| |
| |
|
Liparus coronatus (Goeze, 1777) | ||
| Rodzina | Curculionidae Ryjkowcowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Rzadki gatunek kserotermiczny pochodzący z obszaru Morza Czarnego i Śródziemnego. W Polsce wystepuje głównie na południu kraju. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Jest on rozmieszczony od Armenii, przez Rosję i Ukrainę, po europejskie kraje śródziemnomorskie. Stąd dochodzi wyspowymi stanowiskami aż do południowej Szwecji i Estonii. W Europie Środkowej rozmieszczony lokalnie i rzadko spotykany. W Polsce zbierany przed rokiem 1950 w rejonie Ślęży (Letzner 1871, Złotorzycki 1949), w Beskidzie Śląskim (Gerhardt 1890, Kelch 1846) i w Przemyślu (Trella 1934). Jednak główna część jego areału mieści się w granicach obszaru wyżynnego (po Wyżynę Krakowsko-Wieluńską na zachodzie), gdzie posiada dwa stanowiska dziewiętnastowieczne i siedem współczesnych z lat 1956-1999 (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1995, Mazur 2001, Mazur, Wanat 1994). W 2001 roku został on znaleziony także w rezerwacie "Kulin" we Włocławku (Mazur M. - mat. niepubl.). | |
| Biotop/Siedlisko | Żyje wśród roślinności kserotermicznej o charakterze murawowym. Jest spotykany na różnym podłożu, głównie na glebach wapiennych, kredowych i gipsowych. Wybiera miejsca w pełni nasłonecznione, przede wszystkim zbocza o ekspozycji południowej lub zbliżonej do niej. Jego środowiska są w Polsce dość rzadko spotykane, a przy tym zwykle zajmują bardzo małe powierzchnie i łatwo mogą zanikać. | |
| Biologia | Roślinami żywicielskimi Liparus coronatus są różne gatunki z rodziny Apiaceae. W literaturze podaje się najczęściej: gorysz siny Peucedanum cervaria, marchew zwyczajną Daucus carota, trybulę leśną Anthriscus sylvestris, trybulę pospolitą A. caucalis i świerząbek gajowy Chaerophyllum temulum. Prowadzi on nocny tryb życia, cały czas spędza na ziemi odżywiając się dolnymi liśćmi wymienionych roślin. W ciągu dnia można go znaleźć najczęściej pod kamieniami. Jego cykl rozwojowy nie został dotychczas zbadany. Osobniki dorosłe spotyka się głównie od maja do lipca; są bezskrzydłe, co niewątpliwie ogranicza ich zdolności migracyjne. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Populacje tego gatunku stwierdzono na 15 izolowanych stanowiskach, z których przynajmniej jedno (Kraków: Panieńskie Skały) już nie istnieje. Niewielka liczba zbieranych okazów świadczy o małej liczebności poszczególnych populacji. Jedynym miejscem, w którym L. coronatus jest obserwowany od wielu lat, pozostają Góry Pińczowskie na Wyżynie Małopolskiej. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | L. coronatus podlega wszystkim tym zagrożeniom, które dotyczą muraw kserotermicznych w Polsce. Są to przede wszystkim: zadrzewianie i zaorywanie. Poza tym zespoły sucho- i ciepłolubnych roślin zielnych są niszczone przez intensywny wypas zwierząt domowych, regularne koszenie, wypalanie, wydeptywanie i zaśmiecanie. Dodatkowo narażone są one na dewastację przy pozyskiwaniu kruszywa. Każde z wymienionych działań prowadzi do zniszczenia lub znacznego ograniczenia populacji najbardziej wartościowych gatunków stenotopowych, do których zalicza się również L. coronatus. | |
| Prognoza zmian populacji | Tendencja do zanikania muraw kserotermicznych lub ich zamiany na florystycznie i faunistycznie zubożałe "pseudokserotermy" musi wpłynąć niekorzystnie na wielkość populacji tego ryjkowca. Na razie można podać tylko jeden przykład ustąpienia tego gatunku z zajmowanego stanowiska. Chodzi tu o rez. "Panieńskie Skały" w Krakowie, gdzie w ciągu mijającego stulecia ciepłolubne zespoły naskalne zostały wyparte przez las. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Gatunek w Polsce nie objęty ochroną prawną. Trzy z jego stanowisk leżą na terenie rezerwatów przyrody. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Najbardziej skuteczną metodą ochrony tego gatunku jest tworzenie rezerwatów częściowych lub użytków ekologicznych w miejscach jego występowania. W pierwszym rzędzie należy zadbać o populację zasiedlającą Góry Pińczowskie, gdzie gatunek ten jest spotykany od dawna w części zboczy nie objętych ochroną, czyli poza rezerwatem "Skowronno". Konieczne jest tu ograniczenie pól uprawnych i zahamowanie ekspansji roślinności krzewiastej, która na pewno nie sprzyja temu gatunkowi. | |
| Summary | Liparus coronatus occurs at few isolated localities, situated mostly in the southern part of Poland. In the 19th century and at the beginning of the 20th century it was collected at lower altitudes in the Carpathians, in the Sudety Mountains and on the Kraków-Wieluń Upland and the Western Volhynian Upland. After 1950 it has been noted in 8 upland localities and in the environs of Kalisz (Silesian Lowland), and on the lower Vistula River in Włocławek. It is a xerothermic species living on different Apiaceae but data from Poland concern foraging on Peucedanum cervaria only. The species occurs in xerothermic grasslands, usually on limestone, gypsum and chalk substrata, probably leading a nocturnal, aboveground mode of life. Threats to its populations include all these factors which cause the transformation of grasslands into forests, shrubs, arable fields, or other anthropogenic communities. Not protected by law. Of its localities, three are situated within nature reserves protecting xerothermic vegetation. | |
| Źródła informacji | Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1995. Chrząszcze - Coleoptera. Ryjkowce - Curculionidae, cz. 2. Katalog fauny Polski. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 54 (23), 19: 1-310.  Gerhardt J. 1890. Fortsetzung des Letzner`schen Verzeichniss der Käfer Schlesiens. Zeitschr. Ent., Breslau, N. F., 15: 285-348. Kelch A. 1846. Grundlage zur Kenntniss der Käfer Oberschlesiens, insbesondere der Umgegend von Ratibor. W: Zu der öffentlichen Prüfung aller Klassen des Königlichen Gymnasiums zu Ratibor den 4. und 7. April, und mit dem mit Entlassung der Abiturienten verbundenen Redeac Letzner K. 1871. Verzeichniss der Käfer Schlesiens. Zeitschr. Ent., Breslau, 2: XXIV + 328 pp. Mazur M. 2001. Ryjkowce kserotermiczne Polski (Curculionoidea: Nemonychidae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae). Studium zoogeograficzne. Monografie Fauny Polski 22: 1-378. Mazur M., Wanat M. 1994. Ryjkowce (Coleoptera: Attelabidae, Apionidae, Curculionidae) wybranych rezerwatów roślinności kserotermicznej w Niecce Nidziańskiej. Zesz. Nauk. UJ 40: 89-109. Trella T. 1934. Wykaz chrząszczów okolic Przemyśla. Ryjkowce - Curculionidae. Pol. Pismo entomol. 12: 6-16. Złotorzycki J. 1949. Kilka uwag nad chrząszczami Sobótki. Pol. Pismo entomol. 18: 257-262. | |
| Autor | Mieczysław Mazur | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
