Perigona nigriceps (Dejean, 1831)
perygona czarnogłowa

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Carabidae  biegaczowate
Rząd  Coleoptera  chrząszcze
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Formalnie Ameryka Północna (opis osobnika z populacji inwazyjnej).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Kraina orientalna, głównie w pasie wybrzeży Oceanu Indyjskiego (Jeannel 1942).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Długość ciała 2,4-3,2 mm (Hůrka 1996). Głowa czarna, pozostałe części ciała żółtobrunatne, lecz pokrywy wzdłuż szwu i w tylnej części ciemniejsze, a nogi i czułki blado-żółte (Jeannel 1942).

   
Biologia, ekologia  

W obszarze występowania pierwotnego perygona występuje pospolicie pod złożami butwiejących szczątków pochodzenia roślinnego, także w glebie obfitującej w butwinę, w pobliżu rozkładających się pozostałości bulw i innych organów podziemnych (np. orzechów arachidowych; Jeannel 1942). W obszarach inwazyjnych znajdowana najczęściej w pryzmach kompostowych oraz w skupiskach innych odpadków organicznych (Horion 1941).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Wraz z silnym rozwojem żeglugi towarowej perygona została zawleczona do Afryki Zachodniej i pobliskich archipelagów (prawdopodobnie już w XVIII wieku), a następnie do Europy i z obu kierunków (tj. od Pacyfiku i od Atlantyku) do Ameryki Północnej, skąd została opisana w XIX wieku. Obecnie jest znana z 18 stanów USA i trzech prowincji kanadyjskich (Downie i Arnett 1996). Na obszarach kolonizowanych stwierdzana była najczęściej w pobliżu portów morskich (Jeannel 1942), a w XX wieku także w interiorze kontynentalnym w pobliżu węzłowych kolejowych stacji przeładunkowych w większych miastach. Na przełomie wieków XIX/XX perygonę notowano m.in. na Węgrzech, w Słowenii i Austrii (Horion 1941). Następnie perygona notowana była z ościennych krajów za granicą południową (pierwsze dekady XX w.) i w kilku zachodnich krajach (w latach 30. z Niemiec i Francji; w latach późniejszych także z krajów Beneluksu, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Danii i Fennoskandii), a później nastąpiły tylko pojedyncze stwierdzenia w Europie Wschodniej (Łotwa, Mołdawia, Bułgaria; Loebl i Smetana 2003).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Jedyne do niedawna stwierdzenie perygony na naszym obszarze dotyczyło Cieszyna, dokąd została zawleczona prawdopodobnie na przełomie lat 1913/14 z portu w Abbazji (Opatija) na Adriatyku, w skrzyniach z pomarańczami opakowanymi w słomę. Słomę tę wyrzucano na pryzmy kompostowe w parku miejskim. Pierwsze stwierdzenie osobników perygony miało tam miejsce w roku 1920 (Cichy 1933), a w latach następnych także w nawozie naturalnym używanym w ogrodach prywatnych (Wanka 1927). Niemal do końca XX wieku nie było nowych informacji o występowaniu perygony w Polsce, nawet ze stacji kwarantannowych w portach i kolejowych stacjach przeładunkowych. Jest to sprawa zagadkowa, gdyż już w tym okresie omawiany gatunek stwierdzony był m.in. w 1948 r. w Danii i Szwecji, a później (1961) także w Norwegii i Finlandii (Silfverberg 2005) oraz w Holandii (Turin i in.. 1977). Obecnie w Fennoskandii przekracza koło podbiegunowe (Lundberg 1995), a odnotowano występowanie perygony także w Rosji europejskiej: w Jarosławiu ok. 1990 r. (Vlasov [2008]) i w Samarze w 2004 r. (Berlov i Tilli [2008]). W ostatnim dziesięcioleciu - w wyniku bardziej intensywnej działalności licznych koleopterologów w naszym kraju udało się wreszcie stwierdzić obecność perygony w północnych rejonach kraju, a mianowicie w Poznaniu, w pobliżu ogródków działkowych na Cytadeli, we wrześniu 1997 r. (Jałoszyński i Sienkiewicz 2001) i w Małdytach na Pojezierzu Mazurskim, w lipcu 2004 r. (Gawroński i Oleksa 2007). W tym drugim przypadku spore znaczenie ma fakt odłowu osobnika w locie w pobliżu pojemnika z kompostem, co miało miejsce w pełni lata (druga dekada lipca 2004 r.). W 2007 r. perygona była obserwowana (także w locie) na początku sierpnia na śmietniku w poblizu pól uprawnych na peryferiach Słupska (O. Aleksandrowicz inf. ustna). Potwierdziła się więc teza o prawdopodobnej obecności perygony w różnych rejonach kraju i potwierdzono możliwości przelotowe tego chrząszcza. Na razie otwarte pozostaje zagadnienie, czy te dwa stanowiska północne są jakąś konsekwencją pierwszej introdukcji w Cieszynie, czy też mają raczej związek znajbliższymi - łotewskimi i (lub) niemieckimi -stanowiskami, położonymi w niewielkiej odległości od Bałtyku.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak informacji.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Słaba znajomość biologii perygony nie pozwala na określenie roli tego chrząszcza w antropogenicznych niszach ekologicznych, które zajmuje.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Gatunek nie ma znaczenia gospodarczego. U nas na razie zalicza się do rzadkości faunistycznych.

   
Prognoza  

Do niedawna wydawało się, iż introdukcja tego gatunku ma charakter epizodyczny, a więc wyspowy i statyczny. Zajmowana nisza podziemna i nieznane możliwości przelotów skłaniały do przypuszczeń, iż perygona nie przejawia większej aktywności ekspansyjnej, lub ekspansja przebiega w bardzo wolnym tempie, a przy tym chrząszcze nie są łatwe do zauważenia z powodu drobnych rozmiarów i skrytego trybu życia. Mimo wszystko należało się spodziewać, iż gatunek ten - po upływie kilkudziesięciu lat od momentu pierwszej introdukcji - powinien już obecnie występować w wielu miejscach w Polsce. Sposobem stwierdzenia mogły być częste i bardziej skrupulatne badania składu gatunkowego bezkręgowców żyjących w nawozie naturalnym i kompoście (wraz z podłożem glebowym), w miejscach o większym nagromadzeniu pryzm kompostowych (np. w wielkoobszarowych gospodarstwach ogrodniczych). Słuszność tej tezy potwierdziły ostatnie odkrycia w północnej Polsce - w tym potwierdzenie możliwości przelotów - co stwarza nadzieję na znalezienie kolejnych stanowisk, także w innych rejonach kraju i w pozostałych częściach Europy środkowej. Na wschód od naszych granic ekspansja perygony jest już faktem (Rosja) i tam prawdopodobnie rozszerzać się będzie najbardziej europejski areał tego gatunku.

   
Literatura  
  • Berlov O., Tilli A. [2008] http://www.zin.ru/Animalia/Coleoptera/eng/perig1.htm
  • Cichy K. 1933. Perigona nigriceps Dej. Entomologische Blätter, Berlin, 29: 43-44.
  • Downie N.M., Arnett R.H. 1996. The beetles of Northeastern North America. Vol. I. The Sandhill Crane Press, Gainesville, Florida, 1-880.
  • Gawroński R., Oleksa A. 2007. Nowe stanowiska rzadkich i zagrożonych chrząszczy (Coleoptera) z północnej Polski. Wiadomości entomologiczne, 26 (1): 5-14.
  • Horion A. 1941. Faunistik der deutschen Käfer. Band I: Adephaga - Caraboidea. 1-464.
  • Hůrka K. 1996. Carabidae of the Czech and Slovak Republics / České a Slovenské republiky. Zlin, 1-566.
  • Jałoszyński P., Sienkiewicz P. 2001. Drugie stanowisko Perigona nigriceps (Dejean, 1831) (Coleoptera: Carabidae) w Polsce. Wiadomości entomologiczne, 20 (3-4): 173.
  • Jeannel R. 1942. Faune de France. 40. Coléopteres carabiques. Deuxieme partie. Librairie de la Faculté des Sciences, Paris, 571-1173.
  • Loebl I., Smetana A. (eds) 2003. Catalogue of Palaearctic Coleoptera, Volume 1. Archostemata - Myxophaga - Adephaga. Apollo Books, Stenstrup
  • Lundberg S., 1995. Catalogus coleopterorum Sueciae. Naturhistoriska Riksmuseet. Entomologiska Föreningen. Stockholm, 1-224.
  • Silfverberg H. 2005. Newcomers in the coleopteran fauna of northern Europe. In: J. Skłodowski, S. Huruk, A. Barševskis, S. Tarasiuk (eds), Protection of Coleoptera in the Baltic Sea Region. Warsaw Agricultural University Press: 93-101.
  • Turin H., Haeck J., Hengeveld R. 1977. Atlas of the carabid beetles of The Netherlands. North-Holland Publishing Company, Amsterdam, 1-228 + 4 mps nlb.
  • Vlasov D.V. [2008] http://www.zin.ru/Animalia/Coleoptera/rus/babushka.htm
  • Wanka Th.V. 1927. IV. Beitrag zur Coleopterenfauna von Schlesien. Wiener Entomologische Zeitung, Wien, 44: 1-32.
   
Streszczenie  

Perigona nigriceps (Dej.) is a small predatory beetle originating from the Indian Ocean, from where it has been brought with different articles of organic origin to other continents, also to areas of temperate climate, among others to North America from where it was described in the earlier part of the 19th century. It was often found in the vicinity of big sea ports and junction railway stations. In Central Europe this species was first noted on the turn of the 19 century and its first location in Poland (Cieszyn) was discovered just before World War I. In Europe P. nigriceps has a hidden mode of life inhabiting containers with manure, compost heaps and other warm and humid places with fermenting organic matter where larvae may develop. Adult beetles can fly only short distances. In the last decade some new cases of the occurrence of this species were noted in northern Poland; they can be connected with its Baltic locations in Germany and Latvia. Currently, it is spreading toward the east of Central Europe, as indicated by fresh information about the occurrence of P. nigriceps in European Russia (locations between 40°E and 50°E). It is the species of poorly known ecological relations but of no economic importance.

   
Opracowanie  Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014