| |
| |
|
Calitys scabra (Thunberg, 1784) | ||
| Rodzina | Trogossitidae | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadko spotykany, stenotopowy gatunek holarktyczny. W Polsce rozmieszczony regionalnie, po raz ostatni odłowiony pod koniec XIX wieku. Znany tylko z dwóch odległych stanowisk. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Zasiedla przede wszystkim północne rejony Azji (Syberia), w Europie zwykle ograniczony do obszarów górzystych. Na niżu obserwowany sporadycznie. Występuje na zalesionych terenach Fennoskandii, a także w Alpach, Sudetach, Karpatach oraz górach Bośni, Rumunii i Grecji. Z Polski wykazany po raz pierwszy ponad 100 lat temu. Podawany był dotychczas tylko z czterech krain: Pobrzeża Bałtyku, Wyżyny Lubelskiej, Sudetów Zachodnich i Beskidu Zachodniego. Częściej notowany w obszarach górskich i podgórskich. Wszystkie dane o tym gatunku, pochodzące z naszego kraju, oparte są na znaleziskach sprzed przeszło stu lat. Ostatnie doniesienia odnoszą się do okazów zebranych w Janowie koło Chełma (7 VII 1874) (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1986a) oraz z okolic Rytra (16 VII 1898) (Stobiecki S. - mat. niepubl.). Z dotychczas zgromadzonych danych wynika, że krajowe stanowiska wchodzą w skład reliktowego zasięgu obejmującego łuk Karpat. | |
| Biotop/Siedlisko | Gatunek stenotopowy, związany z terenami leśnymi o cechach lasu naturalnego. Żyje pod korą w rozkładanym przez grzyby drewnie świerków, jodeł i sosen. Obserwowany był również w przegrzybiałych, próchniejących pniakach drzew iglastych, najczęściej świerków, a także na przesuszonych płatach białej grzybni oraz w hubach (Koch 1989a). Wymienione biotopy, chociaż nie należą w naszym kraju do rzadkości, to jednak najczęściej w swojej niezmienionej formie znajdują się w rezerwatach przyrody. | |
| Biologia | Owady dojrzałe i larwy C. scabra, podobnie jak większość przedstawicieli tej rodziny chrząszczy, związana jest z próchniejącym drewnem drzew iglastych, gdzie prowadzą prawdopodobnie drapieżny tryb życia. Larwy są wydłużone, delikatnie spłaszczone, słabo zesklerotyzowane (Klausnitzer 1996, Saalas 1917). Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe zimują w miejscach swojego żerowania. Imagines poławiano w okresie od czerwca do lipca. Niewykluczone, że stadia larwalne mogą również odżywiać się grzybnią. Rozwój prawdopodobnie jednoroczny. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Ze względu na niewielką liczbę doniesień faunistycznych trudno jest określić dzisiejszy status tego gatunku owada w kraju. Ponadto chrząszcz ten od ponad stu lat nie był ponownie wykazany, co pozwala przypuszczać, że jego populacja już zanikła. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Słabo opracowana biologia C. scabra utrudnia trafne określenie przyczyn regresu tego gatunku. Można jedynie przypuszczać, że podstawowym czynnikiem wpływającym na stan populacji pawężnicy chropawej jest sposób gospodarowania na terenach leśnych. Usuwanie drzew chorych, obumierających i obumarłych, w ramach niewłaściwie pojętych zabiegów sanitarnych, prowadzi do ogromnego zubożenia środowisk, w których może egzystować ten gatunek chrząszcza. | |
| Prognoza zmian populacji | Na większości biotopów leśnych coraz bardziej odciska się piętno gospodarki ludzkiej, co szczególnie odbija się na gatunkach stenotopowych, wśród których znajduje się pawężnica chropawa. Jest bardzo prawdopodobne, że tych negatywnych zmian środowiskowych nie da się powstrzymać i gatunek zaniknie na trwałe w granicach Polski. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce nie chroniony. Nie uwzględniony również w Konwencji Berneńskiej i Dyrektywie Habitatowej UE. W niemieckiej Czerwonej liście umieszczony w kategorii gatunków zagrożonych wymarciem. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Niewątpliwie skuteczną metodą ochrony byłaby zmiana zasad gospodarki leśnej, w celu odnowienia środowisk preferowanych przez C. scabra. Biorąc jednak pod uwagę nierealność takich zmian, wskazane jest przynajmniej ograniczenie lub zaprzestanie usuwania drzew obumarłych i obumierających z kompleksów leśnych, w których stwierdzono tego chrząszcza bądź jego występowanie jest bardzo prawdopodobne. Ostoje pawężnicy powinny być otoczone ochroną ścisłą. | |
| Summary | Calitys scabra is a very rare coleopteran in Poland, reported mainly from southern regions. For more than 100 years it has not been noted. It inhabits old coniferous trees, mostly spruces, firs and pines. The species is connected with decomposed wood by fungi. Larvae lead probably a predatory mode of life and in certain periods of life feed also on mushroom spawn. A threat to species is degradation of forests and main biotopes. Not protected. It is proposed to restrict or to stop the removal of dead trees in the places of C. scabra occurrence and extend strict protection to their sites. The situation of this endangered species may be improved in Poland or at least the process of the shrinkage of its range may be stopped on condition that performance of some forest labours (particularly cleaning cutting) will change, and sites where the species will be discovered in future will be given special protection. | |
| Źródła informacji | Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1986a. Chrząszcze - Coleoptera. Dermestoidea, Bostrichoidea, Cleroidea i Lymexyloidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 11: 1-243.  Klausnitzer B. 1996. Die Larven der Käfer Mitteleuropas. Band 3. Polyphaga. Teil 2. Goecke & Evers, Krefeld, 336 ss. Koch K. 1989. Die Käfer Mitteleuropas. Ökologie. Band 1/2. Goecke & Evers, Krefeld, 440 ss/382 ss. Saalas U. 1917. Die Fichtenkäfer Finnlands I. Ann. Acad. Sci. Fennica, A, 8: 1-547. | |
| Autor | Robert Rossa | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
