| |
| |
|
Aporus pollux (Kohl, 1888) | ||
| Rodzina | Pompilidae Nastecznikowate | |
| Rząd | Hymenoptera Błonkoskrzydłe | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Niezwykle rzadki, pontyjsko-medyterranejski gatunek nastecznika, zanikający w Europie Środkowej. W Polsce znany z dwu aktualnych stanowisk w południowej części kraju, z których jedno leży na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Zasiedla południową Europę; wykazany z Portugalii, Hiszpanii, południowej i południowo-wschodniej Francji, Włoch, Szwajcarii, południowych Niemiec, Czech (Morawy), Słowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii, Albanii i Grecji (Oehlke, Wolf 1987, Wolf 1971). W Polsce osiąga północną granicę zasięgu. Występowanie gatunku na terenie Polski zostało odnotowane w "Wykazie zwierząt Polski", jednak bez podania dokładnej lokalizacji (Palaczyk, Wiśniowski 1997). Jedyne znane współczesne stanowiska tego gatunku znajdują się na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej w Ojcowskim Parku Narodowym (Wiśniowski 2002) oraz na Wyżynie Małopolskiej (Wiśniowski B. - mat. niepubl.). | |
| Biotop/Siedlisko | Gatunek termofilny, zamieszkujący nasłonecznione murawy kserotermiczne na podłożu wapiennym, kredowym, lessowym lub gliniastym; znany również z terenów krasowych z wychodniami wapieni porośniętymi rzadką, trawiastą roślinnością. | |
| Biologia | Bionomia Aporus pollux poznana jest fragmentarycznie. W ciągu roku występuje jedna generacja. Imagines można spotkać w terenie od lipca do sierpnia. W tym czasie chętnie odwiedzają kwiaty roślin z rodziny Apiaceae, np. marchew zwyczajną Daucus carota lub gorysz siny Peucedanum cervaria i odżywiają się ich nektarem. Samice - mimo dobrze rozwiniętych skrzydeł - latają niechętnie i najczęściej można je zauważyć, gdy szybko biegają wśród suchej trawy. Polują tu na pająki, które stanowią pokarm dla larw. Ofiarami są najczęściej występujące wyłącznie w siedliskach kserotermicznych gatunki z rodzaju Atypus, które budują w ziemi korytarze wyścielone pajęczyną, sięgające na głębokość kilkudziesięciu cm. Samica A. pollux po odszukaniu pająka paraliżuje go kilkoma ukłuciami żądła, a następnie wciąga w głąb korytarza stanowiącego część pajęczej pułapki. Tu składa na ofierze jedno jajo, a następnie opuszcza gniazdo. Rozwój larwy A. pollux trwa kilka tygodni, w czasie których pożera ona stopniowo sparaliżowanego pająka. Zimuje larwa; przepoczwarczenie ma miejsce późną wiosną następnego roku. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Bliżej nieznana. Rozmieszczenie tego gatunku poznane jest słabo, z pewnością jednak ogranicza się do kilku izolowanych populacji, mających swe stanowiska w południowej części Polski. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Najważniejszą przyczyną zaniku A. pollux jest kurczenie się powierzchni zbiorowisk kserotermicznych stanowiących dogodne siedliska do jego rozwoju; część z tych powierzchni powstało wskutek pasterskiej i hodowlanej działalności człowieka. Aktualnie ulegają one przemianom sukcesyjnym w związku z zaprzestaniem ich gospodarczego użytkowania. Inną przyczyną jest zalesianie zboczy na podłożu wapiennym i lessowym traktowanych jako nieużytki. | |
| Prognoza zmian populacji | Obserwowany zanik stanowisk znanych z terenu Niemiec wskazuje na groźbę wystąpienia tego zjawiska również na terenie naszego kraju. Przemiany zbiorowisk kserotermicznych w zbiorowiska leśne mają miejsce w całej Polsce, co w konsekwencji może doprowadzić do zupełnego zaniku dotychczasowych lokalnych populacji A. pollux i wyginięcia tego gatunku w kraju. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Gatunek nie jest objęty w Polsce ochroną gatunkową, jakkolwiek został uwzględniony w "Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce" (Głowaciński Z. (red.) 2002, Wiśniowski 2002). Włączony na "czerwoną listę" zwierząt zagrożonych Niemiec jako gatunek wymarły lub zanikły (Schmid-Egger i in. 1998, Schmid-Egger, Wolf 1992). Stanowisko na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego jest objęte zabiegami ochrony czynnej. Mają one na celu utrzymanie antropogennych muraw i zarośli kserotermicznych oraz związanej z nimi specyficznej fauny. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Niezbędne jest objęcie ochroną czynną stanowisk występowania A. pollux. Zabiegi takie winny polegać na usuwaniu co kilka lat odnowień i odrośli gatunków drzewiastych w zbiorowiskach kserotermicznych w celu niedopuszczenia do przekształcania się ich w zbiorowiska leśne. Cel ten można osiągnąć także poprzez wprowadzenie kontrolowanego wypasu zwierząt hodowlanych (owce lub kozy) bądź wycinanie i koszenie muraw, jak też przez niedopuszczanie do zalesiania muraw kserotermicznych. Równocześnie z zabiegami winien być prowadzony monitoring, który pozwoli na ocenę ich wpływu na populacje A. pollux. | |
| Summary | It is a very rare, Ponto-Mediterranean insect species, declining in Central Europe. In Poland it is known from two current localities in the southern part of the country; one of them is situated in the Ojców National Park. The most important cause of the regress of A. pollux is shrinkage in the area of xerothermic grasslands which are suitable habitats of the species; part of these habitats originated as the result of human husbandry (pasturing and rearing of animals). They are now undergoing successional changes due to cessation of management. The maintenance of the species requires active protection of its habitat: removal of trees and shrubs from xerothermic grasslands each several years to prevent succession towards forest communities; this aim may be achieved also through introduction of controlled grazing (sheep or goats) or mowing of xerothermic grasslands, as well as preventing afforestation of these habitats. Protective measures should be accompanied by monitoring of A. pollux localities and populations. | |
| Źródła informacji | Głowaciński Z. (red.) 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, 155 ss.  Oehlke J., Wolf H. 1987. Beiträge zur Insekten-Fauna der DDR: Hymenoptera - Pompilidae. Beitr. Ent. 37(2): 279-390. Palaczyk A., Wiśniowski B. 1997. Pompilidae. W: Wykaz zwierząt Polski. J. Razowski (red.). Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN: 49-50. Schmid-Egger Ch., Schmidt K., Doczkal D., Burger F., Wolf H., Smissen J. 1998. Rote Liste der Grab-, Weg-, Faltenwespen und "Dolchwespenartigen" (Hymenoptera: Sphecidae, Pompilidae, Vespidae, "Scolioidea"). In: Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Bundesamt für Naturschutz: 138-146. Schmid-Egger Ch., Wolf H. 1992. Die Wegwespen Baden-Württembergs (Hymenoptera, Pompilidae). Verröff. Naturschutz Landschaftspflege Bad.-Württ. 67: 267-370. Wiśniowski B. 2002. Pompilidae nastecznikowate. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). IOP PAN, Kraków: 57-58. Wolf H. 1971. Prodromus der Hymenopteren der Tschechoslowakei. Pars 10: Pompiloidea. Acta faun. entomol. Mus. Nat. Pragae, 14, supl. 3: 1-73. | |
| Autor | Bogdan Wiśniowski | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
