| |
| |
|
Phryganophilus ruficollis (Fabricius, 1798) | ||
| Rodzina | Melandryidae Śniadkowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki gatunek, uznawany za relikt lasów pierwotnych, na całym swoim obszarze znany z nielicznych, rozproszonych stanowisk. W Polsce stwierdzony na trzech stanowiskach, z których dwa karpackie prawdopodobnie należą już do historycznych. Od 2001 r. objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek szeroko rozsiedlony w północnej Palearktyce od Japonii przez Syberię po południową i zachodnią Europę. Na naszym kontynencie na północy sięga do Norwegii i Karelii, na południu do Chorwacji i Banatu, a najdalej na zachód notowany był z Francji i Bawarii (Horion 1956). Wszędzie zaliczany do wielkich rzadkości, obserwowany w pojedynczych egzemplarzach, nieraz w odstępach kilkudziesięcioletnich. W Polsce podawany był w XIX wieku z Romanki w Beskidzie Żywieckim (Kotula 1873), w pierwszej połowie XX wieku z Równicy w Beskidzie Śląskim (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1987), a ostatnio z Puszczy Białowieskiej (Borowski, Węgrzynowicz 2001). Może to wskazywać na sugerowany niekiedy w piśmiennictwie borealno-górski typ rozsiedlenia tego gatunku w Europie (Horion 1956). | |
| Biotop/Siedlisko | Zasiedla liściaste i mieszane lasy o charakterze naturalnym, na nizinach i w niższych położeniach górskich. W Skandynawii występował też na zarastających już pożarzyskach. Gatunek saproksylobiontyczny, troficznie związany przede wszystkim z dębem, ale notowany także z innych drzew liściastych, takich jak buk i brzoza (Betula spp.) oraz ze świerka (Lundberg 1993). | |
| Biologia | Pełny cykl rozwojowy u tego gatunku trwa przynajmniej 2-3 lata. Larwy drążą długie chodniki pod gnijącą korą i w miękkim próchnie leżących drzew lub ich fragmentów, żywiąc się rozłożonym drewnem i rozwijającymi się tam grzybami. W ostatnim roku przed pojawem postaci doskonałych zimują poczwarki, a imagines wylęgają się w maju i przeżywają do lipca. Prowadzą raczej skryty tryb życia, przebywając głównie na materiale lęgowym. Również w tym stadium obserwowano żerowanie na grzybni różnych gatunków hub (m.in. Polyporus sp., Trametes sp.), porastających zwalone drzewa (Lundberg 1993). W Puszczy Białowieskiej łowiony był na hubie Fomitopsis pinicola (Borowski, Węgrzynowicz 2001). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Ze względu m.in. na brak badań i skryty tryb życia chrząszczy jest praktycznie niemożliwa do oszacowania. Tylko jedno stwierdzone współcześnie i dwa historyczne stanowiska wskazują, że populacja tego gatunku w naszym kraju jest skrajnie nieliczna. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Głównym zagrożeniem dla tego gatunku jest zanik dogodnych dla jego rozwoju biotopów, których nie zapewniają dominujące w naszym regionie lasy użytkowane gospodarczo. Brak na większości obszarów odpowiedniego materiału lęgowego (martwe drzewa odpowiednich rozmiarów) powoduje izolację i duże rozrzucenie stanowisk tego gatunku. Dodatkowo fakt odławiania na wszystkich europejskich stanowiskach tylko pojedynczych okazów i małe ilości znajdowanych larw zdają się też świadczyć o niskiej rozrodczości Ph. ruficollis. | |
| Prognoza zmian populacji | Z powodu minimalnej ilości danych o występowaniu tego gatunku w Polsce dokładna prognoza nie jest możliwa do przeprowadzenia. Ogólnie można stwierdzić, że zajmujące małe, izolowane obszary i przy tym tak nieliczne jak u Ph. ruficollis subpopulacje są szczególnie narażone na całkowite wyginięcie. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce od 2001 r. objęty ochroną gatunkową. Jedyne stwierdzone u nas współcześnie stanowisko Ph. ruficollis znajduje się na terenie Białowieskiego Parku Narodowego. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Ochrona reliktów puszczańskich, do jakich należy Ph. ruficollis, polegać musi przede wszystkim na ścisłej ochronie ich biotopów (Gutowski, Buchholz 2000). Gatunek ten jest na tyle przyrodniczo cenny i unikatowy, że w miejscu jego stwierdzenia powinno się utworzyć odpowiedni obszarowo rezerwat faunistyczny, w którym znalazłby on dogodne warunki rozwoju. | |
| Summary | A very rare species, considered a relict of primeval forests, known from few scattered localities, everywhere believed a great rarity, collected in single individuals, often at some tens of years' intervals. It develops under rotting bark in soft mould of lying trees or their fragments, feeding on decomposed wood and growing there fungi. In Poland it was noted in the 19th century on Romanka in the Beskid Żywiecki Mountains (Kotula 1873), in the early part of the 20th century on Równica in the Beskid Śląski Mountains (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1987), and in the recent years in the Białowieża Forest (Borowski, Węgrzynowicz 2001). The principal threat to the species is the loss of suitable habitat. A fact that in all European localities only single adults are collected and a small number of larvae are observed testifies to the low reproduction success and small numbers of Phryganophilus ruficollis. Small local populations of this coleopteran are particularly endangered with extinction. Places of its occurrence should be protected in faunal reserves where it could find favourable conditions for its development. It has been under legal protection since 2001. | |
| Źródła informacji | Borowski J., Węgrzynowicz P. 2001. Phryganophilus ruficollis (Fabricius, 1798) (Coleoptera, Melandryidae). Notatki entomol. 2, 1: 3-4.  Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1987. Chrząszcze - Coleoptera. Cucujoidea, cz. 3. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 14: 1-309. Gutowski J.M., Buchholz L. 2000. Owady leśne - zagrożenia i propozycje ochrony. W: Ochrona owadów w Polsce u progu integracji z Unią Europejską. Wiad. entomol. 18, Supl. 2: 43-72. Horion A. 1956. Faunistik der mitteleuropäischen Käfer. Band 5: Heteromera. Ent. Arb. Mus. Frey München, Sonderband, 268 ss. Kotula B. 1873. Przyczynek do fauny chrząszczów Galicyi. Spraw. Kom. Fizyogr. 7: 53-90. Lundberg S. 1993. Brunbaggen Phryganophilus ruficollis (Fabricius) (Coleoptera, Melandryidae) i norra Fennoskandien - biotopval och utvecklingsbiologi. Ent. Tidskr., 114, 1-2: 13-18. | |
| Autor | Daniel Kubisz | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
