Megastigmus atedius Walker, 1851
znamionek wejmutkowiec
Eastern White Pine Seed Chalcid

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Torymidae  raniszkowate
Rząd  Hymenoptera  błonkówki
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Formalnie Anglia (gatunek opisany jako inwazyjny.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Zachodnie terytoria Ameryki Północnej w granicach USA i Kanady.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Długość ciała samic 1,9-4,0 mm, samców 1,9-3,4 mm; osobniki rozwijające się w nasionach świerków są zwykle mniejsze. Podstawowe ubarwienie większej części ciała czarne z żółtymi i brunatnymi fragmentami: oczy żółto obrzeżone, nogi przednie jasnożółte, natomiast środkowe i tylne żółtobrunatne. Znamię skrzydłowe dwukrotnie dłuższe niż promień. Pokładełko długości odwłoka.

Biała, beznoga larwa, o ciele łukowato wygiętym, ma brunatne żuwaczki z czterema zębami; długość ciała ostatniego stadium larwalnego wynosi ok. 3 mm (Kapuściński 1966, Skrzypczyńska 1996, Roques i Skrzypczyńska 2003)

   
Biologia, ekologia  

Znamionek wejmutkowy w granicach naturalnego areału jest oligofagiem panacea; larwy żywią się nasionami świerków: Picea engelmannii, P. glauca, P. pungens, P. mariana, P. sitchensis oraz sosny wejmutki Pinus strobus. W Europie Megastigmus atedius preferuje wejmutkę (także w arboretach, gdzie występują również świerki amerykańskie); ponadto był stwierdzany na amerykańskiej sośnie Pinus contorta w Wielkiej Brytanii oraz na jodle Abies lasiocarpa arizonica w Danii, a także na Picea omorica i Picea orientalis w innych krajach Europy Zachodniej, ale nie odnotowano dotychczas jego występowania w naturalnych areałach każdego z tych świerków, tj. ani na Bałkanach, ani w Anatolii.

W naszym obszarze imagines pojawiają się w maju w czasie zakwitania sosny wejmutki. Samice składają jaja do nasion znajdujących się w zawiązkach szyszek. Larwa żeruje przez cały sezon wegetacyjny, a przepoczwarczenie następuje wiosną następnego roku. Po dwóch tygodniach z nasiona otworem o średnicy około 1 mm wygryza się owad doskonały. Wywodzi jedno pokolenie w roku, ma zdolność do diapauzy przez rok lub więcej lat. (Kapuściński 1966, Skrzypczyńska 1996, Roques i Skrzypczyńska 2003)

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Pierwsze okazy sosny wejmutki sprowadzono z Ameryki do Anglii w 1705 r., natomiast Megastigmus atedius został tam stwierdzony i opisany półtora wieku później, a potwierdzony w 1954 r. W naturalnym areale tego znamionka - w Stanach Zjednoczonych - został on dostrzeżony dopiero w drugiej dekadzie XX wieku i opisany z Kalifornii jako nowy gatunek.

Począwszy od pierwszych lat drugiej połowy XX wieku gatunek ten był zauważany także w kontynentalnej części Europy - najpierw w Niemczech, gdzie był opisany jako kolejny nowy gatunek (Scheffer-Immel 1957), chociaż wejmutka była sprowadzana i wysadzana już dwa wieki wcześniej. Omawiany znamionek znany jest już obecnie z obszaru od Francji po północno-zachodnią Rosję (Roques i Skrzypczyńska 2003).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Do Polski sprowadzono wejmutkę w końcu XVIII w., natomiast Megastigmus atedius wykazany został dopiero w latach 60. XX w. (Kapuściński 1966). Jego obecność odnotowano wówczas w małych litych drzewostanach wejmutki, wyhodowanych z nasion sprowadzonych z Ameryki Północnej na uprawach leśnych położonych na terenach obecnych województw: zachodniopomorskiego, śląskiego, małopolskiego, i podkarpackiego.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak informacji.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Megastigmus atedius jest poważnym szkodnikiem nasion wejmutki w Europie, potrafi zniszczyć znaczny procent nasion. Dotychczas jedyną skuteczną metodą zwalczania są preparaty chemiczne z grupy insektycydów systemicznych. Nie udało się dotąd poznać odpowiednio skutecznych wrogów naturalnych tego znamionka.

   
Prognoza  

W chwili obecnej Megastigmus atedius występuje dość stabilnie w europejskim areale introdukowanej sosny wejmutki, zarówno w Polsce, jak i w niektórych krajach ościennych. Należy jednak spodziewać się kolejnych stwierdzeń także w innych krajach, w których wysadzana jest wejmutka, a szczególnie na Litwie, Białorusi i Ukrainie.

   
Literatura  
  • Kapuściński S. 1966. Szkodniki owadzie nasion drzew leśnych. PWRiL, Warszawa: 1-156.
  • Roques A., Skrzypczyńska M. 2003. Seed-infesting chalcids of the genus Megastigmus Dalman, 1820. (Hymenoptera: Torymidae) native and introduced to the West Palearctic region: taxonomy, host specifity and distribution. Journal of Natural History 37 (2): 127-238.
  • Scheffer-Immel V. 1957. Eine neue Megastigmus-Art., Megastigmus zwőlferi nov. spec. (Hymenoptera, Chalcididae) als Samenstörer von Pinus strobus. Z. ang. Ent. 41: 52-57.
  • Skrzypczyńska M. 1996. Owady - szkodniki nasion i szyszek drzew iglastych. Gutenberg Kraków: 1-155.
   
Streszczenie  

Eastern White Pine Seed Chalcid Megastigmus atedius Walker, 1851 is a small black hymenopteran with yellow and brown colored fragments of body; its larva is white, legless, with an arch-like curved body. The species originates from the western territories of North America, within the borders of the USA and Canada. It was described already as an invader from England. Eastern White Pine Seed Chalcid is oliphagous within the natural range; larvae feed on spruce seeds: Picea engelmannii, P. glauca, P. pungens, P. mariana, P. sitchensis and seeds of eastern white pine Pinus strobus. In Europe Eastern White Pine Seed Chalcid shows a preference for the eastern white pine; in addition, it was found on American lodgepole Pinus contorta in Great Britain, on Abies lasiocarpa arizonica in Denmark, and also on Picea omorica and Picea orientalis in other Western European countries; however, its occurrence in the native ranges of these spruces, i.e. in Balkans and Anatolia, has not so far been noted. In our region imagines occur in May during the period of the eastern white pine flowering. Females deposit eggs into seeds where hatched larvae feed during the whole vegetation season; pupation occurs in spring of the following year. The species produces annually one generation; winter diapause may be extended to a year or more. The first specimens of eastern white pine were imported from America to England in 1705 but Megastigmus atedius was recorded there one and a half century later, and confirmed in 1954. In the USA the species was discovered as late as in the 1920s and was described from California as a new species. Beginning from the 1950s the species has been also reported from the continental Europe, first from Germany where it was described as a new species (Scheffer-Immel 1957) though eastern white pines had been imported and planted already two centuries earlier. The described chalcid is currently known from the area extending between France and north-western Russia. It was reported from Poland in the 1960s. Its presence was then noted in small dense stands of eastern white pine, raised from seeds imported from North America, in forest crops situated in the present voivodeships of Western Pomerania, Silesia, Małopolska and Podkarpacie. Eastern White Pine Seed Chalcid is a serious pest of eastern white pine seeds in Europe; it is able to destroy a considerable portion of seeds. Chemical preparations belonging to the group of systemic insecticides are the only effective method of control, applied so far. No natural enemies of this chalcid which could be sufficiently efficient in controlling its numbers have so far been known. Currently its population is rather stable within the European range of introduced eastern white pine, both in Poland and in some neighboring countries.

   
Opracowanie  Jerzy Pawłowski i Mieczysław Kosibowicz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014