| |
| |
|
Buprestis splendens Fabricius, 1775 | ||
| Rodzina | Buprestidae Bogatkowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek wyjątkowo rzadki w całym swoim zasięgu, powszechnie uznawany za symbol ochrony owadów. Relikt lasów pierwotnych, w Polsce wykazywany ostatnio jedynie z Puszczy Białowieskiej. Podlega ochronie gatunkowej. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek eurosyberyjski. Występuje nieregularnie prawie w całej Europie, od Grecji Włoch i Hiszpanii na południu, po Szwecję i Karelię na północy. Stwierdzony był też w Danii i Wielkiej Brytanii, najprawdopodobniej jednak na podstawie okazów zawleczonych lub omyłkowo oznaczonych osobników przywożonego z drewnem amerykańskiego gatunku Buprestis aurulenta Linnaeus. Był też zawlekany do Finlandii, choć nie jest wykluczone, że występuje tam też w warunkach naturalnych. Podany również z Chin i Japonii. Występuje też prawdopodobnie na Syberii, ale informacje na ten temat są niezbyt pewne. Bardzo rzadki, w wielu europejskich krajach dotąd nie odnaleziony, a większość zarejestrowanych stanowisk to dane sprzed kilkudziesięciu, a nawet ponad stu lat (Bałazy, Gidaszewski, Michalski 1974, Curletti 1994, Gutowski 2004, Rikhter 1952). Stanowiska te mogą często mieć już tylko znaczenie historyczne. W Polsce stwierdzony przed 150 laty z Torunia, w latach 1955 i 1956 z Wielkopolskiego Parku Narodowego (Bałazy, Gidaszewski, Michalski 1974), a aktualnie znany tylko z Puszczy Białowieskiej. Na tym ostatnim stanowisku znaleziony po raz pierwszy w 1916 r., po czym kilkakrotnie aż do czasów współczesnych (1991 r.) (Gutowski 2004, Gutowski, Ługowoj 2000). W Japonii występuje podgatunek B. splendens niponica Hoscheck, 1931 (Gutowski 2004). Bogatek wspaniały występuje zarówno na nizinach (od 100-200 m n.p.m.), jak i w górach (do około 2000 m n.p.m.). | |
| Biotop/Siedlisko | Występuje w lasach iglastych i mieszanych o charakterze pierwotnym, zarówno w górach, jak i na niżu. Warunkiem jego występowania jest duża ilość martwych drzew w lesie. Związany z drzewami iglastymi, głównie z sosną, ale bliższe dane na temat ekologii tego gatunku nie są znane. | |
| Biologia | Brak informacji o stadiach przedimaginalnych. Jako rośliny żywicielskie tego gatunku (poza Polską) podawane były różne gatunki sosen, w tym sosna zwyczajna Pinus sylvestris, a także modrzew europejski Larix decidua i dwa gatunki jodeł Abies spp. W Polsce rośliny żywicielskie larw bogatka wspaniałego właściwie nie są znane, poza przypadkiem wyhodowania larwy pozyskanej ze świerka pospolitego Picea abies w stanie przetworzonym (deski) niewiadomego pochodzenia (Karpiński 1967). Imagines pojawiają się w czerwcu. Przebywają zazwyczaj w środkowej części korony, a tylko samice po kopulacji schodzą w dół pnia, gdzie składają jaja. Larwy rozwijają się w pniach i grubych konarach martwych drzew, w drewnie twardym i przesuszonym, pozbawionym kory (Curletti 1994, Gutowski 2004, Gutowski, Ługowoj 2000, Izzillo 1996, Mühle 1981). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Aktualnie znany jest tylko z Puszczy Białowieskiej, gdzie bywa spotykany sporadycznie, jednak wielkość populacji nie jest możliwa do oszacowania. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Zanikanie pierwotnych lasów iglastych i mieszanych. Usuwanie martwych drzew, zwłaszcza iglastych z lasu, a tym samym uszczuplanie potencjalnej bazy rozwojowej dla tego gatunku. Byt tego gatunku zagrożony jest wskutek braku przepływu genów między sąsiadującymi izolowanymi subpopulacjami o niskiej liczebności. | |
| Prognoza zmian populacji | Trudna do przeprowadzenia. Nawet zwiększenie ilości martwego drewna iglastego w lesie może nie przynieść pożądanych efektów z uwagi na zbyt niską liczebność i izolację populacji lokalnych tego gatunku w całym jego zasięgu, w tym także w Polsce. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce podlega ochronie gatunkowej, a ponadto jego 2 stanowiska znajdują się na terenie parków narodowych: Białowieskiego i Wielkopolskiego. Wprowadzony na listę gatunków ściśle chronionych w ramach Konwencji Berneńskiej (Appendix II) oraz do Dyrektywy Habitatowej UE (Annex II i IV), jako gatunek wymagający tworzenia obszarów specjalnej ochrony (OSO). Znajduje sie na "Czerwonej liście zwierząt gonących i zagrożonych w Polsce" jako gatunek zagrozony (Pawłowski i in. 2002). Na "czerwonej liście" w Niemczech umieszczony jako wymarły, figuruje też na światowej Czerwonej liście zwierząt IUCN (kat. VU) (Gutowski 2004). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Należy poznać rośliny żywicielskie i szczegóły dotyczące biologii tego gatunku chrząszcza, co pozwoliłoby zaproponować skuteczne sposoby jego ochrony. Dotychczasowy stan wiedzy o tym gatunku przemawia za tym, aby zwiększyć ilość pozostawianego martwego drewna iglastego w lasach, zwłaszcza w rezerwatach i w parkach narodowych. | |
| Summary | It is a relict of primeval forests, mainly coniferous ones, and an exceptionally rare and endangered species in the whole of its range. In Poland it is known from 3 localities but currently reported from the Białowieża Forest only. The greatest threat to the species is posed by the decline of forests of natural and primeval character, as well as by the removal of dead trees from forests, which reduces a potential development base for this species. As the biology of Buprestis splendens is poorly known, it is difficult to recommend special measures for its conservation. More dead trees (particularly pines which are probably the most important host plant) should certainly be left in forests. Protected by law. | |
| Źródła informacji | Bałazy S., Gidaszewski A., Michalski J. 1974. Badania nad fauną ksylofagów Wielkopolskiego Parku Narodowego, I. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. C, 27: 83-102.  Bilý S. 1982. The Buprestidae (Coleoptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna Ent. Scand. 10: 1-111. Curletti G. 1994. I Buprestidi d'Italia. Monografie di "Natura Bresciana", 19: 1-318. Gutowski J.M. 2004. Buprestis splendens Fabricius, 1775. W: Poradnik ochrony gatunków. Tom II. Bezkręgowce. Z.J. Witkowski, P. Adamski (red.). Min. Środowiska, Warszawa. Gutowski J.M., Ługowoj J. 2000. Buprestidae (Coleoptera) of the Białowieża Primeval Forest. Pol. Pismo entomol. 69, 3: 279-318. Izzillo F. 1996. Buprestis (Cypriacis) splendens Fabricius, 1774. A guest of Reguard Europe's conifers-woods (Coleoptera Buprestidae). Jewel Beetles 5: 28-29. Karpiński J.J. 1967. Z puszcz i lasów. PZWS, Warszawa, 263 ss. Mühle H. 1981. Relikt-Arten (Coleoptera, Buprestidae). Entomofauna. Ztschr. f. Ent. 2, 25: 303-306. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss. Rikhter A.A. 1952. Nasekomye zhestkokryle. Zlatki (Buprestidae). In: Fauna SSSR. Izd. Akad. Nauk SSSR, Moskva-Leningrad, 13, 4: 1-234. | |
| Autor | Jerzy M. Gutowski | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
