| |
| |
|
Elater ferrugineus Linnaeus, 1758 | ||
| Rodzina | Elateridae Sprężykowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Rzadki gatunek, silnie związany ze starymi dziuplastymi drzewami liściastymi, notowany tylko lokalnie i coraz rzadziej. W Polsce objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Europa - od obszarów śródziemnomorskich aż po południową Szwecję; na wschodzie obejmuje swym zasięgiem południowo-zachodnie krańce europejskiej części Rosji oraz Kaukaz. Wszędzie nieliczny na rozproszonych stanowiskach. Także w Polsce notowany jest lokalnie i w niewielkich liczebnościach, przy czym znaczna część danych o występowaniu tego chrząszcza dotyczy XIX i pierwszej połowy XX wieku (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985). | |
| Biotop/Siedlisko | Naturalnym biotopem Elater ferrugineus są dojrzałe lasy liściaste i mieszane o charakterze pierwotnym, a w szczególności te ich fragmenty, w których drzewostan osiąga fazę starzenia się i rozpadu. Spotykany bywa również w biotopach antropogenicznych (lasy gospodarcze, zadrzewienia śródpolne i przydrożne, stare parki itp.), jednak tylko tam, gdzie występują stare dziuplaste drzewa liściaste (Buchholz L. - mat. niepubl., Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985, Gurjeva 1979). | |
| Biologia | Rozwój chrząszcza odbywa się w obszernych dziuplach-próchnowiskach starych drzew liściastych (dębu, buka, wierzby, lipy, topoli i innych), wypełnionych dość wilgotnym, bezpostaciowym próchnem. Larwy są drapieżne, atakują larwy i poczwarki innych owadów zamieszkujących tego rodzaju mikrosiedliska; przypuszczalnie głównym pożywieniem larw są przedimaginalne stadia rozwojowe próchnożernych chrząszczy z nadrodziny Scarabaeoidea (Buchholz L. - mat. niepubl., Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985). W naszych warunkach klimatycznych rozwój larwalny trwa od 4 do 6 lat. Larwy przepoczwarczają się w maju lub czerwcu, a osobniki dorosłe opuszczają komory poczwarkowe pod koniec czerwca i w pierwszej połowie lipca, żyją około jednego miesiąca. Imagines prowadzą nocny tryb życia, w dzień kryjąc się w dziuplach. Nocą spotkać je można odżywiające się sfermentowanym sokiem wyciekającym ze starych drzew. Przylatują też niekiedy do źródeł sztucznego światła (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985, Gurjeva 1979). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Nie jest możliwa do oszacowania. Jednak biorąc pod uwagę sporadyczność i coraz rzadsze stwierdzenia tego gatunku w ostatnich latach - można sądzić, że jest ona niewielka i ulega postępującej redukcji. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Głównym zagrożeniem dla gatunku jest ubytek lasów z udziałem drzew liściastych, w których fragmenty drzewostanu osiągają fazę starzenia się i rozpadu. Wynika to z aktualnych sposobów prowadzenia gospodarki leśnej (cięcia rębne, pielęgnacyjne i sanitarne), wykluczających w lasach gospodarczych (a także w znacznej części leśnych rezerwatów częściowych) osiąganie przez poszczególne drzewa wieku starości fizjologicznej i wchodzenie ich w fazę obumierania (trwającą często wiele lat). Innym, nie mniej istotnym zagrożeniem dla E. ferrugineus są dość często praktykowane zabiegi konserwatorskie na starych drzewach, polegające na usuwaniu próchna z dziupli, osuszaniu jej wnętrza i stosowaniu grzybobójczych impregnatów. Zabiegi te - stosowane w parkach miejskich, wiejskich, podworskich i innych tego typu zadrzewieniach, a niekiedy także w lasach (Buchholz L. - mat. niepubl., Szwałko 1992b) - uniemożliwiają rozwój tego gatunku. Umieszczony na "czerwonych listach" Niemiec i Danii w kategorii gatunków silnie (skrajnie) zagrożonych. | |
| Prognoza zmian populacji | Degradacja siedlisk i błędy w zabiegach ochroniarskich (także w zakresie konserwacji starych, próchniejących drzew liściastych), spowodują niewątpliwie dalszy regres i lokalne zanikanie omawianego gatunku. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Znaczna część aktualnych stanowisk zlokalizowana jest na terenach chronionych (rezerwaty przyrody, Białowieski Park Narodowy) (Buchholz L. - mat. niepubl., Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985). W Polsce objęty ochroną prawną. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Dla skutecznej ochrony gatunku konieczna jest bierna ochrona starych, próchniejących drzew liściastych, realizowana nie tylko do momentu ich fizjologicznej śmierci, ale także później - do całkowitego rozpadu. Dotyczy to zarówno drzew występujących w lasach, jak i poza nimi, np. w parkach, wzdłuż cieków wodnych, dróg wiejskich itp. Niedopuszczalne jest stosowanie na takich (często pomnikowych) drzewach zabiegów konserwatorskich, likwidujących środowiska rozwoju E. ferrugineus i ekologicznie podobnych taksonów. Ze względu na rangę faunistyczną, znaczne rozmiary ciała i charakterystyczny wygląd E. ferrugineus mógłby zostać uznany za tzw. "gatunek osłonowy" (ang. target species) dla szeregu organizmów ściśle powiązanych z biotopami dziupli-próchnowisk w starych drzewach liściastych. | |
| Summary | It is a rare species, known in Poland from scarce localities; a bulk of information about its occurrence comes from the later part of 19th century and the earlier part of the 20th century. It is strictly associated with cavities in old deciduous trees, filled with mould. The principal threat to Elater ferrugineus is habitat loss due to forest management and conservation measures consisting in the removal of mould from cavities, drying them and use of fungicidal preservatives. It is recommended that passive protection should be applied to forest reserves and that certain number of trees should be left in commercial forests to their physiological death. The species is protected in the Białowieża National Park and in a few nature reserves. | |
| Źródła informacji | Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1985. Chrząszcze - Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 10: 1-401.  Gurjeva E.L. 1979. Zhuki-Shtshelkuny (Elateridae); Podsemejstvo Elaterinae; Triby Megapenthini, Physorhinini, Ampedini, Elaterini, Pomachiliini. Fauna SSSR, Zhestkokrylyje, Tom XII, vyp. 4: 1-452. Szwałko P. 1992b. Zniszczone bądź potencjalnie zagrożone stanowiska Velleius dilatatus (Fabr.) (Coleoptera, Staphylinidae) w północno-wschodniej i południowej Polsce. Wiad. entomol. 11, 2: 123. | |
| Autor | Lech Buchholz & Małgorzata Ossowska | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
