| |
| |
|
Chalicodoma parietina (Fourcroy, 1785) | ||
| Rodzina | Megachilidae | |
| Rząd | Hymenoptera Błonkoskrzydłe | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek pontyjsko-medyterranejski, kserotermofilny, gnieżdżący się w ściankach skalnych. Do połowy lat 80. XX w. istniała w Polsce jedyna - z dwóch znanych - kolonia tego gatunku na Śląsku, która wymarła. Stanowisko to w części nadal chronione jest przez rezerwat przyrody. Nie podlega ochronie gatunkowej. | |
| Rozmieszczenie | Obszar Morza Śródziemnego oraz południowo-zachodnia i centralna Azja. W północnej części Europy gatunek znany z Węgier i Niemiec Środkowych (południowe doliny Gór Harzu, Saksonii). Zasięg w Polsce jeszcze w latach 50. ograniczał się do dwóch stanowisk w okolicach Ząbkowic Śląskich: jedno na południowych stokach Góry Wapiennej, drugie w starym kamieniołomie na północ od Stolca, w odległości około 1 km na północny wschód od Góry Wapiennej (Macko, Noskiewicz 1954). Pierwsza wiadomość o występowaniu obrostki na Śląsku pochodzi z roku 1848 od Schillinga (Schilling 1849), jednak długo nie potwierdzona przez późniejszych apidologów śląskich. Dopiero w roku 1924 ukazała się krótka notatka (Dittrich 1924) o gniazdowaniu tego gatunku w starych kamieniołomach w okolicy Ząbkowic (Frankenstein). Powtórnie w czerwcu 1947 r. stanowisko to wykrył i opisał Noskiewicz (Noskiewicz 1948) jako "silne skupienie gniazd na wysokich, pionowych skałach". W latach 1947-1954 latało każdego roku ponad 100 samic tej pszczoły (Strojny 1987). Od tego czasu występowanie Chalicodoma parietina było przedmiotem szczegółowych badań monitoringowych, prowadzonych przez Noskiewicza (Macko, Noskiewicz 1954), a później Strojnego (Strojny W. 1963, 1966, 1975, 1981, 1984, 1987). W rezultacie wykazano stałe zmniejszanie się liczby osobników Ch. parietina i zamieranie kolonii; ostatnie latające w jej obrębie osobniki obserwowano w roku 1983 (Strojny 1984, 1987). | |
| Biotop/Siedlisko | Gatunek naściankowy. W Polsce zasiedlała nieczynne kamieniołomy, Gniazda lepi z zaprawy (drobny materiał skalny zlepiany śliną) na twardym podłożu skalnym, na murach lub otoczakach. | |
| Biologia | Loty owadów dorosłych trwają od połowy kwietnia do połowy czerwca. Samice zbierają nektar i pyłek w najbliższym otoczeniu z takich roślin, jak dąbrówka kosmata Ajuga genevensis, komonica zwyczajna Lotus corniculatus i żmijowiec zwyczajny Echium vulgare. Zasklepianie komórek z zapasami pokarmu i jajem trwa mniej więcej od połowy maja do końca czerwca. Stadium jaja nie przekracza dwóch tygodni. Larwy przepoczwarczają się w lipcu i sierpniu. Owady dorosłe pozostają w komórkach od końca lata do wiosny (Strojny 1963). Larwy Ch. parietina atakowane są głównie przez błonkówki - Chrysis simplex i Monodontomerus obsoletus oraz muchówkę Anthrax anthrax (Strojny 1963). Według Strojnego (Strojny 1963), generacja Ch. parietina jest z reguły dwuletnia. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Dwie znane dotychczas i udokumentowane kolonie już nie istnieją; wiadomość o wymarciu drugiej z nich (odległa 1 km od rezerwatu "Skałki Stoleckie") pochodzi z połowy lat 60. (Strojny 1966). Należy tutaj jeszcze wspomnieć o notatce Drogoszewskiego (Drogoszewski 1939), który w starym materiale byłego Gabinetu Zoologicznego Uniwersytetu Warszawskiego odnalazł 4 samice, które opisano jako Ch. muraria z dopiskiem na etykietach "Cracoviae". Być może więc, iż gatunek ten gdzieś jeszcze w południowej części kraju występuje. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Według Strojnego (Strojny 1987) na regres polskiej populacji obrostki murówki, złożył się zespół czynników, w tym: 1) środki owadobójcze stosowane przeciw szkodnikom pobliskich plantacji ziemniaków i rzepaku w okresie pojawienia się postaci dorosłych, 2) zaoranie łąk, zalesianie i biwakowanie w sąsiedztwie, które doprowadziło do zniszczenia roślin pokarmowych, zwłaszcza dąbrówki kosmatej i koniczyny, 3) bezpośrednie niszczenie gniazd i odłowy dorosłych owadów przez amatorów. W zbiorach entomologicznych Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie znajduje się 30 samic i 31 samców złowionych przez M. Kłapacza, głównie w roku 1948, zakupionych przez tę placówkę w roku 1960. | |
| Prognoza zmian populacji | Stanowisko w rezerwacie przyrody "Skałki Stoleckie" było obiektem ponownych badań entomologicznych w roku 1996, lecz na ścianach tamtejszych kamieniołomów nie stwierdzono obecności Ch. parietina. W porównaniu ze stanem z początku lat 70. flora tego obszaru przeszła głębokie przeobrażenia sukcesyjne, wyrażające się silnym wzrostem udziału drzew i krzewów. Fragmenty kamieniołomów będące kiedyś głównym siedliskiem fauny kserotermicznych błonkówek są obecnie przesłonięte w znacznej części krzewami i drzewami (Jankowski, Pomorski 1996), co nie umożliwia odbudowy stanu populacyjnego tych owadów. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Historyczne już stanowisko obrostki murówki od 1965 do dziś chronione jest jako rezerwat przyrody pod nazwą "Skałki Stoleckie". | |
| Proponowane sposoby ochrony | Powołany dla w roku 1965 rezerwat "Skałki Stoleckie", dla zachowania Ch. parietina i innych kserotermofilnych gatunków owadów, powinien zostać utrzymany niezależnie od zaszłych w nim zmian. Jednak wskazane jest odtworzenie w jego obrębie środowiska kserotermicznego dla umożliwienia powrotu Ch. parietina i innych ważnych ochroniarsko gatunków błonkówek. | |
| Summary | The only colony of Chalicodoma parietina in Poland, though protected in a nature reserve, was extinct in Silesia in the early 1980s. Studies that have systematically been carried out since the mid 1990s have confirmed the occurrence of this hymenopteran neither in the formerly existing locality nor in other places in Poland. The extinction of the known population was caused by application of agrotechnical measures in the surroundings of the colony, as well as by afforestation and destruction of places of the occurrence of this species. Collection of individuals by entomologists-amateurs also contributed to the decline. The species is not protected by law. | |
| Źródła informacji | Dittrich R. 1924. Chalicodoma muraria F. in einem Steinbuch der Umgegend von Frankenstein. Jahr. Ver. Schles. Ins. Breslau, 14: 6.  Drogoszewski K. 1939. Nowe dla Polski żądłówki ze zbiorów Państwowego Muzeum Zoologicznego. Fragm. faun. Mus. Zool. Pol. 4, 12: 225-226. Jankowski W., Pomorski R.J. 1996. Analiza występowania pszczoły obrostki murówki i innych gatunków entomofauny w rezerwacie Skałki Stoleckie. Dokumentacja naukowo-entomologiczna. Ekspertyza wykonana na zlecenie Wydz. Ochrony Środ. Urzędu Woj. w Wałbrzychu. Wrocław, (msc.). Macko S., Noskiewicz J. 1954. Stanowisko rozchodnika białego (Sedum album L.) na Górze Wapiennej koło Stolca pod Ząbkowicami. Próba charakterystyki florystycznej i faunistycznej. Ochr. Przyr. 22: 167-194. Noskiewicz J. 1948. Uwagi o kilku gatunkach Miesierek Śląska i krajów sąsiednich. Pol. Pismo entomol. 18, 1: 31-59. Schilling S. 1849. Die einsam lebenden Bienen Schlesiens. Uebers. Arb. Verand. Schles. Ges. Vaterd. Kult. (1848): 99-104. Strojny W. 1963. Obrostka murówka, Chalicodoma muraria (Fabr.) (Hymenoptera, Apidae) w rezerwacie przyrody "Skałki Stoleckie" pod Ząbkowicami Śląskimi. Pol. Pismo entomol. 33: 199-219. Strojny W. 1966. Obserwacje biologiczne w faunistycznym rezerwacie przyrody "Skałki Stoleckie" pod Ząbkowicami Śląskimi. Chrońmy przyr. ojcz. 4: 36-42. Strojny W. 1975. Obecny stan populacji obrostki murówki - Chalicodoma muraria (Fabr.) (Hymenoptera, Apidae) w rezerwacie przyrody Skałki Stoleckie pod Ząbkowicami Śląskimi. Pol. Pismo entomol. 45: 415-422. Strojny W. 1981. Stan polskiej kolonii obrostki murówki - Chalicodoma muraria (F.) w rezerwacie Skałki Stoleckie pod Ząbkowicami Śląskimi w latach 1975-1979 (Hymenoptera, Apidae). Pol. Pismo entomol. 51: 147-151. Strojny W. 1984. Stan populacji jedynej polskiej kolonii obrostki murówki - Chalicodoma muraria (F.) (Hymenoptera, Apidae) w rezerwacie Skałki Stoleckie pod Ząbkowicami Śląskimi w latach 1980-1983. Pol. Pismo entomol. 54: 377-383. Strojny W. 1987. Wymarła jedyna polska kolonia obrostki murówki, Chalicodoma muraria (F.) (Hymenoptera, Apidae) w rezerwacie przyrody Skałki Stoleckie k. Ząbkowic Śląskich. Przegl. zool. 31, 3: 341-348. | |
| Autor | Józef Banaszak | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
