| |
| |
|
Gyraulus acronicus (Férussac, 1807) | ||
| Rodzina | Planorbidae Zatoczkowate | |
| Rząd | Basommatophora Nasadooczne | |
| Gromada | Gastropoda Ślimaki (Brzuchonogi) | |
| Typ | Mollusca Mięczaki | |
| Status | Prawdopodobnie relikt wczesno-postglacjalny, w środkowej Europie wymierający. Współcześnie znany w Polsce z nielicznych stanowisk. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek borealno-alpejski o zasięgu holarktycznym (Gloer 2002, Meier-Brook 1983). W Europie występuje w Norwegii, Szwecji, Danii, Finlandii, Rosji, Anglii, Niemczech, Austrii, Czechach, Słowacji i w Polsce (Glöer 2002, Okland 1990, Turner i in. 1998). W Polsce odnotowany z kilkunastu stanowisk, przy czym część danych, zwłaszcza starszych, budzi wątpliwości, bowiem identyfikacja ślimaków była oparta wyłącznie na cechach konchiologicznych. W polskim piśmiennictwie zatoczki z rodzaju Gyraulus, które można zaliczyć do gatunku acronicus, podawano pod różnymi nazwami, m.in. G. rossmaessleri (Auerswald, 1851), G. rossmaessleri gredleri Gredler, 1859, G. gredleri (Gredler, 1859), Planorbis strömi Westerlund, 1881 (Piechocki 1979, Urbański 1957). Wobec braku materiałów muzealnych (utrwalonych w alkoholu) trudno jest stwierdzić, które dane o występowaniu tych zatoczków rzeczywiście odpowiadają Gyraulus acronicus. Jednocześnie należy podkreślić, że pewne rozróżnienie G. acronicus, G. rossmaessleri i nietypowych osobników G. albus możliwe jest tylko w oparciu o cechy budowy anatomicznej męskich części układu rozrodczego (Meier-Brook 1964). Spośród stanowisk G. acronicus z terenu Polski najbardziej wiarygodne są następujące: Jeziora Wigry i Garbaś na Suwalszczyźnie (Poliński 1922b); Duszyn k. Krotoszyna- napływki przy stawie; Szczyglinka k. Ostrowa Wlkp. - zaniedbany basen kąpielowy (Berger 1961); Jeziora Konińskie (Berger, Dzięczkowski 1977); Jezioro w Margoninie (dawne woj. Pilskie) (Kędra 1971); jezioro Kwilcz, woj. poznańskie (Koralewska-Batura 1992), Strzelce Opolskie, staw rybny (Strzelec 1993); stawy spiętrzone na rzece Cybinie w Poznaniu (Włosik-Bieńczak 1997). Materiały subfosylne dowodzą, że na przełomie plejstocenu i holocenu gatunek ten był na naszych terenach znacznie pospolitszy niż obecnie (Alexandrowicz 1988b, Alexandrowicz, Tchórzewska 1981, Berger 1961, Berger, Dzięczkowski 1977, Dzięczkowski 1988). | |
| Biotop/Siedlisko | Gatunek jeziorny, zasiedlający też stawy, wolno płynące rzeki i niekiedy drobne zbiorniki wodne. Preferuje czyste jeziora - oligotroficzne i mezotroficzne. Występuje na grubszym substracie (żwir, kamienie) i zanurzonych makrofitach (Falkner i in. 2001, Okland 1990). | |
| Biologia | Wymaga zbadania. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Prawdopodobnie bardzo niewielka, nie przekraczająca rzędu10000 osobników. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Niebezpieczeństwami zagrażającymi niewielkim populacjom tego ślimaka są zanieczyszczenie i eutrofizacja wód oraz niszczenie roślinności oczeretowej w jeziorach. Stałą i długotrwałą przyczyną wymierania G. acronicus w Polsce są zapewne czynniki klimatyczne (zbyt wysoka średnia temperatura roczna!) nie sprzyjające bytowaniu tego borealno-alpejskiego gatunku. | |
| Prognoza zmian populacji | Szanse na powiększenie stanu liczebnego populacji żyjących w Polsce są znikome. Istnieje możliwość wykrycia nowych stanowisk, zwłaszcza w północnym pasie pojezierzy. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Gatunek ten nie jest w Polsce prawnie chroniony. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Ze względu na wielką rzadkość można G. acronicus objąć ochroną gatunkową, jednak działania takie przyniosą mierny skutek, ponieważ ślimak ten nie jest poszukiwany przez kolekcjonerów, ma niepozorny wygląd, a jego identyfikacja wymaga gruntownej wiedzy specjalistycznej. Znacznie lepsze wyniki może dać ochrona obszarowa jezior, w których żyje G. acronicus. | |
| Summary | This early post glacial relict species is extremely rare in Poland. It inhabits only 5-8 (?) sites; its preferred habitats are lakes and ponds. Because Gyraulus acronicus is a cold-loving species, the principal cause of its retreat from Poland are climatic (temperature!) conditions. G. acronicus is not protected by nature conservation law. | |
| Źródła informacji | Alexandrowicz S.W. 1988b. Molluscan assemblages of the lacustrine sediments in the ancient melt-lake Orle. Folia Quat. 58: 59-67.  Alexandrowicz S.W., Nowaczyk B. 1982. Late-glacial and Holocene lake sediments at Pomorsko near Sulechów. Questions Geographicae 8: 5-17. Alexandrowicz S.W., Tchórzewska D. 1981. Kreda jeziorna w osadach czwartorzędowych środkowego Pomorza. Geologia (AGH) 7: 59-71. Berger L. 1961. Mięczaki pogranicza Wielkopolski, Śląska i Jury Krakowsko-Wieluńskiej. Pr. Kom. Biolog. PTPN 25: 1-124. Berger L., Dzięczkowski A. 1977. Mollusca. In: Bottom fauna of the heated Konin Lakes. Monografie fauny Polski 7: 151-179. Dzięczkowski A. 1988. Kilka rzadkich, subfosylnych mięczaków (Mollusca) Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., C, 37: 61-70. Falkner G., Obrdlik P., Castella E., Speight M.C.D. 2001. Shelled Gastropoda of Western Europe. Verlag der Friedrich-Held-Gesellschaft, München, 267 ss. Glöer P. 2002. Süßwassergastropoden Nord- und Mitteleuropas. Die Tierwelt Deutschlands, 73, ConchBooks, Hackenheim, 327 ss. Kędra H. 1971. Mięczaki (Mollusca) Ziemi Chodzieskiej. Przyr. Pol. Zach. 9: 48-58. Koralewska-Batura E. 1992. Mięczaki (Mollusca) Wielkopolski. Wyd. Naukowe UAM, Seria Zoologia, Poznań, 18: 1-41. Meier-Brook C. 1964. Gyraulus acronicus und G. rossmaessleri, ein anatomischer Vergleich (Planorbidae). Arch. Moll. 93: 233-242. Meier-Brook C. 1983. Taxonomic studies on Gyraulus (Gastropoda: Planorbidae). Malacologia 24: 1-113. Okland J. 1990. Lakes and Snails. Universal Book Services / Dr. W. Backhuys, Oegstgeest, 516 pp. Piechocki A. 1979. Mięczaki (Mollusca), ślimaki (Gastropoda). Fauna słodkowodna Polski. PWN, Warszawa-Poznań, 187 ss. Poliński W. 1922b. O faunie mięczaków ziemi suwalskiej. Spraw. Stacji Hydrob. na Wigrach, 1: 37-43. Strzelec M. 1993. Ślimaki (Gastropoda) antropogenicznych środowisk wodnych Wyżyny Śląskiej. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 1358, 104 ss. Turner H., Kuiper J.G.J., Thew N., Bernasconi R., Rüetschi J., Wüthrich, Gosteli M. 1998. Atlas der Mollusken der Schweiz und Lichtensteins. Fauna Helvetica, 2, Centre suisse de cartographie de la faune, Neuchâtel, 527 ss. Urbański J. 1957. Krajowe ślimaki i małże. Klucz do oznaczania wszystkich gatunków dotąd w Polsce wykrytych. PZWS, Warszawa, 247 ss. Włosik-Bieńczak E. 1997. Mięczaki (Mollusca) strumienia Junikowskiego w Poznaniu i glinianek w jego dolinie. XIII Krajowe Seminarium Malakologiczne, 23-25 kwietnia 1997. Wykorzystanie badań malakologicznych w ekologii i ochronie środowiska. Szczecin: 81-97. | |
| Autor | Andrzej Piechocki | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
