Obesogammarus crassus (G.O. Sars, 1894)

 introdukcja bieżąca, ostatnie ćwierćwieczeintrodukcja/inwazja regionalnaRodzina  Pontogammaridae  
Rząd  Amphipoda  obunogi
Gromada  Crustacea/Malacostraca  pancerzowce
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Morze Kaspijskie.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Wody przybrzeżne Morza Czarnego, Azowskiego i Kaspijskiego, przybrzeżne jeziora i limany Morza Czarnego, jak również dolne odcinki rzek ponto-kaspijskich, takich jak Kubań, Don, Dniepr, Ingulec, Boh, Dniestr i Dniepr (Carauşu i in. 1955, Russev 1959, 1966; Dedju 1967, 1980; Birshtejn i Romanova 1968, Mordukhaj-Boltovskoj i in. 1969) oraz Dunaj do wysokości Smedereva w Serbii (Karaman 1953).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Samce osiągają wielkość od 10 do 17 mm, samice od 7 do 15 mm. Ciało, podobnie jak u Pontogammarus robustoides, krępe, czułki obu par (A1 i A2) stosunkowo krótkie. Cechą charakterystyczną gatunku jest uzbrojenie dwóch pierwszych segmentów urosomy: w części medialnej I segmentu występuje pęczek 6-7 delikatnych szczecin, w części medialnej II segmentu zawsze dwa kolce. Człon bazalny siódmej pary odnóży pereionu (P7) z wyciągniętym ku dołowi długim płatem, sięgającym poza dolną krawędź następnego członu (ischium), z nielicznymi, krótkimi szczecinkami na tylnej krawędzi członu (Konopacka 2004).

   
Biologia, ekologia  

Okres rozrodczy trwa 7 miesięcy, od kwietnia do października. Średnia wielkość samic rozpoczynających rozród waha się od ok. 8 mm (jesienią) do ok. 11 mm (wiosną). Liczba złożonych jaj jest skorelowana z wielkością samicy i wynosi średnio 8 sztuk (jesienią), 18 sztuk (latem) i 50 (wiosną). O. crassus jest gatunkiem wielopokoleniowym, z 3 pokoleniami w ciągu roku - wiosennym, letnim i jesiennym (Kurandina 1975). Należy do grupy gatunków fitofilnych, jednak często jest również znajdowany wśród przybrzeżnych głazów i drobnych kamieni.

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

W latach 60. XX wieku, w ramach programu translokacji skorupiaków ponto-kaspijskich w krajach byłego Związku Radzieckiego, Obesogammarus crassus, podobnie jak inne skorupiaki z tzw. "kompleksu kaspijskiego", został introdukowany do szeregu zbiorników zaporowych na terenie Mołdawii, Ukrainy (Zhuravel 1965, Dedju 1980) oraz na Litwie (Gasjunas 1968, 1972; Jażdżewski 1980, Arbaciauskas 2002). Ze zbiornika Kowieńskiego na Niemnie przedostał się do Zalewu Kurońskiego, do którego wcześniej był również introdukowany (Gasjunas 1972).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

O. crassus jest jednym z najnowszych przybyszów pochodzenia pontokaspijskiego w wodach Polski. Po raz pierwszy został wykryty w Zalewie Wiślanym w 1999 roku (Konopacka i Jażdżewski 2002) i niedługo potem w Zalewie Szczecińskim (Konopacka 2003). Najbardziej prawdopodobnym sposobem dotarcia tego gatunku do wód Polski, w tym do Zalewu Wiślanego i Zalewu Szczecińskiego, był transport z wodami balastowymi. Możliwe jest również rozprzestrzenianie się O. crassus wodami przybrzeżnymi Bałtyku, jak również przeniknięcie z Zalewu Kurońskiego do Zalewu Wiślanego poprzez system rzeki Pregoły (Konopacka i Jażdżewski 2002). Obecnie jest jednym z dominujących gatunków w Zalewie Wiślanym i Zalewie Szczecińskim. Kolejne stanowiska, w których gatunek ten został znaleziony, to Roztoka Odrzańska, ujściowy odcinek Dziwny i Zalew Wrzosowski w Dziwnowie oraz Wisła Śmiała.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Woliński Park Narodowy, Park Krajobrazowy "Mierzeja Wiślana".

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Nieznany.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Szkodliwości nie wykazano. Ze względu na dużą liczebność populacji i biologię gatunku niemożliwa jest jego kontrola ani usuwanie z zajmowanych habitatów, nawet gdyby taka potrzeba zaistniała.

   
Prognoza  

Gatunek ten stale rozprzestrzenia się w kierunku zachodnim, wzdłuż południowych wybrzeży Bałtyku. W swojej wędrówce na zachód O. crassus został już odkryty w Niemczech, w dorzeczu Łaby (Eggers i Anlauf 2005) i jest to aktualnie najdalej wysunięte na zachód stanowisko tego gatunku w Europie.

   
Literatura  
  • Arbaciauskas K. 2002. Ponto-Caspian amphipods and mysids in the inland waters in Lithuania: History of introduction, current distribution and relations with native malacostracans. In: Leppäkoski E., Gollasch S., Olenin S. (eds) Invasive Aquatic Species of Europe - Distribution, Impacts and Management. Kluwer Acad. Publ., Dordrecht.
  • Birshtejn J.A., Romanova N.N. 1968. Otrjad Bokoplavy - Amphipoda. In Birshtejn J.A. et al. (eds) Atlas bespozvonochnykh Kaspijskogo Morja Izd.": Pishchewaja Promyslennost", Moskva: 241-289.
  • Carauşu S., Dobreanu E., Manolache C. 1955. Amphipoda forme salmastre şi de apa dulce. Fauna Republicii Populare Romine. Crustacea 4: 407.
  • Dedju I.I. 1967. Amfipody i mizidy basseinov rek Dniestra i Pruta. Izdatelstvo "Nauka", Moskva: 172.
  • Dedju I.I. 1980. Amfipody presnykh i solonovatykh vod yugozapada SSSR. Izdatelstvo "Shtiinca", Kishinev: 223.
  • Eggers T.O., Anlauf A. 2005. Obesogammarus crassus (G. O. Sars, 1894) (Crustacea: Amphipoda) erreicht die Elbe. Lauterbornia 55: 125-128.
  • Gasjunas I.I. 1968. Akklimatizacija vysshikh rakoobraznykh kaspijskogo kompleksa w ozerach Litvy. Limnologija 3: 42-48.
  • Gasjunas I.I. 1972. Lietuvos nadenu dugno gyvunija. Minitis, Vilnius: 1-64.
  • Jażdżewski K. 1980. Range extensions of some gammaridean species in European inland waters caused by human activity. Crustaceana, Suppl. 6: 84-107.
  • Karaman S.L. 1953. Pontokaspijski amfipodi u fauni Jugoslawije. Acta Musei Macedonici Scientiarum Naturalium 1 (2): 21-60.
  • Konopacka A. 2003. Further step to the west - Obesogammarus crassus (G.O. Sars, 1894) (Crustacea, Amphipoda) already in the Szczecin Lagoon. Lauterbornia 48: 67-72.
  • Konopacka A. 2004. Inwazyjne skorupiaki obunogie (Crustacea, Amphipoda) w wodach Polski. Przegląd Zoologiczny 48, 3-4: 141-162.
  • Konopacka A., Jażdżewski K. 2002. Obesogammarus crassus (G.O. Sars, 1894) - one more Ponto-Caspian gammarid species in Polish waters. Fragmenta Faunistica 45: 19-26.
  • Kurandina D.P. 1975. Nekotorye danye o razmnozhenii i plodovitosti kaspijskikh gammarid v Kremenchugskom Vodokhranilishche. Gidrobiologicheskij Zhurnal 11: 35-41.
  • Mordukhaj-Boltovskoj F.D., Greze I.I., Vasilenko S.V. 1969. Otrjad amfipody, ili raznonogie - Amphipoda Latreille, 1816-1817. In: Kisieleva M.I., Mordukhaj-Boltovskoj F.D., Murina W.W. (eds) Opredelitel' fauny Chernogo i Azovskogo morej. Izd. "Naukova Dumka", Kiev: 440-524.
  • Russev B. 1959. Beitrag zur Erforschung des Makrobenthos der Donau am bulgarischen Ufer. Comptes Rendus de l'Academie Bulgare des Sciences 12: 345-348.
  • Zhuravel P.A. 1965. Ob akklimatizacii fauny limanno-kaspijskogo tipa v vodokhranilishchakh Ukrainy. Gidrobiologicheskij Zhurnal 5: 76-80.
   
Streszczenie  

This Ponto-Caspian species occurred originally in brackish lagoons, coastal lakes and lower courses of the rivers emptying to the Caspian and the Black seas. It was one of the most frequently introduced crustaceans in the former Soviet Union. Since its introduction into the Kaunas artificial reservoir on the Neman River (Lithuania) in the early 1960s, O. crassus has successfully spread in this river and entered the Curonian Lagoon. In 1999 and 2000 it was found in the littoral zone of the Vistula Lagoon and Dead Vistula. Evidently, the species arrived there from Lithuanian waters, via the Pregel (Pregoła) river system connecting the Curonian and the Vistula lagoons. The mesohaline coastal Baltic waters could be another way of invasion, as in 2003 O. crassus was found in the Szczecin Lagoon and soon after in the Elbe River in Germany, which is now the westernmost limit of its distribution in Europe.

   
Opracowanie  Alicja Konopacka
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014