| |
| |
|
Exoprosopa cleomene Egger, 1859 | ||
| Rodzina | Bombyliidae Bujankowate | |
| Rząd | Diptera Muchówki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Ponto-medyteranejski gatunek kserotermiczny, rzadki w Europie środkowej. W Polsce występuje na jednym, izolowanym stanowisku w Pieninach. Nie podlega ochronie gatunkowej. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek rozsiedlony w południowej części zachodniej Palearktyki od Hiszpanii po Zakaukazie. Wykazany również z północnej Afryki (Egipt) (Zaitzev 1989). W Europie północna granica zasięgu przebiega przez Belgię, Niemcy (Turyngia), Polskę i Ukrainę (Podole). Na terenie naszego kraju występuje wyłącznie w Pieninach, gdzie został po raz pierwszy stwierdzony w 1971 roku (Szadziewski, Pawlikowski, Buszko 1973). | |
| Biotop/Siedlisko | Stepy, suche zbocza z roślinnością kserotermofilną. W Pieninach występuje na murawach kserotermicznych Origano-Brachypodietum porastających najczęściej strome zbocza o południowej wystawie. | |
| Biologia | W Pieninach okres lotu imagines rozciąga się od początku czerwca do końca drugiej dekady sierpnia. Najliczniejszy pojaw przypada na lipiec (Palaczyk A. - mat. niepubl.). Postacie dorosłe aktywne są w słoneczne, upalne dni. Prawdopodobnie odżywiają się nektarem kwiatów. Obserwowane były na kwiatach lebiodki pospolitej Origanum vulgare i rumiana żółtego Anthemis tinctoria. Stadia rozwojowe dotychczas nieznane. Larwy innych gatunków tego rodzaju, u których poznano cykl rozwojowy, są parazytoidami larw gnieżdżących się w ziemi pszczół i os oraz glebowych larw chrząszczy (Hull 1973). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do oszacowania. W Pieninach występuje na południowych zboczach od Cisowca i Długiej Grapy po Facimiech (Grabczycha). Najbogatsze stanowisko znajduje się na Podskalniej Górze, gdzie jednorazowo obserwowano co najmniej kilkadziesiąt osobników (Palaczyk A. - mat. niepubl.). Być może gatunek ten występuje również na innych dogodnych do zasiedlenia terenach (np. Piekiełko, Pulsztyn, wzgórze zamkowe w Czorsztynie), na których nie prowadzono obserwacji w okresie występowania imagines. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Tereny, na których występuje E. cleomene znajdują się na terenie parku narodowego, ponadto są stosunkowo trudno dostępne i położone z dala od szlaków turystycznych, dlatego na stanowisku pienińskim czynniki związane z antropopresją nie odgrywają istotnej roli. Głównym zagrożeniem jest zarastanie muraw przez kserotermiczne zarośla, a ten gatunek muchówki nie występuje w miejscach o dużym zwarciu krzewów. Powierzchnia muraw na obszarze Pienińskiego PN w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat stopniowo się zmniejszała, niektóre tereny zarosły całkowicie (np. Upszar, Nowa Góra), na innych murawy uległy znacznemu ograniczeniu (np. Grabczycha, Cyrlowa Skałka, Piekiełko). Ubytek dogodnych siedlisk jest więc zasadniczym zagrożeniem dla tego gatunku. | |
| Prognoza zmian populacji | W ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat E. cleomene ma szansę utrzymać się na tym terenie, zwłaszcza na rozległych, stromych zboczach z licznymi stożkami piargowymi, gdzie sukcesja krzewów zachodzi wolno (Zamczysko, Cisowiec, Podskalnia Góra). Dalszy los gatunku zależy od zachowania siedlisk, w których żyje. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Jedyne znane obecnie stanowisko w naszym kraju znajduje się w całości na terenie Pienińskiego Parku Narodowego. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Obecnie, w ramach restytucji niepylaka apollo, na niektórych stanowiskach (rejon Trzech Koron, Macelowa Góra, Nowa Góra, Upszar, wzgórze zamkowe w Czorsztynie) prowadzone są zabiegi odkrzaczania muraw, polegające na wycinaniu i po części karczowaniu zarośli (Wróbel 2000). Zabiegi te powinny również sprzyjać omawianemu gatunkowi, toteż należałoby je stosować również w przyszłości. | |
| Summary | Exoprosopa cleomene is a xerothermic species of the Ponto-Mediterranean type of distribution. In Poland it occurs at one isolated locality in the Pieniny Mountains where inhabits calcareous xerothermic grasslands Origano-Brachypodietum, overgrowing steep, south-facing slopes. Areas inhabited by E. cleomene are well protected, as situated in the area of the Pieniny National Park. In addition, they are relatively difficult to access and situated far from tourist trails; therefore factors connected with human activity do not pose important threats to E. cleomene locality. The principal threat is overgrowing of grasslands by xerothermic shrub, as the species does not occur in places with dense shrub cover. To preserve the species in the Pieniny Mountains, its grassland habitat should be maintained in an unchanged state. At present, within the frame of the Apollo butterfly restitution project, in some localities shrubs are being removed, which should favour also the occurrence of E. cleomene. These measures should also be applied in the future. The species is not protected by law. | |
| Źródła informacji | Hull F.M. 1973. Bee flies of the world. The genera of the family Bombyliidae. Bull. U.S. Nat. Mus. 286: 1-687.  Szadziewski R., Pawlikowski T., Buszko J. 1973. Nowe gatunki muchówek (Diptera), błonkówek (Hymenoptera) i motyli (Lepidoptera) dla Pienin. Przegl. zool. 17 (2): 192-195. Wróbel I. 2000. Ekosystemy nieleśne Pienińskiego Parku Narodowego - praktyczna realizacja planu ochrony na lata 1989-1998. Szczeliniec 4: 293-303. Zaitzev V.F. 1989. Family Bombyliidae. In: Catalogue of Palaearctic Diptera. Á. Soós, L. Papp (eds.). Akadémiai Kiadó, Budapest, vol. 6: 43-168. | |
| Autor | Andrzej Palaczyk | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
