Rhithropanopeus harrisi (Gould, 1841)
krabik amerykański
Harris Mud Crab, White-tipped Mud Crab

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Xanthidae  
Rząd  Decapoda  dziesięcionogi
Gromada  Crustacea/Malacostraca  pancerzowce
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Massachusetts (USA).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Ojczyzną krabika amerykańskiego są atlantyckie wybrzeża Ameryki Północnej i Zatoki Meksykańskiej, od Nowego Brunszwiku do Meksyku, gdzie występuje przede wszystkim w słonawych wodach ujść rzecznych (Williams 1984).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Niewielki krab, o kwadratowym pancerzu oraz nieowłosionych szczypcach. Szerokość pancerza nie przekracza 2 cm, jest on opatrzony 4 płatami bocznymi zakończonymi niezbyt wyraźnymi zębami: pierwszy i drugi zlane razem, trzeci, czwarty i piąty tępo zakończone, lekko wygięte ku górze. Szczypce nierównej wielkości, dactylus bez dużego zęba bazalnego, carpus zaopatrzony w ząb u nasady. Górna powierzchnia szczypiec chropowata u młodych osobników, gładka u dorosłych. Kolor ciała brązowawy z ciemniejszymi plamami. Boczne powierzchnie szczypiec jasne: białe, kremowe lub żółtawe, górna powierzchnia pokryta ciemnymi plamkami (Ryan 1956).

   
Biologia, ekologia  

Krabik amerykański jest gatunkiem słonawowodnym, zamieszkującym akweny o zasoleniu od 0,5 do 25‰; w warunkach laboratoryjnych toleruje zasolenie do 38‰. Sporadycznie znajdowany jest także w wodach słodkich, jednak w takich warunkach może przeżyć jedynie stosunkowo krótko (do kilku miesięcy). Okres rozrodczy krabika w warunkach europejskich zaczyna się w czerwcu i trwa do końca sierpnia. Samica składa od 1200 do 16 000 jaj, których rozwój trwa około miesiąca. Wylęgające się larwy prowadzą planktonowy tryb życia i, tak jak osobniki dorosłe, tolerują duże zmiany zasolenia. Larwy odżywiają się innymi drobnymi organizmami planktonowymi, a zwłaszcza larwami pąkli Balanus improvisus. Po około 30 dniach i przejściu przez 5 stadiów rozwojowych larwy przekształcają się w małe krabiki. Zaobserwowano dużą śmiertelność krabików amerykańskich w okresie larwalnym, co związane jest z atakowaniem ich przez pasożytnicze grzyby z rodzaju Saprolegnia. Dojrzałość płciową krabiki osiągają w następnym roku i dożywają prawdopodobnie do około 5 lat (Turoboyski 1973, Goy i in. 1985). Krabik amerykański jest typowym organizmem bentosowym i jak większość krabów jest wszystkożercą. Na jego dietę składają się jamochłony (np. Cordylophora caspia), wieloszczety (np. Nereis diversicolor), ślimaki, małże (racicznica Dreissena polymorpha), drobne skorupiaki z rzędów Amphipoda, Isopoda, Mysida, rośliny takie jak Enteromorpha i Ulva oraz wszelkiego rodzaju szczątki organiczne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (Turoboyski 1973). Krabiki amerykańskie występują najczęściej na dnie pokrytym warstwą mułu oraz detrytusem, w którym się zagrzebują - w Martwej Wiśle oraz w Zalewie Wiślanym takimi miejscami są trzcinowiska oraz kolonie racicznicy zmiennej.

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Do Europy został prawdopodobnie zawleczony z wodami balastowymi i odkryty po raz pierwszy w zatoce Zuiderzee w Holandii (Maitland 1874), skąd opisano go jako nowy dla nauki gatunek Pilumnus tridentatus Maitland, 1874. Jego zasięg występowania w Europie szybko się rozszerzał. Poza Holandią w latach 30. odnaleziono go w Niemczech i w Morzu Czarnym (Szudarski 1963), następnie we Francji, w zachodniej części Bałtyku, a także w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Portugalii, w Morzach: Śródziemnym, Czarnym, Azowskim i Kaspijskim (Köhn i Gosselck 1989, Adema 1991, Harward i Ryland 1995, Petrescu i Bălăşescu 1995, Mizzan i Zanella 1996, Eno i in. 1997, Galil i in. 2002). Został zawleczony również na pacyficzne wybrzeże Ameryki Północnej. W 1949 roku Buitendijk i Holthuis stwierdzili, że krab ten jest identyczny z północnoamerykańskim R. harrisii. Jednak na podstawie drobnych różnic morfologicznych autorzy ci wyróżnili go jako europejski podgatunek R. harrisii tridentatus Maitland, 1874. Wkrótce jednak istnienie odrębnego podgatunku europejskiego zostało zakwestionowane, gdyż okazało się, że obserwowane różnice wynikają ze zmienności osobniczej i nie mają podłoża geograficznego.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W Polsce krabika amerykańskiego znaleziono po raz pierwszy w Zalewie Wiślanym w 1951 roku (Birštejn 1952, Demel 1953). Od tamtego czasu odkryto liczne populacje zasiedlające Martwą i Śmiałą Wisłę, Motławę, Zatokę Gdańską, Zatokę Pucką oraz Zatokę Pomorską i Zalew Szczeciński (Michalski 1957, Szudarski 1963, Jażdżewski i Konopacka 1993, 2000; Grabowski i in. 2005). Największe zagęszczenia krabika amerykańskiego w Martwej Wiśle odnotowano w latach 50. i 60. ubiegłego wieku, gdy był on gatunkiem dominującym w zoobentosie tego akwenu. W kolejnej dekadzie zaobserwowano drastyczny spadek jego liczebności, co tłumaczono wzrastającym zanieczyszczeniem wód (Jażdżewski i Konopacka 2000). Jednak począwszy od lat 90. liczebność krabika bardzo wzrosła i jest on ponownie bardzo pospolitym gatunkiem w estuariach Wisły i Odry. W Zalewie Wiślanym zaobserwowano duże zagęszczenia młodych osobników krabika zamieszkujących kolonie inwazyjnego ponto-kaspijskiego małża, racicznicy zmiennej Dreissena polymorpha, będące dla nich zarówno doskonałą kryjówką, jak i źródłem pokarmu. Jest to ciekawe zjawisko tworzenia nowych asocjacji przez organizmy pochodzące z różnych rejonów geograficznych (Grabowski i in. 2005). Ukrywanie się młodocianych krabików obserwowano również w pustych skorupkach pąkli Balanus improvisus, innego gatunku inwazyjnego o pochodzeniu północnoamerykańskim (Turoboyski 1973).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak danych.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Najprawdopodobniej, ze względu na osiąganie wysokich zagęszczeń i wszystkożerność, może on być zagrożeniem dla innych organizmów bentosowych, zarówno jako potencjalny drapieżnik, jak i konkurent (Turoboyski 1973, Jażdżewski i Konopacka 1993, Cohen i Carlton 1995). Z drugiej strony może być pokarmem dla ryb odżywiających się organizmami bentosowymi, takich jak babki (Pomatoschistus spp., Neogobius spp.), węgorzyce Zoarces viviparus czy stornie Pleuronectes flescus. Ze względu na skuteczne zasiedlenie przez ten gatunek wybrzeży Bałtyku południowego i dużą liczebność populacji, zwalczanie tego gatunku jest niemożliwe.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Tak jak niewiele wiadomo na temat szkodliwości krabika amerykańskiego dla lokalnych biocenoz, tak też nie ma doniesień, aby stwarzał problemy gospodarcze i społeczne. W Polsce nieobjęty uregulowaniami prawnymi.

   
Prognoza  

Krabik amerykański zasiedlił praktycznie całe polskie wybrzeże Bałtyku, a z drugiej strony nie wykazuje tendencji do zasiedlenia wód słodkich. Z tego względu dalsze rozprzestrzenianie się tego gatunku na terenie Polski raczej nie jest już możliwe. Mimo że krabik amerykański zasiedlił Bałtyk już dawno, nie skolonizował do tej pory jego wschodniej, bardziej wysłodzonej części, dlatego też nie da się wykluczyć w przyszłości jego dalszej inwazji w kierunku wschodnim i zasiedlenia w przyszłości Zalewu Kurońskiego, Zatoki Parnu oraz Zatoki Fińskiej.

   
Literatura  
  • Adema J.P.H.M., 1991. De krabben van Nederland en België (Crustacea, Decapoda, Brachyura). Nationaal Natuurhistorisch Museum, Leiden: i-xii + 1-244 + pl. 1-2.
  • Birštejn J.A. 1952. Istorija odnogo kraba. Priroda, Moskva, 1952, 9:118.
  • Buitendijk A.M., Holthuis L.B. 1949. Note on the Zuiderzee crab Rhithropanopeus harrisii (Gould) subspecies tridentatus (Maitland). Zoologische Mededelingen 30 (7): 95-106.
  • Cohen A.N., Carlton J.T. 1995. Nonindigenous aquatic species in a U.S. estuary: a case study of the biological invasions of the San Francisco Bay and delta. A Report for the US fish and wildlife service, Washington D.C. and the national Sea Grant college program Connecticut Sea Grant, (NOAA Grant Number NA36RG0467): 1-262.
  • Demel K. 1953. Nowy gatunek w faunie Bałtyku. Kosmos, Seria Biologiczna, 2, 1 (2): 105-106.
  • Eno N.C., Clark R.A., Sanderson W.G. 1997. Non-native marine species in British waters: a review and directory. Joint Nature Conservation Committee, Peterborough: 152.
  • Galil B., Froglia C., Noël P. 2002. CIESM Atlas of Exotic Species in the Mediterranean. Vol. 2. Crustaceans: decapods and stomatopods. F. Briand (ed.). CIESM Publishers, Monaco: 1-92.
  • Goy J.W., Morgan S.G., Costlow J.D.Jr. 1985. Studies on the reproductive biology of the mud crab, Rhithropanopeus harrisii (Gould): Induction of spawning during the non-breeding season (Decapoda, Brachyura). Crustaceana 49 (1): 83-87.
  • Grabowski M., Jażdżewski K., Konopacka A. 2005. Alien Crustacea in Polish waters - introduction and Decapoda. Oceanological and Hydrobiological Studies 34 (suppl. 1): 43-61.
  • Hayward P.J., Ryland J.S. (eds). 1995. Handbook of the marine fauna of north-west Europe. Oxford University Press: 1-800.
  • Jażdżewski K., Konopacka A. 1993. Survey and distribution of Crustacea Malacostraca in Poland. Crustaceana 65 (2): 176-191.
  • Jażdżewski K., Konopacka A. 2000. Immigration history and present distribution of alien crustaceans in Polish waters. In: Von Vaupel Klein J.C., Schram F.R. (eds) The biodiversity crisis and Crustacea. Proceedings of 4th International Crustacean Congress, vol. 2, Brill, Leiden, Crustacean Issues 12: 55-64.
  • Köhn J., Gosselck F. 1989. Identifcation key for the Malacostraca of the Baltic Sea. Mittelungen aus dem Zoologischen Museum in Berlin 65 (1): 3 - 114.
  • Maitland R. T. 1874. Naamlijst van Nederlandsche Schaaldieren. Tijdschrift der Nederlandsche Dierkundige Vereeniging 1: 228-269.
  • Michalski K. 1957. Rhithropanopeus harrisii sbsp. tridentata (Mtl.) w Wiśle i Motławie. Przegląd Zoologiczny 1 (1): 68-69.
  • Mizzan L., Zanella L. 1996. First record of Rhithropanopeus harrisii (Gould, 1841) (Crustacea, Decapoda, Xanthidae) in the Italian waters. Bolletino del Museo civico di Storia naturale di Venezia 46: 109-120.
  • Petrescu I., Bălăşescu A.M. 1995. Contributions to the knowledge of decapod fauna (Crustacea) from the Romanian coast of the Black Sea. Travaux du Muséum National d'Histoire Naturelle "Grigore Antipa" 35: 99-156.
  • Ryan E.P. 1956. Observations on the life histories and the distribution of the Xanthidae (Mud Crabs) of Chesapeake Bay. American Midland Naturalist 56 (1): 138-162.
  • Szudarski M. 1963. Distribution of the crab, Rhithropanopeus harrisii (Gould) subsp. tridentatus (Maitland), in Poland. International Council for the Exploration of the Sea. Baltic-Belt Seas Committee 73: 1-3
  • Turoboyski K. 1973. Biology and ecology of the crab Rhithropanopeus harrisii ssp. tridentatus. Marine Biology 23 (4): 303-313.
  • Williams A.B. 1984. Shrimps, lobsters and crabs of the Atlantic coast of the Eastern United States, Maine to Florida. Smithsonian Institution Press, Washington: 550.
   
Streszczenie  

This small crab originates from the Atlantic shores of North America where it occurs mostly in the brackish estuaries. It was introduced accidentally to Europe at the end of the 19th century, most probably with ballast waters, and found first in Zuidersee in the Netherlands. Then it has spread soon in European coastal waters, reaching the Mediterranean, Black and Caspian seas. The species was also introduced accidentally to several localities on the Pacific coast of the United States. In the Baltic Sea Harris Mud Crab is present in its western and central parts and has not colonized the more freshwater eastern part. In Poland it was recorded first in the Vistula Lagoon in 1951. Now it occurs mostly in the Vistula and Odra deltaic systems as well as in Zatoka Pomorska, Zatoka Gdańska and Zatoka Pucka bays. Potentially this omnivorous species may pose a danger to benthic communities but no such effect has been observed. On the other hand, it is food for several benthivorous fish.

   
Opracowanie  Michał Grabowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014