Chelicorophium curvispinum (G. O. Sars, 1895)
bełkaczek wschodni

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja regionalnaRodzina  Corophiidae  bełkaczki
Rząd  Amphipoda  obunogi
Gromada  Crustacea/Malacostraca  pancerzowce
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Środkowe i dolne biegi dużych rzek rejonu ponto-kaspijskiego oraz wysłodzone partie limanów Morza Czarnego i północnego Morza Kaspijskiego (Mordukhaj-Boltovskoj i in. 1969).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Ciało cylindryczne, lekko spłaszczone grzbietobrzusznie, koloru szarawożółtego z poprzecznymi ciemnymi pasmami. Długość 4-7 mm, szerokość 1-2 mm. Czułki II pary długie, znacznie dłuższe i silniejsze niż czułki I pary, służą jako szczególny narząd ruchu. Płytki koksalne małe; pierwsze dwie pary odnóży pereionu z szeregami długich szczecin filtracyjnych; następne dwie pary odnóży z gruczołami przędnymi, których wydzieliną bełkaczki sklejają cząstki detrytusu, tworząc rurki mieszkalne. Szerokie, płatowate odnóża odwłokowe 1-3 pary służą do wzniecania przepływu wody w rurkach. Telson mały, mięsisty, całobrzegi (Schellenberg 1942, Cărăuşu i in. 1955).

   
Biologia, ekologia  

2-3 generacje w ciągu roku. Zimująca generacja rozradza się w kwietniu i maju i ginie w czerwcu, zaś młode wylęgłe w maju rozmnażają się w lipcu; w korzystnych warunkach termicznych trzecie pokolenie może rozmnażać się jesienią. Liczba zarodków w komorach lęgowych zależy od wielkości samicy i wiosną może sięgać 40.

C. curvispinum występuje masowo na twardym podłożu; maksymalne zagęszczenia tego gatunku, to ponad 150 000 osobników na 1 m2. Gatunek ten często dominuje w bentosie dużych rzek, współwystępując z Oligochaeta i Chironomidae. Często stowarzyszony jest z ławicami racicznicy (Dreissena polymorpha). Filtrator, odżywia się okrzemkami, drobnymi glonami i tryptonem (Mordukhaj-Boltovskoj i in. 1969, Rajagopal i in. 1999, Van der Velde i in. 2000).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Chelicorophium curvispinum jest obecnie jednym z najszerzej rozprzestrzenionych w Europie ponto-kaspijskich obunogów. Prawdopodobnie już w drugiej połowie XIX w. gatunek ten, korzystając z połączenia kanałami dorzeczy Dniepru, Wisły, Odry i Łaby, rozpoczął swą wędrówkę na zachód i północ z rodzimego basenu Dniepru. W początkach XX w. C. curvispinum został najpierw odnotowany w Niemczech, w okolicach Berlina i w Odrze (Wundsch 1912, 1913, 1915), potem stwierdzono go w dolnej Wiśle (Seligo 1920), dolnej Łabie (Schlienz 1923) i w Niemnie (Lepehne 1924), a Szidat (1926) znalazł ten gatunek w Zalewie Kurońskim. W latach 20. ubiegłego wieku liczne stanowiska C. curvispinum w Prypeci, Wiśle, Warcie i Noteci zarejestrowali Kulmatycki (1923, 1930, 1931), Wolski (1930) a także Jarocki i Demianowicz (1931). Z Zalewu Wiślanego gatunek ten podał Riech (1926), a Neuhaus (1933) z Zalewu Szczecińskiego. Przebieg dalszej inwazji C. curvispinum w Europie był następujący: z Wielkiej Brytanii gatunek ten podał już Crawford (1935) z rzeki Severn; obecnie notowany jest on już w wielu rejonach tego kraju (Gledhill i in. 1993). W zachodniej części Niemiec C. curvispinum najpierw znaleźli Gennerich i Knöpp (1956) w Kanale Środkowym (Mittellandkanal) w okolicach Hanoweru, potem był odnotowany w kanale Dortmund-Ems (Herhaus 1978) łączącym się z dorzeczem Renu. W ten sposób gatunek ten dotarł na zachód tzw. "korytarzem centralnym" (central corridor - Bij de Vaate i in. 2002). Jednakże równie daleko i zapewne mniej więcej w tym samym czasie C. curvispinum zawędrował tzw. "korytarzem południowym" (southern corridor - op. cit.), a mianowicie w górę Dunaju i kanałem Dunaj-Men-Ren (Ludwigskanal). Już w początkach XX w. Unger (1918) stwierdził ten gatunek w węgierskim odcinku Dunaju. Przedostanie się C. curvispinum do Balatonu jest dość dokładnie datowane na wczesne lata 30. (Sebestyen 1937). Kilkadziesiąt lat później gatunek ten pojawił się już w austriackim i niemieckim odcinku Dunaju, dochodząc aż do Passau (Vornatscher 1965, Dudich 1967, Jażdżewski 1980). Ludwigskanal po raz pierwszy otwarto w 1845 r., ale wydaje się, że dopiero jego powtórne przekopanie w 1992 r. przyspieszyło penetrację C. curvispinum tą drogą do dorzecza Renu. Rozprzestrzenianie się tego gatunku w Belgii, Holandii i Niemczech odnotowywali kolejno Wouters (1985), d'Udekem d'Acoz i Stroot (1988), den Hartog i in. (1989, 1992), Van den Brink i in. (1989, 1993), Schöll (1990), Pinkster i in. (1992), Herbst i Bäthe (1993). Poprzez połączenia dorzecza Renu z francuskimi kanałami C. curvispinum dotarł stosunkowo niedawno do dorzecza Saony (Genin 1992). Daleką penetrację tego gatunku w górę Wołgi i jej dopływów: Oki, Szeksny i Kamy dokumentowali Mordukhaj-Boltovskoj i Dzjuban (1976). W Polsce C. curvispinum występuje obecnie w Wiśle mniej więcej od ujścia Wisłoki do ujścia do Bałtyku, w środkowym i dolnym Bugu, w dolnej Narwi, w Kanale Bydgoskim, w Noteci od Gopła do ujścia, w dolnej Warcie, w Odrze środkowej i dolnej, w jeziorach Licheńskim i Wicko, w ujściu Regi do Bałtyku, wreszcie w całym Zalewie Szczecińskim i w najbardziej wysłodzonych częściach Zalewu Wiślanego (Jażdżewski i Konopacka 1995, 2002; Konopacka 2005).

   
Występowanie na terenach chronionych  

C. curvispinum występuje w Warcie w obrębie Wielkopolskiego Parku Narodowego, jak też w obszarze Parku Narodowego "Ujście Warty".

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Trudno obecnie ocenić wpływ C. curvispinum na faunę rodzimą, bowiem jest on od blisko 100 lat elementem naszej hydrofauny. Z pewnością w niektórych siedliskach, w odcinkach dużych rzek o podłożu twardym, a także w strefie phytal gatunek ten stał się dominującym organizmem w zespołach bentosowych, zapewne wypierając gatunki rodzime. Jednocześnie stał się ważnym elementem diety wielu gatunków ryb.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Przy masowym występowaniu C. curvispinum może być gatunkiem uciążliwym w gospodarce człowieka z powodu oklejania urządzeń hydrotechnicznych tysiącami swych rurek mieszkalnych, zatykania przewodów filtrów itp. W takich przypadkach zwykle stosuje się czyszczenie mechaniczne tych urządzeń.

   
Prognoza  

Prawdopodobną wydaje się przyszła penetracja C. curvispinum dalej w górę Warty i Wisły, bowiem w Odrze dociera niemal do Kanału Gliwickiego. Wysoce prawdopodobne jest też rozszerzenie się zasięgu tego gatunku w dużych rzekach Francji.

   
Literatura  
  • Bij de Vaate A., Jażdżewski K., Ketelaars H., Gollasch S., Van der Velde G. 2002. Geographical patterns in range extensions of macroinvertebrate Ponto-Caspian species in Europe. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 59: 1159-1174.
  • Cărăuşu S., Dobreanu E., Manolache C. 1955. Amphipoda forme salmastre şi de apă dulce. Fauna Republicii Populare Romine. Crustacea 4 (4): 1-409.
  • Crawford G.I. 1935. Corophium curvispinum G. O. Sars, var. devium Wundsch, in England. Nature 136: 685.
  • Den Hartog C., Van den Brink F.W.B., Van der Velde G. 1989. Brackish water invaders in the river Rhine. A bioindication for increased salinity level over the years. Naturwissenschaften 76: 80-81.
  • Den Hartog C., Van den Brink F.W.B., Van der Velde G. 1992. Why was the invasion of the River Rhine by Corophium curvispinum and Corbicula species so successful? Journal of Natural History 26 (6): 1121-1129.
  • Dudich E. 1967. Systematisches Verzeichnis der Tierwelt der Donau mit einer zusammenfassenden Erläuterung. Limnologie der Donau 3: 4-69.
  • Genin B. 1992. Corophium curvispinum Sars, 1895 (Crustacea, Amphipoda) dans la Saône. Bulletin Scientifique de Bourgogne 45: 27-32.
  • Gennerich J., Knöpp H. 1956. Beiträge zur Chemie und Biologie des Mittellandskanals (Vorläufige Mitteilung). Mitteilungen der Bundesanstalt Gewässerkunde, Koblenz 80: 1-11.
  • Gledhill T., Sutcliffe D.W., Williams W.D. 1993. British freshwater Crustacea Malacostraca: A key with ecological notes. Freshwater Biological Association, Sci. Publ. 52: 1-173.
  • Herbst V., Bäthe J. 1993. Die aktuelle Verbreitung der Gattung Corophium (Crustacea: Amphipoda) in der Weser. Lauterbornia 13: 27-35.
  • Herhaus K.F. 1978. Der erste nachweis von Corophium curvispinum Sars, 1895 (Crustacea, Amphipoda, Corophidae) im Dortmund-Ems-Kanal. Natur und Heimat 38: 99-102.
  • Jarocki J., Demianowicz A. 1931. Über das Vorkommen des pontokaspischen Amphipoden Chaetogammarus tenellus (G. O. Sars) in der Wisła (Weichsel). Bulletin International de l'Académie Polonaise des Sciences et de Lettres (Cl. Math. Nat. B II) 1931: 513-530.
  • Jażdżewski K. 1980. Range extensions of some gammaridean species in European inland waters caused by human activity. Crustaceana, Suppl. 6: 84-107.
  • Jażdżewski K., Konopacka A. 1995. Pancerzowce - Malacostraca (prócz Oniscoidea). Katalog Fauny Polski 13 (1): 1-165.
  • Jażdżewski K., Konopacka A. 2002. Invasive Ponto-Caspian species in waters of the Vistula and Oder basins and of the southern Baltic Sea. In: Leppäkoski E., Gollasch S., Olenin S. (eds) Invasive Aquatic Species of Europe. Kluwer Acad. Publ., Dordrecht, Boston, London: 384-398.
  • Konopacka A. 2005 (2004). Inwazyjne skorupiaki obunogie (Crustacea, Amphipoda) w wodach Polski. Przegląd Zoologiczny 48: 141-162.
  • Kulmatycki W.J. 1923. Corophium curvispinum G. O. Sars forma devium Wundsch pod Bydgoszczą. Rybak Polski, Bydgoszcz 4: 197-202.
  • Kulmatycki W.J. 1930. Ueber das Vorkommen von Corophium curvispinum G. O. Sars f. devium Wundsch sowie Carinogammarus roeselii (Gervais) im Gebiet des Noteć-Flusses. Fragmenta Faunistica Musei Zoologici Polonici 1 (5): 123-134.
  • Kulmatycki W.J. 1931. Dalsze notatki o występowaniu Corophium curvispinum G. O. Sars f. devium Wundsch i Carinogammarus roeselii (Gervais) w Noteci. Fragmenta Faunistica Musei Zoologici Polonici 1 (11): 289-291.
  • Lepehne O. 1924. Corophium curvispinum in Ostpreussen. Schriften der Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft zu Konigsberg 64: 1-61.
  • Mordukhaj-Boltovskoj F.D., Dzjuban N.A. 1976. Izmenenija v sostave i raspredelenii fauny Volgi v rezultate antropogennykh vozdejstvij. Biologicheskie produkcionnye processy v bassejne Volgi. Izd. "Nauka", Leningrad: 67-82.
  • Mordukhaj-Boltovskoj F.D., Greze I.I., Vasilenko S.V. 1969. Otrjad amfipody ili raznonogie - Amphipoda Latreille, 1816-1817. In: Vodjanickij V.A. (ed.) Opredelitel fauny Chernogo i Azovskogo morej. Izd. "Naukova Dumka", Kiev: 440-524.
  • Neuhaus E. 1933. Studien über das Stettiner Haff und seine Nebengewässer. Zeitschrift für Fischerei 31: 427-489.
  • Pinkster S., Scheepmaker M., Platvoet D., Broodbaker N. 1992. Drastic changes in the amphipod fauna (Crustacea) of Dutch inland waters during the last 25 years. Bijdragen tot de Dierkunde 61: 193-204.
  • Rajagopal S., Van der Velde G., Paffen B.G.P., Bij de Vaate A. 1999. Growth and production of Corophium curvispinum G. O. Sars, 1895 (Amphipoda), an invader in the lower Rhine. In: Schram F.R., von Vaupel Klein J.C. (eds) Crustaceans and the Biodiversity Crisis. Proc. 4th Internat. Crustacean Congress, Amsterdam, Netherlands, July 20-24, 1998, vol. I: 457-472.
  • Riech F. 1926. Beiträge zur Kenntnis der litoralen Lebensgemeinschaften in der poly- und mesohalinen Region des Frischen Haffes. Schriften der Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft zu Konigsberg 65: 32-47.
  • Schellenberg A. 1942. Flohkrebse oder Amphipoda. Tierwelt Deutschlands 40: 1-252.
  • Schlienz W. 1923. Verbreitung und Verbreitungsbedingungen der höheren Krebse im Mündungsgebiet der Elbe. Archiv für Hydrobiologie 14: 423-452.
  • Schöll F. 1990. Zur Bestandsituation von Corophium curvispinum Sars im Rheingebiet. Lauterbornia 5: 67-70.
  • Sebestyen O. 1937. Colonization of two new fauna-elements of Pontus-origin (Dreissena polymorpha Pall. and Corophium curvispinum G.O. Sars forma devium Wundsch) in Lake Balaton. Verhandlungen der Internationale Vereinigung für Limnologie 8: 169-182.
  • Seligo A. 1920. Das Leben im Weichselstrom. Mitteilungen des Westpreussischen Fischerei-Vereins 32: 1-14.
  • Szidat L. 1926. Beiträge zur Faunistik und Biologie des Kurischen Haffs. Schriften der Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft zu Konigsberg 65: 5-31.
  • d'Udekem d'Acoz C., Stroot P. 1988. Note sur l'expansion de Corophium curvispinum Sars, 1895 en Meuse (Crustacea, Amphipoda: Corophiidae). Annales de la Société Royale Zoologique de Belgique 118: 171-175.
  • Unger E. 1918. A Corophium devium elöfordulása a Dunaban. Allattani Közlemenyek 17: 148-149.
  • Van den Brink F.W.B., Van der Velde G., Bij de Vaate A. 1989. A note on the immigration of Corophium curvispinum Sars, 1895 (Crustacea: Amphipoda) into the Netherlands via the River Rhine. Bulletin zoölogisch Museum Universiteit van Amsterdam 11: 211-213.
  • Van den Brink F.W.B., Van der Velde G., Bij de Vaate A. 1993. Ecological aspects, explosive range extension and impact of a mass invader, Corophium curvispinum Sars, 1895 (Crustacea: Amphipoda), in the Lower Rhine (The Netherlands). Oecologia 93: 224-232.
  • Van der Velde G., Rajagopal S., Kelleher B., Musko I., Bij de Vaate A. 2000. Ecological impact of crustacean invaders: General considerations and examples from the Rhine River. In: von Vaupel Klein J.C., Schram F. (eds) The Biodiversity Crisis and Crustacea. Proc. 4th Internat. Crustacean Congress, Amsterdam, Netherlands, July 20-24, 1998, vol. 2: 3-33.
  • Vornatscher J. 1965. Amphipoda. Catalogus Faunae Austriae 8 (1): 1-3.
  • Wolski T. 1930. Corophium curvispinum G.O. Sars in der Prypeć und in der Warschauer Wasserleitungsanlagen. Fragmenta Faunistica Musei Zoologici Polonici 1(6): 152-159.
  • Wouters K.A. 1985. Corophium curvispinum Sars, 1895 (Amphipoda) in the River Meuse, Belgium. Crustaceana 48: 218-220.
  • Wundsch H.H. 1912. Eine neue Spezies des Genus Corophium Latr. aus dem Müggelsee bei Berlin. Zoologischer Anzeiger 39: 729-738.
  • Wundsch H.H. 1913. Das Auftreten der marinen Amphipodengattung Corophium Latr. im Gebiete der Oder und Ober-Spree. Zeitschrift für Fischerei 14: 136-149.
  • Wundsch H.H. 1915. Weitere Beiträge zur Frage der Süsswasserform von Corophium curvispinum G.O. Sars. Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin 1915 (3): 56-81.
   
Streszczenie  

Corophioid amphipod species of Ponto-Caspian origin. One of the first hydrobionts invading from that area the central- and west-european Vistula, Odra and Elbe drainage basins, connected already in the 18th century with the Dnieper river system. A tube-building, filter-feeding crustacean, occurring in masses on hard substrate. In the Vistula River first recorded in 1920.

   
Opracowanie  Krzysztof Jażdżewski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014