| |
| |
|
Mantis religiosa (Linnaeus, 1758) | ||
| Rodzina | Mantidae | |
| Rząd | Mantodea Modliszki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek bardzo rzadki i ginący w Europie Środkowej, w Polsce osiąga północną granicę zasięgu. Dawniej prawdopodobnie szerzej rozprzestrzeniony, w ostatnich dekadach - mimo okresowo liczniejszych pojawów - zagrożony wyginięciem. Prawnie chroniony. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek niemal kosmopolityczny, zróżnicowany na szereg podgatunków (Bazyluk 1960), w Polsce reprezentowany przez podgatunek Mantis religiosa polonica Bazyluk, 1960. Występuje w Afryce, Australii i Azji, w Europie do 55°N, podany także z Kanady i Stanów Zjednoczonych, dokąd prawdopodobnie został zawleczony (Bazyluk 1960, Vickery, Kevan 1983). W Polsce modliszka występowała w XVIII w. jako "nierzadka" w okolicach Warszawy (Perthees - mat. niepubl.), natomiast z XIX stulecia brakuje danych o tym gatunku. Do połowy XX w. zostały opublikowane informacje o modliszce z Chorzowa (Pax 1921a) - według Bazyluka (Bazyluk 1977) na podstawie okazu zawleczonego - oraz z Wyżyny Lubelskiej i Roztocza, bez bliższych danych (Bazyluk 1947, Skuratowicz 1946). W latach 50. i 60. została wykazana z takich stanowisk, jak: Garbatka, Skarżysko-Kamienna i Góry Wysokie na Wyżynie Małopolskiej, z licznych miejsc w Puszczy Sandomierskiej, Lasach Lipskich i Janowskich na terenie Kotliny Sandomierskiej oraz Dzierzkowice na Wyżynie Lubelskiej (Bazyluk 1977, Liana A. - mat. niepubl.). Po roku 1975 zostały potwierdzone wcześniejsze oraz znalezione nowe stanowiska w Puszczy Sandomierskiej, Lasach Janowskich i na Wyżynie Lubelskiej (Liana A. - mat. niepubl., Liana 2002). Nie potwierdzono natomiast stanowisk na Wyżynie Małopolskiej, w tym stanowiska nad dolną Nidą, a także stanowiska w Pieninach - obu opublikowanych na podstawie obserwacji z lat 60. (Witkowski 1992). W latach 2001-2003 zaobserwowano ekspansję modliszki związaną prawdopodobnie z fluktuacją warunków klimatycznych (wzrost średnich temperatur, zmniejszenie sumy opadów okresu wegetacyjnego). W rejonie stałego występowania gatunku (Puszcza Sandomierska, Lasy Janowskie) odnotowano wzrost liczby stanowisk i liczebności modliszki. Odnotowano także nowe stanowiska modliszki na południu kraju: na Pogórzu (okolice Krosna, Łuczj Ł. - inf.. ustna), w Magurskim PN (Pawelec, Basista 2003) oraz w Cisnej (Stroiński A. - inf. ustna)). Niezależnie od pochodzenia nowych stanowisk (zawleczenie, świeża migracja) i szans na utrzymanie się, są one świadectwem dynamiki zasięgu modliszki. Reasumując - współczesny zasięg modliszki w Polsce jest ograniczony do północnej części Puszczy Sandomierskiej (po okolice Kolbuszowej i Mielca) oraz zachodniej części Lasów Janowskich i Lasów Lipskich. | |
| Biotop/Siedlisko | W Polsce (a także na Ukrainie) modliszka preferuje silnie nasłonecznione polany i pobrzeża borów sosnowych porośnięte wrzosowiskami lub murawami psammofilnymi. W Słowacji i na Węgrzech preferowanymi środowiskami są murawy kserotermiczne i stepy. | |
| Biologia | Modliszka jest gatunkiem wybitnie termofilnym, o stosunkowo długim rozwoju larwalnym, trwającym od końca maja lub początku czerwca do początku sierpnia i składającym się z pięciu (u samców) lub sześciu (u samic) stadiów. Jest owadem drapieżnym, odżywia się głównie innymi owadami lub pająkami. Jaja składane są od końca sierpnia do końca września w dużych kokonach utworzonych z wydzieliny gruczołów dodatkowych. Samica składa kilka kokonów, w których może być po 100-200 jaj. Wylęg z jaj (w warunkach krajowych) następuje po diapauzie zimowej. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do oceny ze względu na znaczne wahania liczebności zależnie od warunków meteorologicznych, a także ze względu na bardzo dużą redukcję w trakcie cyklu rozwojowego. Można przypuszczać, iż w kilkudziesięciu (30-40) istniejących prawdopodobnie na terenie Polski populacjach lokalnych żyje łącznie od kilkuset do kilku (2-3) tysięcy dorosłych osobników (zależnie od warunków meteorologicznych w danym roku). Liczebność larw jest odpowiednio większa. Przejściowo, w optymalnych warunkach klimatycznych (np. w latach 2001-2003), liczebność krajowych populacji może dochodzić do kilkunastu tysięcy dorosłych osobników. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Do najpoważniejszych zagrożeń antropogenicznych należy niszczenie siedlisk wymaganych przez ten gatunek, a więc siedlisk otwartych (polany) w obrębie kompleksów leśnych i o charakterze ekotonowym. Gospodarka ludzka może przyczyniać się zarówno do wzbogacenia środowisk sprzyjających gatunkowi, jak i do ich redukowania; obecnie przeważa drugi rodzaj oddziaływania. Zagrożenie dla tego ciepłolubnego i stenotopowego gatunku stanowią ponadto naturalne, pojawiające się cyklicznie oscylacje klimatyczne (mroźne i bezśnieżne zimy, chłodna, wilgotna wiosna), które mogą w bardzo poważnym stopniu ograniczać jego liczebność. | |
| Prognoza zmian populacji | Nałożenie się niesprzyjających warunków klimatycznych na antropogeniczne czynniki ograniczające liczebność modliszki może doprowadzić do załamań lokalnych populacji, ich regresu, a w krańcowym przypadku - do zaniku gatunku na terenie Polski. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce podlega ochronie gatunkowej. Tereny, na których modliszka obecnie w Polsce występuje nie są objęte ochroną rezerwatową, jedynie na północnym wschodzie areału jej stanowiska wchodzą w skład Parku Krajobrazowego Lasów Janowskich. Część odnotowanych w latach 2002-2003 stanowisk znajduje się na terenie Magurskiego PN (Pawelec, Basista 2003). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Modliszka powinna być nadal objęta ochroną gatunkową, jakkolwiek może się to okazać niewystarczające dla jej zachowania w faunie krajowej. Toteż stanowiska modliszki na terenie Puszczy Sandomierskiej powinny posłużyć jako jeden z argumentów na rzecz utworzenia na tym terenie parku krajobrazowego (owad ten należy do rzadkości w skali środkowoeuropejskiej). Ponadto wskazane jest utworzenie w obrębie lasów państwowych i na terenach prywatnych tzw. użytków ekologicznych lub stanowisk dokumentacyjnych, w których populacje modliszki znajdowałyby się pod stałą kontrolą i opieką. Zasilanie istniejących populacji osobnikami z hodowli, proponowane między innymi przez Witkowskiego (Witkowski 1992), byłoby możliwe pod warunkiem prowadzenia hodowli wyłącznie podgatunku krajowego. Dlatego proponuje się tutaj wariant "podhodowywania" larw z kokonów zebranych w terenie jesienią i wypuszczania na wiosnę młodocianych osobników na tych samych stanowiskach. | |
| Summary | The Mantis is a very rare and endangered species in Poland (as in the whole of Central Europe) where it occurs on the border of its range. Due to its endangered status it has been given legal protection. Its permanent area of occurrence has an insular character and comprises the Sandomierz Forest and part of the Lasy Janowskie Forest. In the years 2001-2003 the expansion of Mantis religiosa was observed in the south of Poland. As a highly thermo- and photophilous insect it is threatened principally due to loss of open habitat in the regions with favourable climate in southern Poland. In addition to species protection, it is recommended that its localities should be protected individually as sites of ecological interest, and that the existing populations should be reinforced with cultivated material, originating from native populations. | |
| Źródła informacji | Bazyluk W. 1947. Szarańczaki (Orthoptera) okolic Zwierzyńca (Zamojszczyzna). Fragm. faun. Mus. Zool. Pol. 5: 123-137.  Bazyluk W. 1960. Die geographische Verbreitung und Variabilität von Mantis religiosa (L.) (Mantodea, Mantidae) sowie Beschreibungen neuer Unterarten. Ann. Zool. 18: 231-272. Bazyluk W. 1977. Blattodea et Mantodea. Karaczany i modliszki (Insecta). W: Fauna Polski, 6: 173 ss. Liana A. 2002. Prostoskrzydłe Orthoptera i inne owady ortopteroidalne. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 115-120. Pawelec J., Basista S. 2003. Inwazja modliszek w Magurskim Parku Narodowym. Parki Nar., Warszawa, 4/2003, okładka + 1 s. Pax F. 1921a. Beitrag zur Orthopterenfauna Schlesiens. Z. Wiss. Ins. Biol. (Husum) 16, 3/4: 41-42. Skuratowicz W. 1946. Mało znane rezerwaty przyrodnicze Zamojszczyzny. Chrońmy przyr. ojcz. 2, 3/4: 14-17. Vickery V.R., Kevan D.K. McE. 1983. A monography of the Orthopteroid Insects of Canada and adjacent regions. 2. Quebec, 679 pp. Witkowski Z. 1992. Mantis religiosa (Linné, 1758). W: Polska czerwona księga zwierząt. Z. Głowaciński (red.). PWRiL, Warszawa: 259-261. | |
| Autor | Anna Liana | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
