Cervus nippon Temminck, 1838
jeleń sika, jeleń wschodni
Sika Deer

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja kontynentalna, eurazjatyckiaRodzina  Cervidae  jeleniowate
Rząd  Artiodactyla  parzystokopytne
Gromada  Mammalia  ssaki
Typ  Chordata  strunowce
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Daleki Wschód: Japonia, Korea, Mandżuria, Kraj Ussuryjski, Kraj Przymorski.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Jeleń sika pokrojem ciała przypomina jelenia szlachetnego C. elaphus, jednak jest od niego mniejszy. Wymiary samca (byka): długość ciała 134-150 cm, ogona 22-26 cm, wysokość w kłębie 88-97 cm, a ciężar ciała 40-70 kg. Poroże ma nie więcej niż 3 odnogi. Poza brakiem poroża, samice (łanie) różnią się od byków mniejszymi wymiarami (ciężar ciała 25-40 kg). W okresie od maja do września sierść jest ruda. Na grzbiecie i bokach ciała występują niewielkie białe plamy, z których część zlewa się ze sobą w większe pasma. We wrześniu następuje zmiana sierści (linka) na ciemnobrunatną, a białe plamy całkowicie zanikają lub stają się mniej wyraźne. U byków w sezonie zimowym sierść na szyi tworzy grzywę sięgającą nasady przednich kończyn. Na zewnętrznej stronie tylnych kończyn, w miejscu występowania gruczołów zapachowych, sierść jest jasna i tworzy wyraźne plamy (Pucek i Sych 1984).

   
Biologia, ekologia  

Jelenie sika żyją około 20 lat. Poligamiczne, bytują w niewielkich chmarach składających się 2 do 12 osobników. Ruja rozpoczyna się w połowie września i przy sprzyjającej pogodzie trwa do końca listopada. Dominujące byki mogą tworzyć grupy z kilkoma łaniami. Po około 230 dniach ciąży, w maju lub w czerwcu, łanie rodzą 1, rzadziej 2 młode, które są karmione przez 3-4 miesiące. Szczyt aktywności dobowej przypada na kilka godzin przed i po zapadnięciu zmroku. Zwierzęta te zasiedlają gęste lasy liściaste i mieszane z bogatym podszytem i runem, urozmaicone terenami podmokłymi i łąkami. Żywią się głównie pędami i liśćmi drzew, roślinnością zielną oraz korą (Dróżdż 1963, Sumiński 1965). Młode byki mogą podejmować kilkusetkilometrowe migracje (Matuszewski i Sumiński 1988).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Do Europy pierwsze osobniki jeleni sika zostały sprowadzone w 1860 r. na wystawę w Londyńskim Towarzystwie Zoologicznym (Lever 1977). Ze względu na walory ozdobne i łowieckie gatunek ten był celowo rozmnażany w zamkniętych hodowlach w Irlandii, Anglii i Szkocji. Osobniki z hodowli były introdukowane do naturalnego środowiska (Lever 1977, 1985). Podobny scenariusz miał miejsce w krajach Europy kontynentalnej - w Czechach, Danii, Francji, Niemczech, Austrii, Rosji, na Litwie, Węgrzech i Ukrainie (Bartos - mat. niepubl). We wszystkich tych krajach introdukcje gatunku były udane i jego populacje występują w nich do dzisiaj.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Pierwsze doniesienie o obecności jeleni sika na ziemiach polskich pochodzi z terenu obecnego Nadleśnictwa Kobiór koło Pszczyny. W roku 1895 (Sumiński 1963, 1965; Caboń-Raczyńska 1983, Kamieniarz 1993, Dróżdż i in. 2003) lub 1905 (Cenkier 1938, 1966) sprowadzono tu z Anglii 1 byka i 6 łań do hodowli zamkniętej w dobrach ks. von Plessa. W 1910 r. do okolicznych lasów wypuszczono na wolność całe stado pochodzące z tej hodowli, liczące wówczas 54 osobniki (Cenkier 1966). Drugim miejscem introdukcji jelenia sika na obszarze Polski był teren Nadleśnictwa Kadyny w okolicach miejscowości Tolkmicko nad Zalewem Wiślanym. W 1910 r. (Sumiński 1963, 1965) lub 1911 r. (Caboń-Raczyńska 1983, Grzegorczyk 1987, Kamieniarz 1993) introdukowano do tutejszych dóbr Hohenzollernów 1 byka i 6 łań. Brak danych o źródłach pochodzenia introdukowanych tu osobników.

Liczebność populacji występującej w lasach pszczyńskich w pierwszych kilku latach po introdukcji szybko wzrastała. W 1912 r. uznano jelenie sika za gatunek łowny na Śląsku. W 1915 r. liczebność była najwyższa i wynosiła 240 sztuk. W ciągu trzech kolejnych lat nastąpił ponad dwukrotny spadek liczebności populacji, do poziomu 112 osobników (Cenkier 1966). Dalszy drastyczny spadek liczebności był skutkiem kłusownictwa w czasie walk wyzwoleńczych na Górnym Śląsku (1919-1921). W 1922 r. populacja liczyła zaledwie 12 osobników. Zabiegi hodowlane doprowadziły do ponownego wzrostu liczebności i w 1926 r. wznowiono odstrzał, na rocznym poziomie 1-24 sztuki. Mimo polowań populacja nadal wzrastała, osiągając w 1932 roku liczebność 62, w 1937 - 79, a w 1939 - 121 osobników (Cenkier 1938, 1966). Po II wojnie światowej liczebność jeleni sika w lasach pszczyńskich spadła do rekordowo niskiego poziomu 5 osobników. Wskutek zabiegów hodowlanych udało się stopniowo odbudować populację, która w 1950 r. liczyła około 24, w 1953 - 32, a w 1959 - około 70 osobników. Wskutek kłusownictwa, w ciągu następnych 4 lat nastąpił kolejny drastyczny spadek liczebności populacji, która w 1964 r. liczyła już tylko 7 osobników (Sumiński 1965, Cenkier 1966). Podobnie jak we wcześniejszych okresach, populacja została stopniowo odbudowana do 41 osobników w 1990 r. Jednak w 1993 r. rozpoczął się gwałtowny spadek liczebności, który w ciągu kilku kolejnych lat po raz kolejny doprowadził populację pszczyńską do krawędzi wyginięcia. W latach 1995-2003 średnia liczebność tutejszego stada wynosiła zaledwie około 10 osobników, a w 1999 r. zinwentaryzowano jedynie 3 łanie i 1 byka. Inwentaryzacje z lat 2005-2008 wykazują 19-27 jeleni sika (Albertusiak 2008).

Dane dotyczące losów populacji jelenia sika znad Zalewu Wiślanego są mniej dokładne. Dotyczy to zwłaszcza okresu przed 1950 r. Wiadomo, że w tym czasie prowadzony był odstrzał selekcyjny, przy utrzymaniu stada podstawowego liczącego 20-30 osobników (Grzegorczyk 1987). Na obszarze tym prawdopodobnie nigdy nie doszło do tak drastycznego spadku liczebności, jak to kilkakrotnie miało miejsce w populacji z lasów pszczyńskich. Po 1950 r. liczebność populacji kadyńskiej zaczęła stopniowo wzrastać. Według różnych źródeł, w latach 1964-1965 występowało tu od około 200 (Sumiński 1965, Kamieniarz 1993) do około 500 osobników (Sumiński 1965, Grzegorczyk 1987), a zasięg populacji nieznacznie się zwiększał w kierunku wschodnim i południowym. Ciężkie zimy 1969/1970 i 1979/1980 oraz presja ze strony wilków doprowadziły do znacznego spadku liczebności populacji, liczącej na początku lat 80. XX wieku około 80 osobników (Grzegorczyk 1987, Kamieniarz 1993, Fabijański 1996). W ciągu kolejnych 20 lat nastąpił stopniowy wzrost liczebności populacji, do poziomu około 120-150 osobników. Znaczący wzrost liczebności nastąpił po 2000 r. (dane Stacji Badawczej Polskiego Związku Łowieckiego w Czempiniu, gromadzone w ramach monitoringu zwierzyny łownej na podstawie sprawozdawczości łowieckiej). Obecnie, mimo prowadzenia odstrzału, nad Zalewem Wiślanym występuje ponad 400 jeleni sika. Wzrost liczebności tego gatunku i jego ekspansja w kierunku wschodnim doprowadziła w ostatnim czasie do podziału stada. Macierzysta populacja zasiedla głównie lasy kadyńskie w Nadleśnictwie Elbląg (ok. 300 osobników) oraz sąsiadujący od wschodu obszar Nadleśnictwa Zaporowo (ok. 40 osobników). W czasie zimy 2005/2006 nastąpił spadek liczebności tej populacji o ok. 20%. Było to wynikiem trudnych warunków atmosferycznych oraz drapieżnictwa ze strony wilków, które zasiedliły lasy kadyńskie w 2005 r. (W. Tylkowski - inf. ustna 2007). Stado, które oddzieliło się ze stada podstawowego liczy obecnie około 60 osobników. Podobnie jak część stada macierzystego, zasiedlają one obszar Nadleśnictwa Zaporowo. Jednak wydaje się, że mimo niewielkiej odległości dzielącej obie populacje, nie kontaktują się one ze sobą (A. Kozłowski - inf. ustna 2007).

Poza krótkodystansowymi przemieszczeniami, jelenie sika z Polski północnej podejmują długodystansowe migracje. Stado kilkunastu osobników było obserwowane w okolicach Pisza, w odległości około 200 kilometrów od centrum zwartego zasięgu populacji (W. Tylkowski - inf. ustna 2007). Częstość i kierunki takich migracji wymagają jednak bliższego zbadania.

Poza populacją wolno żyjącą, jelenie sika występują w Polsce w hodowlach zamkniętych. Są to zarówno państwowe ogrody zoologiczne, prywatne hodowle pokazowe, jak i fermy hodowlane. Dokładna liczba jeleni sika w hodowlach w Polsce nie jest znana, można jednak z dużym prawdopodobieństwem ocenić, że jest ona niższa niż liczebność populacji wolno żyjącej.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Teren występowania populacji z lasów kadyńskich znajduje się w obrębie Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Opnie na temat wpływu jelenia sika na rodzimą przyrodę są podzielone. Według niektórych źródeł (Sumiński 1965, Cenkier 1966), gatunek ten bezkonfliktowo koegzystuje z rodzimymi gatunkami jeleniowatych. Zarówno z terenu Polski (Sumiński 1963, 1965; Pucek i Sych 1984, Cenkier 1966, Kamieniarz 1993, Fabijański 1996), jak i innych krajów (Bartos i in. 1981, Putman 1996, Latham 1999, Bartos dane niepubl.) nie brak jednak obserwacji wskazujących, że mimo mniejszych rozmiarów ciała, jeleń sika skutecznie konkuruje z jeleniem szlachetnym. Warto zwrócić uwagę na fakt, że współwystępowanie jelenia sika i jelenia szlachetnego obserwowano w okolicach Pszczyny (W. Brągiel - inf. ustna 2007) oraz w Nadleśnictwie Zaporowo (A. Kozłowski - inf. ustna 2007). W obu tych miejscach populacja jeleni sika jest stosunkowo nieliczna. Również w Nadleśnictwie Elbląg stwierdzano stada mieszane w okresie, kiedy liczebność jeleni sika wynosiła tam ok. 160 osobników (Pucek i Sych 1984). Jednak obecnie, kiedy liczebność jeleni sika wzrosła w tym rejonie niemal dwukrotnie, zasięgi obu gatunków nie pokrywają się (W. Tylkowski - inf. ustna 2007). Może to być potwierdzeniem przypuszczeń, że w przypadku licznego występowania jelenia sika, jeleń szlachetny nie jest w stanie skutecznie z nim konkurować. Kwestia konkurencji między tymi gatunkami wymaga jednak w naszym kraju dokładnego zbadania.

Kontrowersje rodzi również kwestia krzyżowania się między jeleniem sika i jeleniem szlachetnym. Płodne hybrydy tych gatunków z łatwością można uzyskać w hodowli (Harrington 1973, Bartos i in. 1981, Herzog 1991). W Europie jedyne badania w pełni dokumentujące hybrydyzację między tymi dwoma gatunkami w naturze przeprowadzono w Wielkiej Brytanii (Abernethy 1994, Goodman i in. 1999). Obserwacje terenowe nie wskazywały na występowanie tego zjawiska na taką skalę, jak wykazały to analizy genetyczne. Krzyżowanie się wykazano również w czasie pilotażowych badań molekularnych przeprowadzonych w Niemczech (S. Herzog - inf. ustna 2006). Natomiast podobne badania w dwóch populacjach austriackich nie wykazały hybrydyzacji (F. Suchentrunk - inf. ustna 2006). W pozostałych krajach europejskich nie przeprowadzano badań genetycznych nad krzyżowaniem się jeleni sika z jeleniami szlachetnymi. Prawdopodobieństwo krzyżówek międzygatunkowych zwiększa się przy ograniczonym dostępie do osobników własnego gatunku. Obserwacje długodystansowych migracji jeleni sika poza obszar zwartego zasięgu populacji (w lasach kadyńskich, W. Tylkowski - inf. ustna 2007) oraz stwierdzenia byków przyłączających się do zgrupowań jeleni szlachetnych (Cenkier 1966, Pucek i Sych 1984, W. Brągiel - inf. ustna 2007) wskazują, że również w naszym kraju może dochodzić do krzyżówek między tymi gatunkami w naturze, jednak potwierdzenie tego zjawiska wymaga dokładnych badań molekularnych. Badania takie są obecnie prowadzone w Instytucie Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Kolejnym przejawem negatywnego wpływu jeleni sika na rodzimą przyrodę jest przenoszenie przez ten gatunek pasożytów. Szczególnie groźnym pasożytem jest azjatycki nicień Asworthius sidemi, wysysający krew ze ściany trawieńca przeżuwaczy. Po raz pierwszy gatunek ten został stwierdzony w Polsce w 1997 r. w bieszczadzkiej populacji żubra Bison bonasus (Dróżdż i in. 2003). W latach 1997-1999 stwierdzono w tym rejonie zarażenie 100% spośród poddanych badaniu dzikich przeżuwaczy (żubrów, jeleni szlachetnych i saren Capreolus capreolus). W 2000 r. wykryto pierwszy przypadek zarażenia żubra przez A. sidemi w polskiej części Puszczy Białowieskiej (Dróżdż i in. 2003). W 2004 r. zarażenie stwierdzono tu u wszystkich poddanych badaniu żubrów, a także u jelenia szlachetnego i sarny. Niepokojący jest fakt, że gwałtownie wzrosła nie tylko liczba zarażonych żubrów, ale także stopień zarażenia poszczególnych osobników. Maksymalna liczba pasożytów stwierdzonych u pojedynczego żubra w 2005 r. przekroczyła 15 000 osobników. Tak silne zarażenie prowadziło do zmian zapalnych w trawieńcu i dwunastnicy badanych żubrów (J. Lachowicz - inf. ustna 2006).

Mimo że w żadnej z dwu populacji jelenia sika introdukowanych do Polski nie stwierdzono obecności A. sidemi (Dróżdż 1963), udział jeleni sika w wystąpieniu inwazji tego pasożyta w naszym kraju jest bardzo prawdopodobny. Bezpośrednią przyczyną obecności A. sidemi w Bieszczadach mogły być migracje na ten obszar jeleni szlachetnych zarażonych na Ukrainie, gdzie występują wolno żyjące populacje jeleni sika (Dróżdż i in. 2003, J. Lachowicz - inf. ustna 2006). Choć populacji takich brak na Białorusi, podobny scenariusz mógł mieć miejsce w Puszczy Białowieskiej. Stwierdzenie pasożyta w polskiej części Puszczy zostało bowiem rok wcześniej poprzedzone stwierdzeniem po stronie białoruskiej (Dróżdż i in. 2003).

Skutki obecności A. sidemi w Polsce są trudne do przewidzenia. Szczególnie groźne jest masowe zarażenie żubrów tym pasożytem. Obok dotychczasowych czynników ryzyka u tego globalnie zagrożonego gatunku, takich jak niska liczebność i związane z tym zubożenie puli genetycznej (Pucek i Głowaciński 2001), zarażenie stanowi nowy czynnik obniżający kondycję żubrów (W. Olech - inf. ustna 2007). Jednocześnie podatność bydła i owiec na zarażenie A. sidemi stwarza zagrożenie wystąpienia poważnych strat gospodarczych (Dróżdż i in. 2003).

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Według niektórych źródeł jeleń sika, podobnie jak rodzime jeleniowate, wyrządza szkody przez zgryzanie i spałowanie drzew i młodników (Sumiński 1963).

Obok kilku innych gatunków obcych zwierząt łownych, jeleń sika jest w naszym kraju przykładem gatunku o niejednoznacznym statusie prawnym. Introdukcje ("zasiedlenia") i pozyskanie gatunków łownych w Polsce prowadzone są zgodnie z Ustawą - prawo łowieckie (Dz. U.1995, Nr 147, poz. 713) i odpowiednimi rozporządzeniami Ministra Środowiska (Dz. U. 2005, Nr 45, poz. 433; Dz. U. 2005, Nr 48, poz. 459). Według przepisów zawartych w tych aktach prawnych, gospodarka łowiecka (w tym "zasiedlanie" łowisk) prowadzona jest w oparciu o wieloletnie łowieckie plany hodowlane i roczne plany łowieckie.

Jednocześnie jeleń sika, jako gatunek obcy w naszym kraju, podlega przepisom Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. 2004, Nr 92, poz. 880), zgodnie z którą zabronione jest wprowadzanie gatunków obcych do środowiska przyrodniczego. Ponieważ w ustawie tej nie ma żadnego zapisu powołującego się na inne akty prawne regulujące introdukcje obcych gatunków zwierząt łownych, to introdukcje jeleni sika mogą być interpretowane jako złamanie przepisów o ochronie przyrody, podlegające karze grzywny lub aresztu. Ponieważ potencjalne zagrożenie ze strony jelenia sika, na przykład poprzez zarażanie rodzimych przeżuwaczy pasożytami, jest bardzo wysokie, gatunek ten podlega również innemu przepisowi ustawy o ochronie przyrody, mówiącemu o konieczności uzyskania zezwolenia ministra właściwego do spraw środowiska na sprowadzanie do kraju tych gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska naturalnego mogą zagrozić gatunkom rodzimym.

W 2007 r. jeleń sika został jednoznacznie uznany za zwierzę gospodarskie (Ustawa hodowlana z dnia 29 czerwca 2007 r., Dz. U. 2007, Nr 133, poz. 921). Przepisy wcześniejszej wersji ustawy hodowlanej (z dnia 20 sierpnia 1997 r.) za zwierzęta gospodarskie uznawały m.in. "jeleniowate - zwierzęta gatunków: jeleń lub daniel utrzymywane w warunkach fermowych, w celu pozyskania mięsa i skór". Niejednoznaczny sposób określenia gatunków w tym przepisie stwarzał wątpliwości co do tego, czy za zwierzęta gospodarskie należy uznać jelenie sika. Co za tym idzie, niejasne było, czy zgodnie z zapisami Ustawy - prawo łowieckie, na prowadzenie chowu i hodowli zamkniętej tego gatunku, podobnie jak innych zwierząt łownych (z wyjątkiem bażanta oraz zwierząt gospodarskich), konieczne było uzyskanie zgody ministra właściwego do spraw środowiska. W praktyce przepis ten był interpretowany na korzyść hodowców, a jelenie sika były hodowane na fermach bez konieczności ubiegania się o tę zgodę. Dla przykładu, według materiałów Polskiego Związku Hodowców Jeleniowatych na początku XXI w., w hodowli fermowej w Polsce znajdowało się około 150 jeleni sika (Dmuchowski 2003). Ustawa hodowlana z 2007 r., wprowadzając do przepisu o zwierzętach gospodarskich pełną nazwę gatunkową jelenia sika, jednoznacznie zniosła obowiązek ubiegania się o zgodę ministra środowiska.

Od roku 1965 jeleń sika jest w Polsce gatunkiem łownym. Zgodnie z rozporządzeniem ministra środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz. U. 2005, Nr 48, poz. 459), w okresie od 1 października do 15 stycznia polować można na byki, łanie i cielęta. Według danych Stacji Badawczej Polskiego Związku Łowieckiego w Czempiniu, średnie roczne pozyskanie jeleni sika w latach 1985-1994 wynosiło około 30 sztuk, a w latach 1995-2004 - około 77 sztuk. W ostatnim dziesięcioleciu nastąpił zatem ponad dwu i półkrotny wzrost liczby odstrzeliwanych w naszym kraju jeleni sika. Nie spowodowało to jednak spadku liczebności populacji. Przeciwnie, w tym samym okresie nastąpił ponad dwukrotny wzrost liczebności tego gatunku w Polsce. Wzrost rzeczywistego poziomu pozyskania w analogicznym okresie wyniósł zatem niewiele ponad połowę.

   
Prognoza  

Przy utrzymaniu dotychczasowego poziomu odstrzału należy się spodziewać dalszego wzrostu liczebności populacji w lasach kadyńskich. Los populacji pszczyńskiej jest trudny do prognozowania ze względu na jej niewielką liczebność. Czynniki losowe mogą doprowadzić do jej wyginięcia, jakkolwiek ta mała populacja utrzymuje się już od kilkudziesięciu lat. Obecnie rozważa się zarówno jej całkowite wytępienie, jak i zasilenie nowymi osobnikami (Albertusiak 2008). Wobec konkurencji jeleni sika z jeleniami szlachetnymi i możliwości hybrydyzacji między tymi dwoma gatunkami, należy rozważyć powstrzymanie wzrostu krajowych populacji jelenia sika poprzez zwiększenie poziomu jego pozyskania.

Ponieważ wśród myśliwych nie brak opinii, że jeleń sika mógłby stanowić gatunek urozmaicający krajobraz w kompleksach leśnych zbyt małych do utrzymania jeleni szlachetnych, w przyszłości należy się liczyć z możliwością prób introdukcji tego gatunku na nowych obszarach. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że wzory planów łowieckich w obecnej formie dopuszczają introdukcje ("zasiedlenia") jelenia sika. Wzory te należy zmienić tak, aby jeleń sika był traktowany tak samo jak niepożądane gatunki obcych zwierząt łownych, takie jak jenot, szop pracz czy norka amerykańska, dla których nie przewidziano możliwości introdukcji. Ponieważ jeleń sika może zagrozić gatunkom rodzimym, to zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody, jego sprowadzanie do kraju powinno być możliwe jedynie po uzyskaniu zezwolenia ministra właściwego do spraw środowiska.

Jednak uznanie tego gatunku w 2007 r. za zwierzę gospodarskie najprawdopodobniej znacznie utrudni wprowadzenie w życie jakichkolwiek rozwiązań mających na celu ograniczenie jego liczebności w Polsce. W najbliższym czasie należy się spodziewać wzrostu zainteresowania importem i hodowlą jeleni sika w celu pozyskiwania mięsa i skór. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że Polski Związek Hodowców Jeleniowatych postuluje wprowadzenie zmian w przepisach, tak aby możliwe było występowanie o unijną dopłatę do obszarów, na których gatunek ten jest hodowany (ZIOB 2006). Wzrost liczby hodowanych jeleni sika wiąże się ze wzrostem ryzyka ucieczek z hodowli zamkniętych do wolnej przyrody. Wobec obserwacji świadczących o negatywnym wpływie jeleni sika na rodzimą przyrodę, intensyfikacja hodowli tego gatunku w Polsce będzie, z punktu widzenia interesów ochrony przyrody, zjawiskiem niekorzystnym.

Spośród krajów sąsiadujących z Polską, gatunek ten od dawna tworzy stabilne wolno żyjące populacje w Niemczech, na Ukrainie i Litwie. W Czechach prowadzone są introdukcje jeleni sika na nowych obszarach, a liczebność tego gatunku w ostatnich latach szybko wzrasta (J. Červeny - inf. ustna 2006). W ostatnich latach trwają również próby introdukcji jeleni sika w południowej części Białorusi (A. Kashtalian - inf. ustna 2006).

   
Literatura  
  • Abernethy K.A. 1994. The establishment of a hybrid zone between red and sika deer (Genus Cervus). Molecular Ecology 3: 551-562.
  • Albertusiak A. 2008. Sytuacja obecna i perspektywy bytowania populacji jelenia sika (Cervus nippon) w lasach pszczyńskich. Praca dyplomowa. Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Wydział leśny, Studium Podyplomowe Gospodarka łowiecka i ochrona zwierzyny, Kraków: 1-18.
  • Caboń-Raczyńska K. 1983. Cervus nippon Temminck, 1838. W: Pucek Z., Raczyński J. (red.) Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce. PWN, Warszawa: 1-188.
  • Bartos L., Hyanek J., Irovnicky J. 1981. Hybridization between red and sika deer. Cariological analysis. Zoologischer Anzeiger 207: 260-270.
  • Cenkier S. 1938. Hodowla zwierzyny łownej w lasach pszczyńskich. Łowiec Polski 29: 595-596.
  • Cenkier S. 1966. Jelenie sika na Śląsku. Łowiec Polski 5: 6-7.
  • Dmuchowski B. 2003. Dobrostan zwierząt w nowoczesnej hodowli fermowej jeleniowatych. http://www.milu.com.pl/materialy_informacyjne/dobrostan.doc.
  • Dróżdż J. 1963. Helmintofauna zaaklimatyzowanego w Polsce jelenia sika (Cervus nippon). Wiadomości Parazytologiczne 9: 133-138.
  • Dróżdż J., Demiaszkiewicz A. W., Lachowicz J. 2003. Expansion of the Asiatic parasite Ashworthius sidemi (Nematoda, Trichostrongylidae) in wild rumnants in Polish territory. Parasitology Research 89: 94-97.
  • Fabijański P. 1996. Lasy Polski. Lasy Elbląskie i Kadyńskie. Łowiec Polski 3: 8-9.
  • Goodman S.J., Barton N.H., Swanson G., Abernethy K., Pemberton J. 1999. Introgression through rare hybridization: A genetic study of a hybrid zone between red deer and sika deer (Genus Cervus) in Agryll, Scotland. Genetics 152: 355-371.
  • Grzegorczyk A. 1987. Sika w kadyńskich lasach. Łowiec Polski 3: 14.
  • Harrington R. 1973. Hybridization among deer and its implication for conservation. Irish Forestry Journal 30: 64-87.
  • Herzog S. 1991. The role of hybridization in the kariotype evolution in deer. Theoretical and Applied Genetics 82: 425-429.
  • Kamieniarz R. 1993. Mieszkańcy nielicznych polskich łowisk - muflon i jeleń sika. Łowiec Polski 12: 8-9.
  • Latham J. 1999. Intraspecific interactions of ungulates in European forests. Forest Ecology and Management 120: 13-21.
  • Lever C. 1977. The naturalized animals of the British Isles. Hutchinson & Co (Publishers) Ltd, Londyn: 1-600.
  • Lever C. 1985. Naturalized Mammals of the World. Longman, London and New York: 1-487.
  • Matuszewski G., Sumiński P. 1988: Sika deer in Poland. Deer 6: 74-75.
  • Pucek Z., Głowaciński Z. 2001. Bison bonasus (Linné, 1758). Żubr. European bison (wisent). W: Głowaciński Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL: 100-105.
  • Pucek Z., Sych L. 1984. Jeleń wschodni (sika) - Cervus nippon Temminck, 1938. W: Pucek Z. (red.) Klucz do oznaczania ssaków Polski. PWN: 333-335.
  • Putman J.R. 1996. Competition and resource partitioning in temperate ungulate assemblies. Chapman and Hall, London: 1-200.
  • Sumiński P. 1963. Aklimatyzacja ssaków łownych w Polsce. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 19: 13-22.
  • Sumiński P. 1965. Jeleń sika - nowy gatunek łowny. Łowiec Polski 18: 3,7.
  • ZIOB 2006. Pieczeń z jelenia. Dziennik Polski 22.12.2006: 6.
   
Streszczenie  

The native range of Sika Deer is in the Far East, including Japan, south-eastern Siberia to eastern China, Manchuria and Korea. After 1860, when first individuals were imported for an exhibition in London, the species was bred and introduced for hunting in many European countries. The first Sika (7 individuals) were brought for captive breeding to southern Poland in 1895 or 1905. In 54 deer from this farm were introduced in the neighboring forests. The second documented introduction, of 7 Sika, was in 1910 or 1911 r. in forests on the coast of the Baltic Sea, east of Gdansk. Initially, the southern population rapidly increased, reaching 240 individuals in 1915. However, during and soon after War World I, it decreased significantly, down to 112 Sika in 1918 and as few as 12 in 1922. Effective management by hunters led to the population recovery, up to 121 individuals in 1939. The second major decrease followed War Word II, when the population reached its minimum of 5 individuals. After recovery to about 70 Sika in 1959, poaching led to another severe decrease, down to only 7 Sika in 1964. Over the following 20 years, the population did not exceed 40 individuals, and over the last two decades - remains stable at about 20 individuals. Early information on the northern population is scarcer but probably it has never suffered fluctuations comparable to these found in the southern one, despite constant hunting. After 1950 the numbers started to increase, reaching 200-500 in the mid 1960s, and the population expanded its range towards east and south. In the early 1980s, due to severe winters and predating by wolves, the numbers fell down to about 80 Sika. It was followed by a steady increase over the next two decades, up to 120-150 individuals. A significant increase was recorded after 2000. Currently there are over 400 Sika in that area and the original population has split into two distinct subpopulations. Sika is recently becoming more and more popular as a farm animal in Poland.

Impact from Sika Deer upon native species is controversial. According to some sources, they can effectively compete with European Deer Cervus elaphus. Studies in other countries revealed that both species hybridize in the wild. Field observations from Poland also suggest occasional hybridization and a project investigating this question is currently under development. Sika is also a vector of an Asiatic bloodsucking nematode, Asworthius sidemi. In 1997 this parasite was first found in European bisons Bison bison in south-eastern Poland and within two years it was recorded in all studied individuals there. In 2000 it was also found in bisons in the Białowieża Forest, and very high level of infestation was found in bisons within the next few years. None of the two Sika populations in Poland carry the nematode. Its presence is likely to be a result of immigration of infested European Deer from Ukraine, where Sika Deer populations occur. If the current level of hunting is maintained, the northern population of Sika is expected to increase and expand. The fate of the southern population is uncertain, due to its very low numbers.

   
Opracowanie  Wojciech Solarz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014