Glischrochilus quadrisignatus (Say, 1835)
urazek kukurydziany

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Nitidulidae  łyszczynkowate
Rząd  Coleoptera  chrząszcze
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Ameryka Północna.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Według Karnkowskiego (2001) owady dorosłe osiągają 4-8 mm długości; ciało jest lekko sklepione, podłużne, nagie i lśniące. Pokrywy stosunkowo krótkie (średnio 1,25-1,28 razy dłuższe od szerokości), nie przykrywają całego odwłoka. Chrząszcze są czarne, a na każdej pokrywie znajdują się po dwie bladożółte plamy (przednie są ukośnie położone). Czułki 11-członowe, zakończone 3-członową buławką.

   
Biologia, ekologia  

W rejonach naturalnego występowania (Ameryka Płn.), w ciągu roku rozwija się jedno pokolenie G. quadrisignatus. Chrząszcze żyją stosunkowo długo - jedna zapłodniona samica może składać jaja przez ok. 70 dni, a liczba złożonych przez nią jaj dochodzi nawet do 439. Samice składają jaja do znajdującego się w glebie, ulegającego rozkładowi materiału roślinnego. Larwy mogą rozwijać się w gnijącym ziarnie, paszach, kolbach kukurydzy, cebuli, a nawet glebie nasączonej sokami wyciekającymi z gnijących resztek roślinnych. Chrząszcze żerują na dojrzewających lub uszkodzonych owocach (jagodowych, jabłkach, pomarańczach), warzywach (pomidory i melony), kukurydzy, a nawet na rozkładających się grzybach albo też odżywiają się sokiem wyciekającym ze zranień na powierzchni kory drzew. Stadium zimującym jest dorosły chrząszcz, ukrywający się pod korą i w spękaniach kory drzew liściastych, w źdźbłach traw, glebie, resztkach rozkładających się owoców, warzyw i ziarn (Burakowski i in. 2000, Karnkowski 2001). Imagines są spotykane w Polsce w różnych środowiskach, np. na łąkach, na stanowiskach kserotermicznych, nad stawami, zaś synantropijnie w parkach, sadach, ogrodach warzywnych, a nawet w kamieniołomach i na wielkomiejskich ulicach - co świadczy o dużej tolerancji środowiskowej, ułatwiającej ekspansję w Europie.

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

G. quadrisignatus w Europie po raz pierwszy został stwierdzony pod koniec II wojny światowej w Berlinie, dokąd prawdopodobnie przeniknął ze Stanów Zjednoczonych, z transportami owoców i warzyw przeznaczonych dla armii amerykańskiej (Karnkowski 2001). Następnie potwierdzony został w Niemczech w 1948 r. i od tego czasu rozprzestrzenił się w krajach Europy środkowej i południowo-wschodniej (Austria, Czechy, Morawy, Słowacja, Węgry, Serbia, Chorwacja, Słowenia, Rumunia, Bułgaria) a następnie pojawił się w zachodniej Rosji i ostatnio w Szwajcarii i we Włoszech (Burakowski i in. 2000).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Pierwsze publikowane informacje w Polsce dotyczyły trzech stanowisk G. quadrisignatus stwierdzonych w latach 1989-1995 w okolicy Turka oraz w Białymstoku i w Kazimierzu nad Wisłą (Lasoń 1999). W sierpniu 2000 roku odnotowano występowanie gatunku na polach kukurydzy w województwie małopolskim (Karnkowski 2001). Kolejne doniesienia pochodzą z okolic Wałbrzycha, Wrocławia, Środy Śląskiej, Opola, Śremu, Gostynia oraz Wolsztyna w Wielkopolsce (Błochowiak 2004, Boroń i Mrówczyński 2005).

Jednak G. quadrisignatus dotarł do naszego kraju już wiele lat wcześniej i rozprzestrzenił się na znacznym obszarze, co nie zostało dostrzeżone, ponieważ (podobnie jak wcześniej - od 1954 r.- w b. Czechosłowacji; Jelinek 1984) nie odróżniano go od trzech rodzimych gatunków należących do rodzaju Glischrochilus Reitt. Wynika to z niepublikowanych dotychczas wyników kwerendy w kolekcjach krakowskich, wskazujących, że chrząszcz ten co najmniej od 1967 r. wykazuje w Polsce silną ekspansję, wypierając z naturalnych siedlisk pokrewne gatunki należące do tego samego rodzaju. Pierwszą drogą inwazyjną mogła być Brama Morawska, czemu sprzyjają przeważające kierunki wiatrów (SW?NE) w południowej Polsce. Najwcześniej datowane w kolekcjach osobniki pochodzą z samego Krakowa (kilka stanowisk z lat 1967-71), a późniejsze z dalszych okolic miasta (1984 - Rudno k. Krzeszowic, 1985 - Puszcza Niepołomicka, 1988 - Ojcowski PN), ale w tym czasie znajdowany był już zarówno we wschodniej Polsce (okolice Tomaszowa Lub. - 1985), jak i w północnej (między Bydgoszczą i Toruniem - 1989).

Po pierwszych ostrzegawczych publikacjach - z przełomu wieków - służby ochrony roślin wykrywały urazka tylko na drzewach liściastych, w pobliżu ran na pniach i gałęziach lub pod korą, gdzie odżywiał się fermentującym sokiem (Karnkowski 2001). Jednak w kolejnych sezonach notowany był także na plantacjach kukurydzy w Wielkopolsce i na Śląsku (Błochowiak 2004, Boroń i Mrówczyński 2005). Następnie urazek był wykazywany z różnych okolic kraju, gdzie tylko były prowadzone regularne odłowy inwentaryzacyjne (np. w Wielkopolsce: Przewoźny 2007, Ruta 2007). Ostatnio - w lipcu 2007 r. - stwierdzono liczne przyloty tego chrząszcza do malin zbieranych w ogrodzie działkowym w Krakowie i żerowanie na tych owocach; żywe okazy umieszczono w słoiku z kilkoma malinami, do których chrząszcze natychmiast się wgryzały, a już po kilku godzinach owoce pokryły się pleśnią, co potwierdza informację o przenoszeniu przez imagines G. quadrisignatus fitopatogenicznych grzybów (Aspergillus spp., Penicillium spp. i in.).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Łowiony był na łące w Dolinie Zachwytu w Ojcowskim PN.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Nie są jeszcze zbadane konsekwencje wypierania gatunków rodzimych, zajmujących te same nisze ekologiczne.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Stadium szkodliwym są chrząszcze, które uszkadzają kolby kukurydzy, wgryzając się do niedojrzałych zawiązków ziarniaków oraz żerując w wierzchołkowej części okrywy liściowej. Ponadto chrząszcze są wektorami fitopatogenicznych grzybów (m.in. z rodzaju Aspergillus, Penicillium i Fusarium; Boroń i Mrówczyński 2005). W Polsce urazek był uważany wyłącznie za szkodnika kukurydzy (Karnkowski 2001, Błochowiak 2004, Boroń i Mrówczyński 2005), natomiast w Stanach Zjednoczonych obserwowano straty w zbiorach kukurydzy, pomidora i owoców (w sadach i lasach) dochodzące do 20-40%. Ponadto w lasach stwierdzono przenoszenie przez chrząszcze groźnych chorób grzybowych i bakteryjnych drzew liściastych - głównie Ceratocystis fagacearum (podlegający obowiązkowi zwalczania w Polsce) wywołującego chorobę zamierania dębu (Karnkowski 2001). W USA szkodnika zwalcza się głównie metodą chemiczną, używając do zabiegów mieszaniny różnych środków, dwukrotnie w ciągu sezonu wegetacyjnego. Skuteczną metodą ograniczania liczebności owadów są również zabiegi agrotechniczne: usuwanie i niszczenie z okolic upraw uszkodzonych oraz przejrzałych owoców i warzyw, terminowy zbiór kukurydzy i szybkie zaoranie resztek (Karnkowski 2001, Boroń i Mrówczyński 2005). Badania przeprowadzone w USA wskazują, że liczebność populacji G. quadrisignatus jest w pewnym stopniu ograniczana przez wrogów naturalnych: entomopatogeniczne grzyby, zwłaszcza Beauveria bassiana i Aspergillus spp., pasożytnicze owady: błonkówki z rodziny Braconidae oraz muchówki (Tachinidae). Istnieje też możliwość uodpornienia się roślin uprawnych na tego szkodnika (Karnkowski 2001).

   
Prognoza  

Ostatnie obserwacje w Krakowie mogą dowodzić, iż gatunek ten zaaklimatyzował się w sadach - także w miejscowościach pozbawionych zarówno upraw kukurydzy, jak i przetwórni owocowych. Prawdopodobnie G. quadrisignatus występuje już w całym kraju (nie tylko synantropijnie), a obszar zasiedlony przez tego chrząszcza zapewne rozszerza się z Polski w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim (Białoruś, Ukraina). Dotychczas brak informacji z Europy Zachodniej, zwłaszcza z Francji i Hiszpanii, które to kraje mają silnie rozwinięty przemysł przetwórczy bazujący na owocach, a zwłaszcza winiarstwo. Nie jest wykluczone, iż ze względów komercyjnych nie dopuszcza się tam badań fauny towarzyszącej przetwórniom owocowym, lub do publikowania ich wyników. W każdym razie należy przypuszczać, iż w obu tych krajach omawiany gatunek już jest - lub będzie w najbliższych latach.

   
Literatura  
  • Błochowiak A. 2004. Urazek - zagrożeniem upraw kukurydzy w Polsce? Ochrona Roślin 9:14.
  • Boroń M., Mrówczyński M. 2005. Glischrochilus quadrisignatus- szkodnik kukurydzy. Ochrona Roślin 3: 26-27.
  • Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 2000. Chrząszcze - Coleoptera. Uzupełnienia tomów 2-21. Katalog fauny Polski, część XXIII, tom 22. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 1-252 + mp. nlb.
  • Jelinek J. 1984. Glischrochilus quadrisignatus, an overlooked species in Czechoslovakia (Coleoptera, Nitidulidae). Acta Entomologica Bohemoslovaca 81: 70-72.
  • Karnkowski W. 2001. Glischrochilus quadrisignatus Say (Col., Nitidulidae) - nowy szkodnik kukurydzy w Polsce. Ochrona Roślin 9/10: 34-36.
  • Lasoń A. 1999. Nowe dane o występowaniu w Polsce przedstawicieli rodzaju Glischrochilus Reitter, 1873 (Coleoptera: Nitidulidae: Cryptarchinae). Wiadomości Entomologiczne, 17 (3-4): 169-173.
  • Przewoźny M. 2007. Chrząszcze (Coleoptera) okolic Jeziora Maltańskiego w Poznaniu. Nowy Pamiętnik Fizjograficzny, Warszawa, 5 (1-2): 29-48.
  • Ruta R. 2007. Chrząszcze (Insekta: Coleoptera) kserotermicznych Wzgórz Byszewickich w Dolinie Noteci. Nowy Pamiętnik Fizjograficzny, Warszawa, 5 (1-2): 49-106.
   
Streszczenie  

Glischrochilus quadrisignatus (Say) originates from North America. It is a polyphagous saprophage and herbivore of high environmental tolerance. Its European invasion began with introductions via transports of fruits and vegetables for American army in Europe at the end of World War II. The first dated confirmation of its presence in Germany was from1948. Since then the range of its invasion has extended to other countries of Central Europe, Balkan Peninsula, Appenine Peninsula and western Russia. In Poland it has been caught since the mid 1960s, in both towns and agricultural areas (particularly in corn plantations), in gardens and orchards where beetles feed on sap dripping from the damaged fragments of trees. Glischrochilus quadrisignatus was also observed in semi-natural biotopes: e.g. in meadows and parks. In Poland it is considered a pest on corn because it gnaws unripe corn-cobs and feeds on the apical part of husks. In addition, beetles are vectors of transmission of phytopathogenic fungi from the genus Aspergillus, Penicillium and Fusarium. Beetles are good fliers, particularly at warm weather, and this trait combined with ability to hibernate and take a wide range of food guarantee invasion success; undoubtedly, they oust native European species of similar ecological requirements. Currently, Glischrochilus quadrisignatus occurs in the whole of Poland and spreads to the east (Ukraine, Byelorussia).

   
Opracowanie  Jolanta Kałmuk, Daniel Kubisz i Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014