Carpophilus hemipterus (Linnaeus, 1758)
przykrótek półskrzydły
Dried Fruit Beetle

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800Rodzina  Nitidulidae  łyszczynkowate
Rząd  Coleoptera  chrząszcze
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Formalnie Gujana Holenderska (= Surinam); gatunek opisany już z obszaru inwazyjnego.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Strefa klimatu tropikalnego i subtropikalnego, prawdopodobnie Azja Południowa (Šefrová i Laštůvka 2005) lub Afryka.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Chrząszcz osiąga długość 2-4 mm. Ciało owalne, spłaszczone, o ciemnobrązowym lub czarnym zabarwieniu. Na pokrywach znajdują się dwa jaśniejsze, poprzeczne paski - szeroki, umieszczony na końcu pokryw, oraz znacznie węższy u nasady pokryw. U młodych osobników paski są jasnożółte, lecz z czasem przybierają barwę czerwonożółtą. Pokrywy nie przykrywają dwóch ostatnich segmentów odwłoka oraz pygidium, które u samca jest zaostrzone. Odnóża i czułki są żółtoczerwone. Czułki 11-członowe z wyraźną 3-członową buławką (Nunberg 1976).

   
Biologia, ekologia  

W sprzyjających warunkach (kraje tropikalne, a w naszej strefie ogrzewane magazyny) rozwój jednego pokolenia może wynosić 20 dni, co pozwala na pojawienie się kilku pokoleń w ciągu roku. Chrząszcze chętnie latają w pomieszczeniach - lot odbywa się przy świetle dziennym. Samice składają na powierzchni produktów do 60 jaj dziennie - w ciągu życia jedna samica składa przeciętnie 1000 jaj (maksymalnie do dwóch tysięcy w ciągu życia). Wylęgające się larwy żerują na różnych produktach pochodzenia roślinnego - najczęściej na suszonych owocach (daktyle, figi, rodzynki), ziarnie kakaowym, orzechach ziemnych, koprze, rzadziej na ziarnie zbóż, suszonych grzybach, produktach zbożowo-mącznych i innych produktach spożywczych. Obecnie jest to gatunek kosmopolityczny. W krajach tropikalnych spotykany jest nie tylko w magazynach, ale także na dojrzewających owocach i w wolnej przyrodzie.

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Od XVIII wieku zawlekany był do Europy i Ameryki Północnej z owocami i nasionami sprowadzanymi z obszarów tropikalnych, a szczególnie z Afryki. W Czechach pojawił się przed rokiem 1870 (Šefrová i Laštůvka 2005).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Pierwsze stwierdzenia na naszym terenie pochodzą sprzed 150 lat i dotyczą Pucka (Lentz 1857). Później przykrótek był wielokrotnie zawlekany w importowanych produktach. Często notowano go na ziarnie kakaowym pochodzącym z Afryki (Nigeria, Wybrzeże Kości Słoniowej). Gatunek wykazywano zarówno z miast portowych (Kamiński 1972, Kamiński i Buderacka-Niechwiejczyk 1972, Nunberg 1976), jak i z Polski południowej - Śląska, Małopolski i Wyżyny Lubelskiej (Letzner 1882, Gerhardt 1910, Kamiński 1968, Nunberg 1976).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak informacji.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Nie badano.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Przykrótek uszkadza różne produkty pochodzenia roślinnego - najczęściej suszone owoce (daktyle, figi, rodzynki), ziarno kakaowe, orzechy ziemne, rzadziej ziarno zbóż, suszone grzyby, produkty zbożowo-mączne i inne produkty spożywcze. Szczególnie chętnie atakuje produkty wilgotne. Zwalczanie przykrótka polega na gazowaniu produktów bromkiem metylu lub tlenkiem etylenu. Taki zabieg jednak nie zawsze jest skuteczny, ponieważ żerujące wewnątrz produktów larwy mogą przeżyć, doprowadzając do dalszych strat. Dlatego bardzo ważne jest zapobieganie porażeniu produktów w magazynie poprzez dokładne sprawdzanie otrzymanych partii produktów, usuwanie resztek starych produktów oraz dezynfekcję pustych pomieszczeń (Karnkowski 1989, Nawrot 2001).

   
Prognoza  

Prawdopodobnie zaaklimatyzował się już w Polsce (Karnkowski 1989), podobnie jak w krajach ościennych, gdyż notowany był także poza magazynami (Burakowski i in. 1986).

   
Literatura  
  • Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J.1986. Chrząszcze Coleoptera - Cucujoidea, cz.1. W: Katalog fauny Polski, Instytut Zoologii PAN, PWN, Warszawa, część XXIII, 12: 1-266.
  • Gerhardt J. 1910. Verzeichnis der Käfer Schlesiens preussischen und österreichischen Anteils, geordnet nach dem Catalogus coleopterorum Europae vom Jahre 1906. Dritte, neubearbeitete Auflage, Berlin: XVI + 431.
  • Kamiński E.1968. Choroby, szkodniki i chwasty zarejestrowane na towarach pochodzenia roślinnego przy wwożeniu ich do Polski w latach 1945-1958. Biul. IOR, Poznań, 38: 57-94.
  • Kamiński E.1972. Choroby, szkodniki i chwasty zarejestrowane na towarach pochodzenia roślinnego przy wwożeniu ich do Polski w latach 1967-1969. Biul. IOR, Poznań, 53: 33-93.
  • Kamiński E., Buderacka-Niechwiejczyk M. 1972. Choroby, szkodniki i chwasty zarejestrowane na towarach pochodzenia roślinnego przy wwożeniu ich do Polski w latach 1964-1966. Biul. IOR, Poznań, 53: 5-30.
  • Karnkowski W. 1989. Przykrótek półskrzydły - mało znany szkodnik magazynowy. Ochrona Roślin 7: 6-7.
  • Lentz F.L. 1857. Neues verzeichniss der Preussischen Käfer. Königsberg: 1-170.
  • Letzner K. 1882. Ueber ein häufiges Auftreten des Carpophilus hemipterusL. Jahrerbericht Schles. Ges. Vaterland Kultur, Breslau, 59: V, 345-347.
  • Nawrot J. 2001. Owady - szkodniki magazynowe. Wydawnictwo Themar sp. z o.o.: 1-149.
  • Nunberg M. 1976. Łyszczynkowate - Nitidulidae. W: Klucze do oznaczania owadów Polski, XIX, 64, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Warszawa: 1-15.
  • Šefrová H., Laštůvka Z. 2005. Catalogue of alien animal species in the Czech Republic. Acta Universitatis Agriculturae et Silviculture Mendelianae Brunensis / Sborník Mendelovy Zemedelské a Lesnické Univerzity v Brne, 53 (4): 151-170.
   
Streszczenie  

Dried Fruit Beetle Carpophilus hemipterus (L.) originated from tropical areas Asia and Africa, from where it was brought to, among others, Dutch Guiana, where was described from. Since the 18th century it was repeatedly brought to Europe, most often with fruits and seeds from Africa. In Poland it was first discovered in Puck on the Baltic Sea coast in 1857. In the 20th century it was frequently found during quarantine service inspections in sea-ports, most often in freights of cocoa bean from West Africa but also in stores of food products in southern Poland. Larvae feed on different products of plant origin, most often on dried fruits (dates, figs, resins), but also on cocoa bean, peanuts, and rarely corn, dried mushrooms and cereal products. Beetles fly well in store rooms at day light, and sometimes were noted outside of stores, which suggests the possibility of their acclimatization in Central Europe, particularly in view of the climate warming.

   
Opracowanie  Jolanta Kałmuk i Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014