Gronops inaequalis Boheman in Schoennerr, 1842

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja kontynentalna, eurazjatyckiaRodzina  Curculionidae  ryjkowcowate
Rząd  Coleoptera  chrząszcze
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Rosja azjatycka: Syberia wschodnia.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Według Smreczyńskiego (1968): drobny ryjkowiec o długości ciała 2,8-3,5 mm. Na pokrywach ziarenkowate guzki, w tyle dwa większe guzy skierowane w górę i na zewnątrz. Ubarwienie zmienne, zwykle szare tło z dwoma jaśniejszymi przepaskami na pokrywach. Nogi ciemniejsze, brunatno-czarne.

   
Biologia, ekologia  

Biologia przedstawicieli rodzaju Gronops nie została opisana (Smreczyński 1968). Bionomia populacji syberyjskiej G. inaequalis także nie jest znana; informacje o preferencjach środowiskowych i pokarmowych pochodzą głównie z Polski: chrząszcze były spotykane najczęściej na terenach ruderalnych, przydrożach, pobrzeżach drzewostanów i suchych wzgórzach, a także na piaszczystej plaży, wyrzucane przez morze (Pawłowski 1976. Odławiano je na komosach (Chenopodium sp.), łobodach (Atriplex sp.) oraz pod przyziemnymi liśćmi ostu kędzierzawego - Carduus crispus L. i ostrzenia - Cynoglossum officinale L., a także na grochu (Smreczyński 1968, Burakowski i in. 1995).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

W XIX i początkach XX wieku gatunek notowany tylko z Syberii wschodniej, natomiast w latach 1939-45 notowany był we wschodniej i środkowej części Rosji europejskiej, co jednak zostało opublikowane dopiero w 1948 r. W Fennoskandii, gdzie dochodzi do równoleżnika 62°N (Lindroth 1960), był znajdowany od 1946 r. w Szwecji, w 1954 na Bornholmie, a od 1960 r. notowany w zachodnich rejonach Danii. Obecnie występuje w południowej połowie Fennoskandii oraz na wyspach południowo-bałtyckich, a także w Estonii i na Litwie (Lundberg 1995).

Jeśli inwazję G. inaequalis na Europę zaliczymy do zawleczeń komunikacyjnych - to transport kolejowy linią transsyberyjską mógł mieć znaczenie dla zasiedlenia zachodniej Rosji, natomiast pojawienie się tego chrząszcza w Polsce, Niemczech i Skandynawii musiało być już naturalną ekspansją na zachód, gdyż w okresie międzywojennym kolejowa wymiana towarowa między ZSRR a krajami środkowo-europejskimi była utrudniona, chociażby ze względu na inną szerokość torów. Przyjmując ten punkt widzenia, możemy odtworzyć dwie przypuszczalne drogi migracyjne w Europie. Pierwsza z nich - środkowoeuropejska (od Białorusi na zachód) - mogła być wykorzystana na przełomie lat 30./40. i jej śladem są właśnie wojenne odkrycia warszawskie, a kontynuacją niemieckie stanowiska (na północ od 52°N), które odnotowano ogólnie w katalogu Lindrotha. Druga droga - środkowobałtycka (z Karelii południowej) - pozwoliła na zasiedlenie południowych wybrzeży Finlandii (wzdłuż pasa moren Salpausselkä), Wysp Alandzkich, Gotlandii, Olandii i Bornholmu, jak również pasa wybrzeży szwedzkich od Uplandii do Skanii. Z tej trasy wynika, iż G. inaequalis pokonuje z łatwością przeszkody wodne - przynajmniej te o szerokości 20-30 km. Czy równie łatwo może pokonywać większe odległości - nie wiadomo, ale znalezienie tego gatunku w napływkach na polskim zachodnim wybrzeżu (1960) może świadczyć właśnie o przerzutach transbałtyckich.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Pierwsze stanowiska stwierdzono w Warszawie prawobrzeżnej: 2 osobniki zebrał w kwietniu 1940 r. J. Makólski, a dwa lata później trzeci okaz zebrał R. Kuntze (Smreczyński 1950). Następne informacje dotyczyły okolic Poznania (Sława i Smreczyński 1960) i Pomorza zach. (pobrzeże Bałtyku - maj 1960; Pawłowski 1966). Przypuszczenie o zasiedlaniu obszaru Polski środkowej i południowej z Pomorza i Wielkopolski poparte jest faktem większego zagęszczenia stanowisk tego gatunku na tym terenie w stosunku do pozostałych regionów kraju (Petryszak i Mazur 1981, Wanat 1993, Burakowski i in. 1995). Podlasie i Wyżyna Lubelska były zasiedlane raczej z Mazowsza w ostatnich trzech dekadach XX wieku (Cmoluch 1972, Moczulski i Olszewski 1973, Minda-Lechowska i Cmoluch 1987, Cmoluch 1992, Wanat 1993, 1994) i na początku bieżącego stulecia (Wanat i Gosik 2003).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak konkretnych danych.

[Uwaga: opublikowana przez Gotwalda (1968) notatka o występowaniu G. inaequalis w Babiogórskim Parku Narodowym powstała w wyniku błędnego odczytania etykiet materiału z Pobierowa nad Bałtykiem. Błąd ten został powtórzony w Katalogu fauny Polski (Burakowski i in. 1995), mimo iż okoliczności powstania tej dezinformacji zostały już wcześniej wyjaśnione (Pawłowski 1983: przypis na s. 237)].

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Brak danych o oddziaływaniach ekologicznych.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Nie ma znaczenia gospodarczego.

   
Prognoza  

Prawdopodobnie nadal utrzyma się kierunek migracyjny W i SW; w najbliższym ćwierćwieczu należy się spodziewać zasiedlenia także Europy Zachodniej (Francja, Hiszpania i in.) i ewentualnie Południowej (Bałkany, Włochy), czemu sprzyjają opisane preferencje środowiskowe i możliwość wykorzystania korytarzy ekologicznych powstałych w wyniku deforestacji.

   
Literatura  
  • Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J.1995. Chrząszcze Coleoptera Ryjkowce Curculionidae, cz. 2, Katalog fauny Polski, Warszawa XXIII, 20: 1-310 + mp. nlb.
  • Cmoluch Z. 1972. Ryjkowce (Curculionidae, Coleoptera) roślinnych zbiorowisk śródmiejskich Lublina. Polskie Pismo Entomologiczne, Wrocław, 42: 545-562.
  • Cmoluch Z. 1992. Rüsselkäfer (Coleoptera, Curculionidae) von Polesie Lubelskie. Ann. UMCS, sect. C., Lublin, 44-1989: 1-64.
  • Gotwald A. 1968. Fauna ryjkowcowatych (Curculionidae, Col.) niektórych parków narodowych i rezerwatów. Prace IBL, Warszawa, 363: 3-72.
  • Lindroth C.H. (ed.) 1960. Catalogus coleopterorum Fennoscandiae et Daniae. Entomologiska Sällskapet i Lund: 1-478 + mp. nlb.
  • Lundberg S. 1995. Catalogus coleopterorum Sueciae. Naturhistoriska Riksmuseet. Entomologiska Föreningen. Stockholm: 1-224.
  • Miczulski B., Olszewski T. 1973. Obserwacje nad miejscami zimowania chrząszczy ryjkowcowatych (Curculionidae). Biul. IOR, Poznań, 56: 221-231.
  • Minda-Lechowska A., Cmoluch Z. 1987. Ryjkowce (Curculionidae, Coleoptera) doliny Bystrzycy. Ann. UMCS, sect. C., Lublin, 39 (1984): 199-214 + wkl. nlb.
  • Pawłowski J. 1966. Chrząszcze (Coleoptera) zebrane na plaży w okolicach Pobierowa na Pomorzu Zachodnim. Acta Zoologica Cracoviensia 11: 387-396 + t. XXVIII.
  • Pawłowski J. 1983. Bezkręgowce, s. 229-248. W: K. Zabierowski (red.) Park Narodowy na Babiej Górze. Przyroda i człowiek. Studia Naturae (ser. B.), 29: 1-362.
  • Petryszak B., Mazur M. 1981. Wiadomości o rozmieszczeniu Otiorhynchus rugosostriatus Goeze i innych rzadko spotykanych gatunków ryjkowców (Coleoptera, Curculionidae) w Polsce. Zesz. Nauk. UJ, Pr. Zool., Warszawa-Kraków, 27: 143-157.
  • Smreczyński S. 1950. Uwagi o ryjkowcach (Curculionidae, Coleopt.) Polski i krain sąsiednich. Polskie Pismo Entomologiczne, Wrocław, 19: 149-173.
  • Smreczyński S. 1960. Bemerkungen über die heimischen Rüsselkäfer (Coleoptera, Curculionidae). IV. Acta Zool. Cracov., Kraków, 5: 45-86.
  • Smreczyński S. 1968. Ryjkowce - Curculionidae. Podrodziny Tanymecinae, Cleoninae, Tanyrhynchinae, Hylobiinae. Klucze do oznaczania owadów Polski, część XIX Chrząszcze - Coleoptera, zeszyt 98c, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, Warszawa: 1-106.
  • Wanat M. 1993. Nowe stanowiska interesujących gatunków ryjkowcowatych w Polsce. Wiadomości Entomologiczne, Poznań, 12: 31-36.
  • Wanat M. 1994. Ryjkowce (Coleoptera: Curculionoidea: Anthribidae, Rhinomaceridae, Rhynchitidae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae) Puszczy Białowieskiej. Polskie Pismo Entomologiczne, Wrocław, 63: 37-112.
  • Wanat M., Gosik R. 2003. Materiały do znajomości ryjkowców (Insecta: Coleoptera: Curculionoidea) doliny Bugu. Nowy Pamiętnik Fizjograficzny, Warszawa, 2 (1-2): 31-52.
   
Streszczenie  

Gronops inaequalis Boh. originates from East Siberia. During World War II the species arrived to European Russia, probably via Trans-Siberian railway. Since then, Gronops inaequalis has successively been reported from different Baltic and Central European countries. In Poland it was recorded in 1940 and 1942 (Warszawa), in the 1950s (Poznań) and in the 1960s (West Pomerania). Later on, the species was also found in the remaining regions of Poland, except for the mountains. Gronops inaequalis is of no economic importance; due to the poorly known ecology of the species it is impossible to determine its impact on the environment. It is considered by European enthomologists a faunistic curiosity because of its rare occurrence and original structure of covers.

   
Opracowanie  Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014