Oryzaephilus surinamensis (Linnaeus, 1758)
spichrzel surynamski
Sawtoothed Grain Beetle

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Silvanidae  zgniotkowate
Rząd  Coleoptera  chrząszcze
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Gujana Holenderska (= Surinam).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Zapewne Ameryka Południowa, lecz nie można wykluczyć innego obszaru subtropikalnego, np. Indonezji.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Wielkość owada 2,5-3,5 mm, ubarwienie brunatne, ciało spłaszczone; cecha charakterystyczna: na przedpleczu dwie podłużne bruzdy, a po bokach 6 ząbków z każdej strony. Larwa długości do 4 mm, biała lub kremowa z trzema parami nóg.

   
Biologia, ekologia  

W warunkach optymalnych jedno pokolenie rozwija się w ciągu 23 dni (w ciągu roku 2-5 pokoleń; Wnuk 1994). Gatunek ten w Europie żyje wyłącznie w pomieszczeniach zamkniętych (magazyny, spichrze, silosy, spiżarnie itp.), o temperaturze co najmniej 18°C. Larwy żywią się produktami spożywczymi pochodzenia roślinnego (ziarna zbóż, orzechy, susz owocowy itp.), natomiast dojrzałe chrząszcze są drapieżnikami - odżywiają się larwami i poczwarkami innych drobnych szkodników magazynowych, zwłaszcza wołkami (Sitophilus granarius, S. oryzae) i niemal zawsze występują wspólnie z nimi (Burakowski i in. 1986).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Do Europy zawlekany od dawna (co najmniej od XVIII wieku) z towarami spożywczymi pochodzenia roślinnego, raczej drogą morską, gdyż najstarsze dane dotyczą miast portowych i większych miast w interiorze, w których znajdowały się duże magazyny zbożowe. Nazwa nadana przez Linneusza sugeruje pochodzenie tej konkretnej partii towarów (w której znaleziono serię typową) z północnej części Ameryki Południowej, jednakże i do tej kolonii holenderskiej spichrzel mógł być zawleczony z innych obszarów kolonialnych (np. z holenderskiej wówczas Indonezji). W każdym przypadku jednak dawną ojczyzną tego gatunku był raczej obszar subtropikalny, o czym świadczą dość wysokie wymagania termiczne.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Najstarsze dane z Polski dotyczą Śląska Górnego i Dolnego oraz Wielkopolski płd. (Roger 1855, Letzner 1871), a nieco późniejsze także Małopolski (Kraków - Matz 1887). Natomiast z pozostałych części kraju notowany był dopiero w XX wieku (Łomnicki 1913, Lüllwitz 1916, Tenenbaum 1923 i wiele późniejszych opracowań). Prawdopodobnie informacje ze Śląska, jak i z Krakowa związane są z lądowymi, kontynentalnymi transportami produktów żywnościowych. Druga fala zawleczeń dotyczyła już transportów transoceanicznych, które na naszym obszarze związane były z przeładunkami portowymi na środkowym i wschodnim wybrzeżu Bałtyku.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak informacji.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Nie badano.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Szkody polegają przede wszystkim na dodatkowym zanieczyszczeniu produktów spożywczych, w których jednak podstawowe szkody powodują inne gatunki, za którymi podąża spichrzel, będący ich wrogiem naturalnym. Przy zwalczaniu najprościej byłoby stosować niskie temperatury (już od 0° do 5°C), które uniemożliwiają rozwój larw, jednak ta metoda preferowałaby wiele innych szkodników magazynowych o większej tolerancji termicznej, eliminując spichrzela, który wszakże ogranicza ich liczebność, będąc częściowo narzędziem walki biologicznej. W Wielkiej Brytanii zaproponowano przy oziębianiu pomieszczeń stosowanie ziemi okrzemkowej, osiągając redukcję liczebności O. surinamensis (i Sitophilus granarius) nawet o 90% (Cook i in. 2001). Natomiast w Japonii w ostatnich latach do zwalczania O. surinamensis przetestowano bardzo efektywne substancje nowej generacji (Nishi i in. 2002).

   
Prognoza  

Prawdopodobnie gatunek ten pozostanie stałym elementem fauny synantropijnej Polski i krajów ościennych.

   
Literatura  
  • Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J.1986. Chrząszcze Coleoptera - Cucujoidea, cz.1, Katalog fauny Polski, Warszawa XXIII, 12: 1-266.
  • Cook D.A., Armitage D.M., Stengard-Hansen L. 2002. Integrated pest management for stored grain in the U.K. incorporating diatomaceous earths to prevent surface infestations of insects and mites. In: Adler C., Navarro S., Scholler M. (eds), Proceedings of the IOBC-WPRS Working Group "Integrated Protection in Stored Products", Lisbon, Portugal, 3-5 September, 2001. Bulletin-OILB-SROP. 2002, 25: 3, 221-229.
  • Letzner K. 1871. Verzeichniss der Käfer Schlesiens. Zeitschrift für Entomologie, Breslau, N. F. 2:XXIV+328.
  • Lüllwitz A. 1916. Verzeichnis der in Regierungsbezirk Köslin aufgefundenen Käfer. Stettiner Entomologische Zeitung, Stettin, 76: 205-264.
  • Łomnicki M.A. 1913. Wykaz chrząszczów czyli Tęgopokrywych (Coleoptera) ziem polskich. (Catalogus coleopterorum Poloniae). Kosmos, Lwów, 38: 21-155.
  • Matz A. 1887. [Einige Käfer aus Krakau]. Berliner Entomologische Zeitschrift, Berlin, 30: XXV.
  • Nishi A., Takahashi K., Koyama K., Yoshimatsu S., Christensen M. 2002. Effect of N-formylloline on the survival of sawtoothed grain beetle, Oryzaephilus surinamensis (Linnaeus) (Coleoptera: Silvanidae). Entomological Science, Tokyo, 5 (3): 287-289.
  • Roger J. 1855. Notizen. Entomologische Zeitung, Stettin, 16: 307-312.
  • Tenenbaum Sz.1923. Przybytki do fauny chrząszczów Polski od roku 1913. Rozprawy i Wiadomości z Muzeum im. Dzieduszyckich, Lwów, 7-8: 136-186.
  • Wnuk A. 1994. Entomologia dla rolników. Część 2. Szczegółowa. Wydanie 2. poprawione. Akademia Rolnicza im. H. Kołłątaja w Krakowie: 1-267.
   
Streszczenie  

Sawtoothed Grain Beetle Oryzaephilus surinamensis (L.) originates probably from neotropical or orient areas, from where it was introduced to Europe in the 18th century or even earlier with food products of plant origin. It has high temperature requirements and in Europe occurs only in closed rooms (stores, granaries, grain elevators, pantries etc.). The first dated information from Poland refers to Silesia and Wielkopolska in the mid 19th century and transportation of food products by land. The reports from the 20th century concerned transoceanic transport and sea-ports in central and eastern Pomerania. The larvae of Oryzaephilus surinamensis feed on food products of plant origin (grain, nuts, dried fruits and others), while beetles are predators; they feed on larvae and pupae of other small store pests, and particularly of Sitophilus granarius and S. oryzae. The noxiousness of Oryzaephilus surinamensis consists in contamination of food products, while the main damage is caused by other species whose numbers it reduces.

   
Opracowanie  Jolanta Kałmuk i Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014