Gammarus tigrinus Sexton, 1939
kiełż tygrysi

 introdukcja bieżąca, ostatnie ćwierćwieczeintrodukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Gammaridae  kiełżowate
Rząd  Amphipoda  obunogi
Gromada  Crustacea/Malacostraca  pancerzowce
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Droitwich District, Anglia.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Zasiedla wody słodkie i słonawe wzdłuż wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej (Bousfield 1958).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Kiełż średniej wielkości, samce osiągają wielkość 11-12 mm, samice nie przekraczają 10 mm. Cechą charakterystyczną tego gatunku jest poprzeczne, zielono-czarne prążkowanie ciała, najlepiej widoczne u osobników żywych. U samców czułki drugiej pary (A2) oraz pereiopoda 3-4 i 6-7 są pokryte pęczkami długich, gęstych, kędzierzawych szczecin. Człon podstawowy 7 pary pereiopoda (P7) wydłużony, zwężony w części dystalnej, jego tylna krawędź z licznymi, długimi szczecinami, a posterodystalny kąt z dwoma długimi kolcami. Samice, zarówno na czułkach, jak i na odnóżach tułowiowych, mają jedynie proste szczeciny (Konopacka 2004).

   
Biologia, ekologia  

Gatunek eurytopowy, zasiedlający zarówno duże rzeki i ich estuaria, jak i jeziora i zalewy przymorskie, ujściowe odcinki rzek wpadających do morza oraz wybrzeża morskie. Żyje głównie wśród makrofitów litoralu, spotkać go można również na podłożu piaszczystym i kamienistym. Rozradza się w wodach słodkich i słonawych o zasoleniu od 1 do 25 PSU (Bousfield 1958). Gammarus tigrinus jest gatunkiem o wysokim potencjale rozrodczym. W oligohalinowych wodach rozradza się od marca do listopada, osobniki wielokrotnie w ciągu życia przystępują do rozrodu, 3-4 generacje rocznie wydają łącznie do 16 kohort (Pinkster i in. 1977). Samice bardzo wcześnie rozpoczynają rozród; w optymalnych warunkach temperaturowych (ok. 20°C) już po 27-29 dniach osiągają dojrzałość płciową. Najmniejsze samice z komorami lęgowymi mają wielkość ok. 4 mm (Pinkster i in. 1977).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Po raz pierwszy Gammarus tigrinus został opisany na podstawie materiału pochodzącego z przybrzeżnych wód słonawych zachodniej Anglii. Hynes (1955) sugerował, że angielska populacja została przypadkowo introdukowana na wyspę z wodami balastowymi statków. Ze względu na dużą tolerancję na zmiany zasolenia i odporność na zanieczyszczenia, w 1957 roku G. tigrinus został celowo wsiedlony do niemieckich rzek Werry i Wezery, w których wcześniej, z powodu zanieczyszczenia, wyginęła rodzima fauna skorupiaków obunogich (Schmitz 1960, Tesch i Fries 1963, Ruoff 1968). W połowie lat 60. XX wieku, dla wzbogacenia bazy pokarmowej ryb, G. tigrinus został również celowo wsiedlony do wód Holandii (Nijsen i Stock 1966). Na nowo kolonizowanych terenach osiągnął niebywały sukces inwazyjny, opanowując w szybkim tempie wiele słodkowodnych i słonawowodnych akwenów Belgii, Holandii i Niemiec, stając się jednym z dominujących gatunków skorupiaków (Bulnheim 1976, 1985; Pinkster i in. 1977, Platvoet 1989, Pinkster i in. 1992, Rudolph 1994a,b; Zettler 1995, 1998). W swej migracji wzdłuż południowych wybrzeży Bałtyku osiągnął już Zatokę Fińską. W 2003 roku został odkryty koło portu Hamina i jest to najdalej wysunięte na północ stanowisko tego gatunku w Europie (Pienimäki 2003).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Do Polski G. tigrinus przedostał się z Niemiec poprzez system kanałów środkowoniemieckich i zapewne przybrzeżnymi wodami południowego Bałtyku. Pierwsze osobniki tego gatunku zostały złowione w Zalewie Szczecińskim w 1988 roku przez Gruszkę (1995, 1999) oraz w przybałtyckim jeziorze Gardno w 1998 roku (Paturej i Jabłońska 2001). Obecnie G. tigrinus jest jednym z najliczniejszych gatunków w tym akwenie, jest też jednym z dominujących gatunków kiełży Zatoki Puckiej (Szaniawska i in. 2003), Martwej Wisły i Zalewu Wiślanego (Jażdżewski i in. 2002, 2004), opanował też niemal cały bieg Odry (Jażdżewski i in. 2002), licznie występuje w ujściowych odcinkach przybałtyckich rzek (Jażdżewski i in. 2005). W Zalewach Szczecińskim i Wiślanym często tworzy mieszane populacje z innymi obunogami inwazyjnymi, np. Pontogammarus robustoides, Obesogammarus crassus i Chelicorophium curvispinum (Gruszka 1999, Konopacka 2003, Jażdżewski i in. 2005). W 2005 roku Daunys i Zettler (2006) znaleźli go w Zalewie Kurońskim oraz Kotta (2005) w Zatoce Ryskiej.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Wykazany w parkach narodowych: Wolińskim, Słowińskim i PN "Ujście Warty", a także w kilku parkach krajobrazowych: Stobrawskim, Krzesińskim, Cedyńskim, Nadmorskim oraz w PK Doliny Dolnej Odry i PK "Mierzeja Wiślana".

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Gammarus tigrinus, jako gatunek tolerancyjny na zmiany zasolenia i niezwykle płodny, przewyższa liczebnością rodzime gatunki i stopniowo zastępuje je we wcześniej zasiedlanych przez nie biotopach. W Polsce zjawisko zastępowania przez G. tigrinus gatunków rodzimych, takich jak słonawowodny G. duebeni i G. zaddachi czy słodkowodny G. pulex ma miejsce przede wszystkim w oligohalinowych zalewach przybałtyckich oraz w Odrze (Gruszka 1999, Jażdżewski i . 2002, 2004).

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

W Niemczech i Holandii znane są przypadki strat ponoszonych przez rybaków na skutek masowego występowania G. tigrinus żerującego na rybach złowionych w sieci (Pinkster i in. 1977). Ze względu na wielkość populacji i biologię gatunku niemożliwa jest jego kontrola i usuwanie z zajmowanych habitatów.

   
Prognoza  

Chociaż Gammarus tigrinus skolonizował całe pobrzeże polskiego Bałtyku wraz z zalewami przymorskimi oraz niemal całą Odrę, może on jeszcze rozprzestrzenić się w dopływach Odry i w dorzeczu Wisły.

   
Literatura  
  • Bousfield E.L. 1958. Freshwater crustaceans of glaciated North America. Canadian Field Naturalist 72 (2): 55-113.
  • Bulnheim H.P. 1976. Gammarus tigrinus, ein neues Faunenelement der Ostseeförde Schlei. Schriften des Naturwissenschaftlichen Vereins für Schleswig-Holstein 46: 79-84.
  • Bulnheim H.P. 1985. Genetic differentiation between natural populations of Gammarus tigrinus (Crustacea, Amphipoda) with reference to its range extension in European continental waters. Archiv für Hydrobiologie 102: 273-290.
  • Daunys D., Zettler M.L. 2006. Invasion of the North-American amphipod (Gammarus tigrinus Sexton, 1939) into the Curonian Lagoon, south-eastern Baltic area. Acta Zoologica Lituanica 16 (1): 20-26.
  • Gruszka P. 1995. Gammarus tigrinus Sexton, 1939 (Crustacea: Amphipoda) nowy dla fauny Polski gatunek w estuarium Odry. W: I Konf. Przyrodnicze aspekty badania wód estuarium Odry i wód jeziornych województwa szczecińskiego. Materiały Konferencyjne No. 7, Uniwersytet Szczeciński: 44.
  • Gruszka P. 1999. The River Odra Estuary as a Gateway for Alien Species Immigration to the Baltic Sea Basin. Acta Hydrochimica et Hydrobiologica 27: 374-382.
  • Hynes H.B.N. 1955. The reproductive cycle of some British fresh-water Gammaridae. Journal of Animal Ecology 24: 352-387.
  • Jażdżewski K., Konopacka A., Grabowski M. 2002. Four Ponto-Caspian and one American gammarid species (Crustacea, Amphipoda) recently invading Polish waters. Contributions to Zoology 71 (4): 115-122.
  • Jażdżewski K., Konopacka A., Grabowski M. 2004. Recent drastic changes in the gammarid fauna of the Vistula River deltaic system in Poland caused by alien invaders. Diversity & Distributions 10 (2): 81-88.
  • Jażdżewski K., Konopacka A., Grabowski M. 2005. Native and alien malacostracan Crustacea along the Polish Baltic Sea coast in the twentieth century. Oceanological & Hydrobiological Studies 24, Suppl. 1/2005: 195-208.
  • Konopacka A. 2004. Inwazyjne skorupiaki obunogie (Crustacea, Amphipoda) w wodach Polski. Przegląd Zoologiczny 48, 3-4: 141-162.
  • Kotta J. 2005. Gammarus tigrinus arrived in the Gulf of Riga in July 2003. In: ICES Report of Benthos Ecology Working Group, 11-22 April 2005, Copenhagen, Denmark: 14.
  • Nijsen H., Stock J.H. 1966. The amphipod Gammarus tigrinus Sexton, 1939, introduced in the Netherlands (Crustacea). Beaufortia 13 (160): 197-206.
  • Paturej E., Jabłońska I. 2001. The diversity of zooplankton and benthos communities in shallow coastal lake Gardno. Natural Sciences, Abbrev.: Natur. Sc. 8: 61-71.
  • Pienimäki M. 2003. Gammarus tigrinus, a new species in the Gulf of Finland. In: Baltic Sea. www.itameriportaali.fi, http://www.fimr.fi/en/itamerikanta/bsds/1813.html
  • Pinkster S., Smit H., Brandse-de Jong N. 1977. The introduction of the alien amphipod Gammarus tigrinus Sexton, 1939, in the Netherlands and its competition with indigenous species. Crustaceana Suppl. 4: 91-105.
  • Pinkster S., Scheepmaker M., Platvoet D., Broodbakker N. 1992. Drastic changes in the amphipod fauna (Crustacea) of Dutch inland waters during the last 25 years. Bijdragen tot de Dierkunde 61: 193-204.
  • Rudolph K. 1994a. Erstnachweis des Amphipoden Gammarus tigrinus Sexton, 1939 (Crustacea: Gammaridea) im Peenestrom und Achterwasser (südliche Ostseeküste). Naturschutzarbeit im Mecklenburg-Vorpommern 37: 23-29.
  • Rudolph K. 1994b. Funde des Amphipoden Gammarus tigrinus Sexton, 1939 in zwei Havelseen der Region Berlin/Brandenburg (Crustacea: Amphipoda: Gammaridae). Faunistische Abhandlungen, Staatlisches Museum für Tierkunde 19: 129-133.
  • Ruoff K. 1968. Experimentelle Untersuchungen über den in die Weser eingebürgerten amerikanischen Bachflohkrebs Gammarus tigrinus Sexton. Archiv für Fischereiwissenschaft 19 (2-3): 134-158.
  • Schmitz W. 1960. Die Einbürgerung von Gammarus tigrinus auf dem europäischen Kontinent. Archiv für Hydrobiologie 57: 223-225.
  • Sexton E.W. 1939. On a new species of Gammarus (G. tigrinus) from Droitwich. Journal of Marine Biological Association of the United Kingdom (n.s.) 23: 543-551.
  • Szaniawska A., Łapucki T., Normant M. 2003. The invasive amphipod Gammarus tigrinus Sexton, 1939, in Puck Bay. Oceanologia 45 (3): 507-510.
  • Tesch F., Fries G. 1963. Die Auswirkungen des eingebürgerten Flohkrebs (Gammarus tigrinus Sexton) auf Fischbestand und die Fischerei in der Weser. Fischwirtschaft in Bremerhaven 11: 1-18.
  • Zettler M.L. 1995. Erstnachweis von Gammarus tigrinus Sexton, 1939 (Crustacea: Amphipoda) in der Dar?-Zingster Boddenkette und seine derzeitige Verbreitung an der deutschen Ostseeküste. Archiv der Freunde der Naturgeschichte Meklenburgs 34: 123-140.
  • Zettler M.L. 1998. Zur Verbreitung der Malacostraca (Crustacea) in den Binnen- und Küstengewässer von Mecklenburg-Vorpommern. Lauterbornia 32: 49-65.
   
Streszczenie  

This gammarid occurs natively in brackish waters (with salinities ranging from 1 to 25 PSU) along the Atlantic shores of North America from southern Labrador to Chesapeake Bay. It was described from Great Britain but it is unknown when for the first time it had been introduced to this country. Due to its high ecological tolerance and reproductive capacity G. tigrinus was transplanted to the Werra and Weser rivers in Germany in 1957 and simultaneously, to Dutch waters. Further on, it spread eastward along the Baltic Sea shores and inland waters of northeast Germany. The first reports of G. tigrinus in Polish waters came in 1988 from the Szczecin Lagoon. Right now, the species has become a dominating amphipod in this basin as well as in the Odra River, the Vistula River mouth, including the Dead Vistula and Vistula Lagoon, and in the Puck Bay. Most recently, G. tigrinus has been found further northeast, in the Brackish Curonian Lagoon, in the Gulf of Riga, and east to the Gulf of Finland.

   
Opracowanie  Alicja Konopacka
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014