmniejszenia postępującej eutrofizacji jezior poprzez eliminowanie nadmiaru fitoplanktonu (Opuszyński 1979a, 1997), a także z przeznaczeniem do hodowli w gospodarstwach stawowych.

W Polsce tołpygę białą spotykamy dziś w eutroficznych jeziorach, dolnych odcinkach rzek, starorzeczach, stawach, gliniankach, wyrobiskach pożwirowych. W wodach otwartych nie występuje zbyt licznie (Witkowski 1996a, b).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Istnieje duże prawdopodobieństwo występowania tołpygi białej w granicach obszarów chronionych, w których obecne są eutroficzne jeziora i wolno płynące nizinne rzeki. W związku z tym, że występuje w Odrze można sądzić, że jest obecna również w dolnym biegu tej rzeki na obszarze Międzynarodowego Parku Dolina Dolnej Odry (National Park Unteres Odertal i Park Krajobrazowy Dolnej Odry).

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Intensywna produkcja tołpygi białej w niektórych okolicznościach może przyśpieszyć tempo eutrofizacji szczególnie prowadząc do szybkiej degradacji małych i płytkich jezior. Gatunek ten obok fitoplanktonu, eliminuje z ekosystemów jezior również organizmy roślinożerne i filtratory (zooplankton), tym samym przyśpiesza obieg biogenów (P, N), pogarszając warunki bytowania autochtonicznych gatunków ryb (Opuszyński 1979b, 1997). Poza tym tołpyga, jak i inne dalekowschodnie ryby roślinożerne, zawlekł do europejskich wód (w tym polskich) dwa patogeniczne i silnie inwazyjne gatunki tasiemców: Bothriocephalus acheilognathi i Khawia sinensis, na które inne gatunki hodowlane, zwłaszcza karp Cyprinus carpio (też gatunek obcy) są bardzo wrażliwe (Pańczyk i Żelazny 1974, Witkowski 1989, Pojmańska i Chabros 1993). Uważa się ponadto, ze wraz rybami roślinożernymi w naszych wodach pojawił się obcy gatunek małża Anadonta woodiana (Kołodziejczyk i Koperski 2000).

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Nie zachodzi potrzeba zwalczania gatunku w polskich wodach, jako że nie rozmnaża się w sposób naturalny w naszych szerokościach geograficznych z powodu zbyt niskiej termiki wody, a jego występowanie uzależnione jest wyłącznie od zarybień.

   
Prognoza  

W Polsce odnotowuje się nadal silną tendencję do produkcji materiału zarybieniowego tego gatunku i zwiększania zarybień jezior (Krzywosz 2000), mając na uwadze podniesienie wydajności rybackiej i usuwanie, wraz z masą odłowionych tołpyg, pierwiastków biogennych.

   
Literatura  
  • Antalfi A., Tölg I. 1975. Ryby roślinożerne. PWRiL, Warszawa: 1-269.
  • Berg L. S., 1949: Ryby presnych vod SSSR i sopredelnych stran. 2. Izd. Nauka, Moskva-Leningrad: 469-925.
  • Kołodziejczyk A., Koperski P. 2000. Bezkręgowce słodkowodne Polski. Klucz do oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny. Wyd. Uniw. Warsz.: 1-250.
  • Krzywosz T. 1986. Tołpyga biała Hypophthalmichtys molitrix (Valenciennes, 1844). W: Brylińska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. PWN, Warszawa: 307-313.
  • Krzywosz T. 2000. Tołpyga biała Hypophthalmichthys molitrix (Valenciennes, 1844). W: Brylińska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 288-291.
  • Leszczyńska-Kowalska J. 1989. Odżywianie się tolpygi białej (Hypophthalmichtys molitrix Val.) w eutroficznym jeziorze Paproteckim na Mazurach. III. Próba oceny presji introdukowanej populacji ryb na plankton. Roczniki Nauk Rolniczych, 102 H1: 41-54.
  • Nikolskij G.V. 1956. Ryby bassejna Amura. Itogi Amurskoj ichtiologičeskoj ekspedicii 1945-1956. Izd. AN SSSR, Moskva: 1-551.
  • Opuszyński K. 1997. Wpływ gospodarki rybackiej, szczególnie ryb roślinożernych na jakość wody w jeziorach. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Zielona Góra: 1-156.
  • Pańczyk J., Żelazny J. 1974. Kawioza i botriocephaloza karpi - nowe choroby pasożytnicze stwierdzone w Polsce. Gospodarstwo Rybackie 6: 10-13.
  • Pojmańska T., Chabros M. 1993. Parasites of common carp and three introduced cyprinid fish in pond culture. Acta Parasitologica 38: 101-108.
  • Welcome R. L. 1988. International introductions of inland aquatic species. FAO Fish Tech. Paper 294: 1-318.
  • Witkowski A. 1989. Introdukowane ryby w polskich wodach i ich wpływ na środowisko. Przegląd Zoologiczny 33: 583-588.
  • Witkowski A. 1996a. Zmiany w ichtioafunie polskich rzek; gatunki rodzime i introdukowane. Zoologia Poloniae 41 (suppl.): 29-40.
  • Witkowski A. 1996b. Introduced fish species in Poland: pros and cons. Archiwum Rybactwa Polskiego 4: 101-112.
  • Wolny P. 1968. Dalekowschodnie gatunki ryb roślinożernych w Polsce. Wszechświat 46: 88-91.
  • Wolny P. 1969. Ryby roślinożerne aklimatyzowane w Polsce. Biologia 3 gatunków. Broszury tematyczne IRS: 1-18.
  • Wolny P. 1971. Informacje o pierwszym w Polsce tarle amura białego i tołpygi białej. Gospodarstwo Rybackie 23: 4-9.
   
Streszczenie  

The autochtonous area of the occurrence of Silver Carp comprises Far-East rivers: from the Amur drainage basin to the rivers of southern China. The southern border is formed by the Red River. The first introduction attempts were made in the USSR in the 1930s and later on (in 1960), in Romania and Hungary. The species was imported to Poland in 1964 to control phytoplankton in lakes and for breeding in pond farms. Currently, it is found in eutrophic lakes, lower stretches of rivers, ox-bow lakes and many artificial water bodies. However, it does not occur numerously in open waters. In specific conditions, the intensive breeding of Silver Carp may accelerate eutrophication of water reservoirs, which results in their quick degradation. In addition to phytotoplankton, the species eliminates also zooplankton from water ecosystems, and in this way accelerates biogenes cycling and deteriorates habitat conditions for autochtonous fish species. Like White Amur, Silver Carp is also a vector of transmission of two exotic species of plateworms and one China mollusc. It is not necessary to control Silver Carp in Polish waters because in our geographical latitude the species does not reproduce naturally and its presence in open waters is connected with escapes from breeding farms.

   
Opracowanie  Andrzej Witkowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014