| |
| |
|
Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) | ||
| Rodzina | Scarabaeidae Poświętnikowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Rzadki gatunek próchnojada, zaliczany do reliktów lasów pierwotnych, zanikający na wielu fragmentach swojego obszaru występowania w Europie. W Polsce prawnie chroniony. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek rozsiedlony głównie w Europie Południowej i Środkowej, dość liczne, choć nierzadko historyczne już stanowiska rozproszone są w Europie Zachodniej (z wyjątkiem Wysp Brytyjskich i prawie całego Półwyspu Iberyjskiego), południowej Skandynawii i w krajach nadbałtyckich. Na wschodzie Osmoderma eremita dociera stosunkowo zwartym zasięgiem do środkowego biegu Wołgi, a pojedyncze doniesienia pochodzą z Baszkirii i północnego Kaukazu (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1983, Ranius i in. (w druku)). Wyróżnione niedawno w obrębie omawianego gatunku taksony, do czasu ich formalnego zsynonimizowania (Krell 1997), uznawane były przez niektórych autorów (Baraud, Tauzin 1991, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 2000, Kalisiak 1997, Tauzin 1994) za odrębne gatunki z powodu nieznacznych, uwarunkowanych geograficznie różnic morfologicznych. Wschodnią część areału, w tym i Polskę zasiedla podgatunek O. eremita lassallei Baraud et Tauzin. W Niemczech, Serbii i w Bułgarii, a ostatnio także na zachodnich krańcach naszego kraju (Krell 1997, Oleksa, Szwałko, Gawroński 2003, Zając 1988) stwierdzono formy przejściowe do podgatunku nominatywnego, występującego w zachodniej części Europy. W Polsce, prócz Podlasia i kilku krain górskich O. eremita znana jest na terenie całego kraju (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1983, Oleksa, Szwałko, Gawroński 2003, Szwałko 1992a). Najnowsze dane pochodzą z niepublikowanych dotąd obserwacji (Doktór D., Ziebura W., Zieliński S. - mat. niepubl.), licznych doniesień (Borowski 1993, Burakowski 1997 (1996), Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 2000, Byk 1999, Chmielewski, Iwańczuk, Woźniak 1996, Kalisiak 1997, Kowalczyk, Zieliński 1998, Krell 1997, Szafraniec, Szołtys 1997) i większych opracowań (Kubisz, Kuśka, Pawłowski 1998, Pawłowski, Kubisz, Mazur 2002, Szwałko 1992a), świadczących o wzroście zainteresowania tym gatunkiem. | |
| Biotop/Siedlisko | Świetliste lasy liściaste i mieszane terenów nizinnych i podgórskich, a także parki, zadrzewienia przydrożne i nadbrzeżne. Wszędzie jednak możliwość występowania pachnicy warunkowana jest obecnością starych, osiągających odpowiednie rozmiary drzew, w których powstają dziuple w wyniku rozkładu drewna przez określone grzyby (Aleksandrowicz, Jadwiszczak 2001, Borowski 1993, Burakowski 1997 (1996), Oleksa, Szwałko, Gawroński 2003, Szwałko 1992a). | |
| Biologia | Postać doskonała pojawia się wiosną, pozostaje jednak w zbudowanym przez larwę kokolicie oczekując ciepłych dni w okresie letnim. Wówczas dopiero opuszcza dziuplę, czasami przelatuje na kwiaty lub dojrzałe owoce w celu pobrania pokarmu. Dojrzałe płciowo osobniki migrują niechętnie i wyszukują miejsca rozwoju dla nowego pokolenia w promieniu do kilkuset metrów. Przeniesienie się zapłodnionej samicy na większą odległość może być jedynie przypadkowe. Składa ona do 30 jaj. Larwy, których rozwój trwa około 3 lata, odżywiają się rozkładanym przez grzyby drewnem. Główną rośliną żywicielską jest dąb Quercus spp., ale często są to lipy, wierzby i inne gatunki liściaste, a wyjątkowo sosna zwyczajna (Oleksa, Szwałko, Gawroński 2003). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Liczebność populacji w naszym kraju jest trudna do określenia, dawniej szacowana była na kilka do kilkunastu tysięcy osobników (Szwałko 1992a), a obecnie utrzymuje się przynajmniej na tym samym poziomie. Niedawno w okolicach Skoczowa, w murszu kilku ściętych olch Alnus sp. naliczono kilkadziesiąt pędraków pachnicy (Ziebura W. - mat. niepubl.). | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Rozległe strefy, w których stare, dziuplaste drzewa są z różnych powodów wycinane (bezpieczeństwo, względy "estetyczne" i "sanitarne"), zaś te obdarzone szacunkiem są przesadnie pielęgnowane (usuwanie konarów, czyszczenie dziupli), stają się dla gatunku o ograniczonej tendencji do migracji barierami nie do pokonania. Zniszczenie lokalnego refugium pachnicy, jakie powinno stanowić co najmniej 10 drzew z odpowiednimi do zasiedlenia dziuplami, prowadzi do rozrywania zasięgu (Aleksandrowicz, Jadwiszczak 2001, Buchholz, Kubisz, Gutowski 2000, Gutowski, Buchholz 2000, Ranius i in. (w druku), Szwałko 1992a). | |
| Prognoza zmian populacji | Obecna stabilizacja pozwala sądzić, że konsekwentna realizacja wprowadzonych niedawno zasad ochrony wpływać będzie korzystnie na populacje pachnicy. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Konwencja Berneńska (Appendix II), Dyrektywa Habitatowa (gatunek wyróżniony jako "szczególnie ważny"). Objęty ochroną gatunkową w państwach Europy Środkowej (w Polsce od 1995 roku) i w europejskich krajach byłego Związku Radzieckiego. Ponadto figuruje na krajowych i lokalnych czerwonych listach oraz w czerwonych księgach (Kubisz, Kuśka, Pawłowski 1998, Pawłowski 2003, Pawłowski, Kubisz, Mazur 2002). Część stanowisk znajduje się na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody (Bunalski 2003, Kalisiak 1997, Oleksa, Szwałko, Gawroński 2003, Ranius i in. (w druku), Szafraniec, Szołtys 1997, Szwałko 1992a). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Stosowane sposoby ochrony są wystarczające, jednak nie zawsze konsekwentnie realizowane; w miejscach występowania pachnicy należy rygorystycznie zwracać uwagę na pozostawianie żywych i martwych drzew z nienaruszonymi dziuplami, zarówno stojących jak i leżących (Gutowski, Buchholz 2000, Oleksa, Szwałko, Gawroński 2003). | |
| Summary | It is a saproxylophagous beetle, relict of primeval forests, associated with cavities of old trees, declining in many fragments of its distributional area in Europe. The species is covered by the Bern Convention and Habitats Directive. In Poland it occurs throughout the country; since 1995 protected by law. The main threat to the species is posed by intensive exploitation of forests combined with elimination of such natural components of the forest environment as old dying or dead trees, as well as excessive tending of trees in urban parks and other plantings. On the basis of knowledge about the current Polish localities of the species its population may considered as stable and may even increase if the ban on cutting hollow trees is obeyed. | |
| Źródła informacji | Aleksandrowicz O.R., Jadwiszczak A.S. 2001. W dziupli starego drzewa. Notatki entomol. 2, 2: 39-40.  Baraud J., Tauzin P. 1991. Une nouvelle espece européenne du genre Osmoderma Serville. (Coleoptera Cetoniidae Trichiinae). Lambillionea 91, 3: 159-166. Borowski J. 1993. Kambiofagi i ksylofagi projektowanego rezerwatu "Skarpa Ursynowska" w Warszawie. Parki nar. Rez. przyr 12, 1: 69-80. Buchholz L., Kubisz D., Gutowski J.M. 2000. Ochrona chrząszczy (Coleoptera) w Polsce - problemy i możliwości ich rozwiązania. W: Ochrona owadów w Polsce u progu integracji z Unią Europejską. Wiad. entomol. 18, Supl. 2: 155-163. Bunalski M. 2003. Chrząszcze z nadrodziny żuków (Coleoptera: Scarabaeoidea) rezerwatu leśno-stepowego "Bielinek" nad Odrą oraz jego okolic. Roczn. nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. "Salamandra" 7: 125-134. Burakowski B. 1997 (1996). Uwagi i spostrzeżenia dotyczące chrząszczy (Coleoptera) żyjących w próchnowiskach. Wiad. entomol. 15, 4: 197-206. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1983. Chrząszcze - Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 9: 1-294. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 2000. Chrząszcze - Coleoptera. Uzupełnienia tomów 2-21. Katalog fauny Polski. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 23, 22: 1-252. Byk A. 1999. Nowe stanowiska niektórych krajowych gatunków chrząszczy z grupy Scarabaeidae pleurosticti (Coleoptera: Scarabaeidae). Wiad. entomol. 18, 3: 189. Chmielewski S., Iwańczuk C., Woźniak K. 1996. Nowe stanowiska pachnicy dębowej (Osmoderma eremita - Coleoptera: Scarabaeidae) na Nizinie Mazowieckiej. Kulon 1, 1-2: 59. Gutowski J.M., Buchholz L. 2000. Owady leśne - zagrożenia i propozycje ochrony. W: Ochrona owadów w Polsce u progu integracji z Unią Europejską. Wiad. entomol. 18, Supl. 2: 43-72. Kalisiak J. 1997. Osmoderma lassallei Baraud et Tauzin, 1991, nowy dla Polski gatunek w Lesie Łagiewnickim (Coleoptera: Cetonidae). Biul. entomol. 4, 6: 3-4. Kowalczyk J.K., Zieliński S. 1998. Lasy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego ostoją interesującej entomofauny. Chrońmy przyr. ojcz. 54, 5: 94-97. Krell F.-T. 1997. Zu Taxonomie, Chorologie und Eidonomie einiger westpaläarktischer Lamellicornia (Insecta: Coleoptera). Ent. Nachr. Ber. 40, 4: 217-229. Kubisz D., Kuśka A., Pawłowski J. 1998. Czerwona lista chrząszczy (Coleoptera) Górnego Śląska. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Raporty i Opinie 3: 8-68. Oleksa A., Szwałko P., Gawroński R. 2003. Pachnica Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) (Coleoptera: Scarabaeoidea) w Polsce - występowanie, zagrożenia i ochrona. Rocz. nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. "Salamandra", 7: 101-123. Pawłowski J. 2003. Invertebrates. W: Carpathian List of Endangered Species. Z.J. Witkowski, W. Król, W. Solarz (eds.). WWF and Institute of Nature Conservation, Polish Academy of Sciences, Vienna-Krakow. 39-46. [całość 64 ss. + mapa]. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss. Ranius T., Aguado L.O., Antonsson K., Audisio P., Ballerio A., Carpaneto G.M., Chobot K., Gjurašin B., Hanssen O., Huijbregts H., Lakatos F., Martin O., Neculiseanu Z., Nikitsky N.B., Paill W., Pirnat A., Rizun V., Ruicănescu A., Stegner J., Süda I., Szwałko P., Tamutis V., Telnov D., Tsinkevich V., Versteirt V., Vignon V., Vögeli M., Zach P. (w druku). Osmoderma eremita (Coleoptera: Scarabaeidae) in Europe. Animal Biodiversity and Conservation. Szafraniec S., Szołtys H. 1997. Materiały do poznania występowania chrząszczy (Coleoptera) kambio- i ksylobiontycznych w rezerwatach przyrody województwa katowickiego. Nat. Sil. Sup. 1: 43-55. Szwałko P. 1992a. Osmoderma eremita (Scopoli, 1763), Pachnica (Coleoptera, Scarabaeidae). W: Polska czerwona księga zwierząt. Z. Głowaciński (red.). PWRiL Warszawa: 298-300. Tauzin P. 1994. Le genre Osmoderma Le Peletier et Audinet-Serville, 1828 (Coleopt., Cetoniidae, Trichiinae, Osmodermatini) Systématique, Biologie et Distribution (Deuxieme Partie). L'Entomologiste 50 (4): 217-242. Zając K(rzysztof). 1988. Pachnica Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) (Coleoptera: Scarabeidae) nowym gatunkiem dla Sudetów Zachodnich. Przyroda Sudetów Zachodnich 1: 45-46 | |
| Autor | Przemysław Szwałko | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
