Lignyodes bischoffi (Blatchley, 1916)
drzewiaczek jesionowy
Ash Seed Weevils

 introdukcja bieżąca, ostatnie ćwierćwieczeintrodukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Curculionidae  ryjkowcowate
Rząd  Coleoptera  chrząszcze
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Środkowa i wschodnia część Ameryki Północnej.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Wg Smreczyńskiego (1972): drobny ryjkowiec o długości ciała 3,1-3,8 mm. Ryjek bardzo wąski, dłuższy od przedplecza. Ubarwienie zmienne, zwykle czerwono-brunatne. Przedplecze dużo węższe od pokryw, z dwoma jaśniejszymi, podłużnymi smugami. Na pokrywach ciemniejszy wzór w kształcie litery V. Ubarwienie zmienne, zwykle szare tło z dwoma jaśniejszymi przepaskami na pokrywach. Wierzch pokryty gęsto wydłużonymi, szarobrunatnymi łuskami. Samce różnią się od samic inną budową ryjka i goleni.

   
Biologia, ekologia  

W Ameryce ryjkowiec ten jest oligofagiem tamtejszych jesionów: Fraxinus americana F. pennsylvanica i F. nigra. Samice składają jaja w sierpniu, pojedynczo do wnętrza nasion (skrzydlaków). Larwa wyjada wnętrze i zimuje w spadłym nasieniu (lub w pozostających na drzewie). Wiosną (od końca marca do połowy maja) larwy opuszczają nasiona i przechodzą do wierzchniej warstwy gleby, gdzie przepoczwarczają się. Z początkiem lata imagines wychodzą z gleby i rozpoczynają żerowanie na liściach jesionów (które trwa aż do jesieni) oraz rójkę (Barger i Davidson 1967). W Europie fenologia drzewiaczka jesionowego jest podobna, natomiast zasiedla on - poza jesionami amerykańskimi - również rodzimy F. excelsior L., a także F. lanceolata., F. ornus i F. oxycarpa; cały cykl życiowy może trwać dwa lata, gdyż część larw zimuje powtórnie w glebie (Poiras 1991).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

W Ameryce Północnej drzewiaczek ten występuje w granicach areału tamtejszych jesionów (głównie F. americana i F. pennsylvanica), między Górami Skalistymi a Atlantykiem, dochodząc na północy mniej więcej do równoleżnika 45oN. Do Europy introdukowany zapewne ok. połowy XX wieku z materiałem siewnym. Pierwsze datowane europejskie stwierdzenie drzewiaczka jesionowego dotyczy południowej Słowacji; z materiału tam zebranego na Fraxinus americana w 1960 r. Dieckmann (1970) opisał Lignyodes slovacicus, którego cztery lata później sam uznał za synonim L. bischoffi. W następnych dekadach drzewiaczek jesionowy znajdowany był w Austrii, Szwajcarii, na Węgrzech, w Mołdawii i na Ukrainie południowo-wschodniej.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W przewidywaniu znalezienia przedstawicieli rodzaju Lignyodes w Polsce Smreczyński (1972) opublikował klucz do oznaczania czterech gatunków znanych z państw ościennych; wówczas przy opisie L. slovacicus. zamieścił uwagę: "Żyje na Fraxinus americana, może zawleczony wraz z rodziną żywicielską". Ta intuicja nie zawiodła go - nowy takson Dieckmanna okazał się amerykańskim inwaderem L. bischoffi. Jednak pierwsze stwierdzenie drzewiaczka jesionowego w parku pałacowym w Białowieży nastąpiło dopiero po upływie ćwierćwiecza (Gosik i in. 2001) i było inspiracją do dalszych poszukiwań. Kontrolowano skrzydlaki jesionów przydrożnych (głównie F. pennsylvanica) i w parkach miejskich oraz prowadzono hodowle, co w rezultacie przyniosło w krótkim czasie kilkanaście następnych stanowisk (Staniec 2003, Wanat 2003, Wanat i Gosik 2003), usytuowanych najczęściej we wschodniej Polsce, w województwach podlaskim i lubelskim. Pierwsze w Małopolsce stanowisko na Plantach krakowskich dowodzi dalszej ekspansji w kierunku zachodnim, ale może być również związane bezpośrednio ze słowacką populacją tego gatunku.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Pierwsze stanowisko w Polsce leży w otulinie Białowieskiego Parku Narodowego.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Nie badano.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Poiras (1991) badał stan zdrowotny nasion jesionów w Mołdawii. Okazało się, iż więcej niż połowa badanego materiału nasiennego wykazywała obecność larw drzewiaczka. Z kolei Wanat (2003) obliczył, iż na 130 km odcinku drogi z Włodawy do Siemiatycz L. bischoffi zasiedlał każdy owocujący egzemplarz Fraxinus pennsylvanica, a objawy porażenia występują u 50-90% badanych nasion. Przedstawione przykłady mogą być ważnym sygnałem dla szkółkarstwa leśnego oraz parkowego i powinny skutkować efektywnym wypracowaniem odpowiedniej profilaktyki lub metod zwalczania.

   
Prognoza  

Zdaniem badaczy (Wanat 2003, Staniec 2003) utrzymywać się będzie u nas kierunek inwazyjny zachodni; w kolejnych latach należy się spodziewać w kraju zasiedlenia obszarów położonych na zachód od Wisły. Zapewne w Europie zachodniej drzewiaczek zasiedli także Niemcy, Francję i sąsiednie kraje, w których sadzi się w parkach i na poboczach dróg różne gatunki jesionów rodzimych i zamorskich.

   
Literatura  
  • Barger J.H., Davidson R.H. 1967. A life history study of the ash seed weevils, Thysanocnemis bischoffi Blatchley and T. helvola LeConte. Ohio Journal of Sciences 67: 123-127.
  • Dieckmann L. 1970. Die paläarktischen Lignyodes-Arten, einschlie?lich einer neuen Art aus der Slowakei (Coleoptera, Curculionidae). Entomologische Nachrichten, Dresden, 14: 97-104.
  • Gosik R., Łętowski J., Mokrzycki T., Wanat M. 2001. Lignyodes bischoffi(Blatchley, 1916) (Coleoptera: Curculionidae) - gatunek nowy w faunie Polski. Wiadomości Entomologiczne, Poznań, 20 (1-2): 43-48.
  • Poiras A.A. 1991. Osobiennosti biologii Lignyodes bischoffi(Blatchley) (Koleoptera, Curculionidae) w usłowiach Mołdawii. W: Uspiechy entomologii w SSSR: Lesnaja entomołogija. Materiały X sjezda Wsiesojuznego entomołogiczeskogo obszczestwa, 11-15 sientabrja 1989, Leningrad: 103-105.
  • Smreczyński S. 1972. Ryjkowce - Curculionidae. Podrodzina Curculioninae. Klucze do oznaczania owadów Polski, część XIX Chrząszcze - Coleoptera, zeszyt 98d, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, Warszawa: 1-195.
  • Staniec B. 2003. Nowe stanowisko Lignyodes bischoffi(Blatchley, 1916) [=Lignyodes slovacicus Dieckmann, 1970] (Coleoptera: Curculionidae) w Polsce oraz uwagi o jego biologii. Wiadomości Entomologiczne, Poznań, 21 (4): 249-250.
  • Wanat M. 2003. Kolejne stanowiska Lignyodes bischoffi(Blatchley, 1916) (Coleoptera: Curculionidae) w Polsce. Wiadomości Entomologiczne, Poznań, 22 (4): 246-247.
  • Wanat M., Gosik R. 2003. Materiały do znajomości ryjkowców (Insekta: Coleoptera: Curculionoidea) doliny Bugu. Nowy Pamiętnik Fizjograficzny, Warszawa, 2 (1-2): 31-52.
   
Streszczenie  

Ash Seed Weevil Lignyodes bischoffi (Blatch.) is a Neoarctic species and its natural range, connected with the range of American ashes, extends between the Rocky Mountains and Atlantic and between the Sonora region and a parallel of 45°N. It was introduced to Europe with seed material in the mid 20th century. The first record bearing a date concerned southern Slovakia (1960); from that place it was described under the name of Lignyodes slovacicus (synonym). Next mentions referred to the occurrence of Ash Seed Weevils in other countries of Central Europe and in south-eastern Ukraine. In Poland it was first found at the turn of the 20th century in the palace park in Białowieża. Next, as the result of directed search, it was found on Fraxinus pennsylvanica lining local roads in the eastern part of the country, in the Lublin and Podlasie regions. Ash Seed Weevil is an oligophage of the genus Fraxinus. Larvae feed singly in ash seeds and next overwinter in fallen seeds. In spring they leave seeds and move to the soil when pupate. In summer adult beetles emerge from the soil and fly to ash crowns, feeding on their foliage until autumn. After swarming females deposit eggs into seeds. In the last years the range of Ash Seed Weevil has been extending to the west of Poland because since a short time it has been also observed in Kraków, both in parks in the centre of the town and during flights in housing estates on the peripheries of the town.

   
Opracowanie  Jolanta Kałmuk i Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014