| |
| |
|
Dorcadion scopoli (Herbst, 1784) | ||
| Rodzina | Cerambycidae Kózkowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki gatunek stepowy pochodzenia panońskiego. W Polsce występuje tylko na Wyżynie Lubelskiej i na Wyżynie Małopolskiej. Objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Główna część jego zasięgu obejmuje Kotlinę Panońską i przyległe tereny nizinne Chorwacji, Jugosławii i Bułgarii. Poza tym znany jest z Mołdawii, zachodniej Ukrainy, Polski i Czech (Morawy), gdzie należy do rzadkich składników fauny kserotermicznej (Mazur 1998a). W naszym kraju stwierdzono go po raz pierwszy w drugiej połowie XIX w. na trzech stanowiskach na Wyżynie Lubelskiej (Wańkowicz 1878) i Krakowsko-Wieluńskiej (Łomnicki 1866). W okolicach Krakowa zapewne już nie występuje, ponieważ nie znaleziono go tu w ostatnich stu kilkudziesięciu latach, natomiast stanowiska lubelskie nie były badane od czasów Wańkowicza (Wańkowicz 1878), a więc wymagają sprawdzenia. Osiem następnych stanowisk, datowanych na okres 1949(1992, pochodzi z Wyżyny Małopolskiej: okolice Sandomierza, Buska Zdroju i Koszyc (Burakowski 1957, Mazur 1998a). Ich odkrycie jest wynikiem eksploracji faunistycznej tego regionu podjętej dopiero na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych. Dorcadion scopoli przedstawia dużą wartość naukową przy odtwarzaniu migracji gatunków stepowych na teren Polski, a jego zachowane do dziś populacje stanowią zapis tej historii. | |
| Biotop/Siedlisko | Żyje w siedliskach kserotermicznych na podłożu lessowym, gipsowym i wapiennym. Występuje zwykle wśród roślinności zielnej o charakterze luźnej murawy. Preferuje gleby sypkie, ale nie piaszczyste. Tego rodzaju środowiska są rozmieszczone w Polsce wyspowo, zajmują najczęściej bardzo małe powierzchnie i łatwo ulegają przekształceniu w zbiorowiska zaroślowo-leśne lub ruderalne. | |
| Biologia | D. scopoli jest mało wyspecjalizowanym fitofagiem związanym z roślinami zielnymi. Postaci dorosłe pojawiają się wiosną, na przełomie kwietnia i maja i można je spotkać do końca czerwca. Przebywają na ziemi i są aktywne w ciągu dnia. Zjadają liście różnych, bliżej nieokreślonych, gatunków traw (Burakowski 1957). Cykl rozwojowy nie został dotychczas zbadany. Przypuszcza się, że larwy - podobnie jak u innych przedstawicieli rodzaju Dorcadion Dalman, 1817 - żyją swobodnie w glebie, gdzie odżywiają się korzeniami roślin. Jak wszystkie gatunki tego rodzaju, jest on pozbawiony skrzydeł, co znacznie ogranicza jego możliwości dyspersyjne. | |
| Wielkość populacji w Polsce | D. scopoli ma w Polsce 10 stanowisk (bez okolic Krakowa, gdzie zapewne już wymarł) rozrzuconych na obszarze wyżynnym kraju. Większość z nich skupia się na stosunkowo małej powierzchni w południowo-wschodniej części Wyżyny Małopolskiej. Sądząc z liczby zbieranych okazów, jego populacje są bardzo małe. Prawdopodobnie największa z nich zasiedla Góry Pieprzowe koło Sandomierza, gdzie gatunek ten jest spotykany od kilkudziesięciu lat. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Rzadkość tego gatunku w Polsce sugeruje, że podlega on ostrej presji środowiska, która spycha go do wąskiej niszy i nie pozwala mu na rozprzestrzenianie się. Poza tym biotopy, w których żyje, są w naszym kraju narażone na szereg niekorzystnych wpływów, jak np. zarastanie drzewami i krzewami w toku naturalnej sukcesji. Oprócz tego są one celowo zalesiane od wielu lat, chociaż działanie to nie daje najczęściej spodziewanych rezultatów. Innym, destrukcyjnym czynnikiem jest zaorywanie i zamiana bogatych muraw na pola uprawne przynoszące znikome korzyści z powodu trudnych warunków siedliskowych. Często tereny kserotermiczne są intensywnie wypasane, co sprawia, że po krótkim czasie stają się one jałowymi pastwiskami. Do tego dołączyć należy koszenie, wypalanie, a zwłaszcza zaśmiecanie powodujące zmiany chemizmu gleby i ekspansję roślin ruderalnych. | |
| Prognoza zmian populacji | Poza jednym przypadkiem, dotyczącym okolic Krakowa, nie stwierdzono dotychczas zanikania stanowisk tego gatunku na terenie Polski. Biorąc jednak pod uwagę kierunek zmian środowisk kserotermicznych, można przypuszczać, że takie zjawisko zachodzi, chociaż nie zostało uchwycone z powodu zbyt krótkiego okresu obserwacji. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce objęty ochroną gatunkową; kilka jego stanowisk (Góry Pieprzowe, Krzyżanowice, Skotniki Górne) leży na terenie rezerwatów przyrody. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Ze względu na rzadkość tego gatunku w Polsce, wszystkie jego stanowiska, które prawdopodobnie mają reliktowy charakter, powinny być uznane za rezerwaty częściowe lub użytki ekologiczne. Poza tym, biorąc pod uwagę niebezpieczeństwo odławiania D. scopoli dla celów kolekcjonerskich, proponuje się objęcie go ochroną gatunkową. | |
| Summary | Dorcadion scopoli was found in the 19th century at three localities in the Kraków-Wieluń Upland and the Lublin Upland where it has not been confirmed later. It is now collected in the Małopolska Upland only. It belongs to the small group of xerothermic species of Pannonic origin in Poland. It lives in xerothermic grasslands growing on loess, gypsum and chalk substratum. It feeds in all probability on different grass species. The principal threat to the species is posed by changes in xerothermic habitats, such as overgrowing with shrubs and trees as the result of natural succession, afforestation, conversion into arable fields, pastures or transformation into ruderal communities. Of its localities, three are situated within nature reserves. Protected by law. | |
| Źródła informacji | Burakowski B. 1957. Występowanie gatunków z rodzaju Dorcadion Dalm. w Polsce (Coleoptera, Cerambycidae). Fragm. faun. 7: 289-295.  Łomnicki A.M. 1866. Przyczynek do fauny chrząszczów galicyjskich. Kraków, 9 ss. Mazur M. 1998a. Rozmieszczenie i pochodzenie Dorcadion scopoli (Herbst, 1784) (Coleoptera: Cerambycidae) w Polsce. Wiad. entomol. 16 (3-4): 157-162. Wańkowicz J. 1878. Tymczasowy spis owadów tęgopokrywych z wycieczki w okolice Chełma r. 1878. Przyr. Przem. 7: 213-214. | |
| Autor | Mieczysław Mazur | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
