powiększ

Behningia ulmeri Lestage, 1929

Rodzina  Behningiidae  
Rząd  Ephemeroptera  Jętki
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Bardzo rzadki nizinny gatunek jętki, zanikający na całym areale swojego występowania. Silnie zagrożony wyginięciem, w Polsce nie wykazywany od lat 60., być może już całkowicie wymarł.
   
Rozmieszczenie  Gatunek euroazjatycki, o dysjunktywnym zasięgu, znany z kilku stanowisk na Wołdze (w okolicach Myszkina) (Behning 1924, 1932, Ulmer 1924), Dniestrze (w okolicach Kiszyniowa) (Motas, Bacesco 1937), Amurze (Tshernova 1938) i Latoricy (w okolicach Leles) (Landa, Soldán 1989). W Polsce notowany w Wiśle (lata 1947-1949) i w Warcie (lata 1955-1962) (Keffermüller 1957a, 1957b, 1959, 1963, Mikulski, Tarwid 1951). Później już nie potwierdzono jego występowania na dawnych stanowiskach, jak też nie znaleziono go dotąd nigdzie indziej.
   
Biotop/Siedlisko  Larwy spotyka się w średnich i dużych rzekach nizinnych (do wysokości 200 m n.p.m), w dnie piaszczystym i żwirowym, na niewielkich głębokościach (zwykle do 0,5 m, maksymalnie do 4 m), w miejscach o dość dużej prędkości przepływu wody (Keffermüller 1957b, 1959, Landa 1969, Motas, Bacesco 1937).
   
Biologia  Słabo poznana, ze względu na rzadkość występowania i małą liczebność. Najwięcej informacji przynoszą polskie prace, oparte na niegdyś stosunkowo licznej populacji z Warty. Larwy zakopują się w piasku przy pomocy szybkich ruchów specjalnie przekształconych odnóży, wyginając całe ciało w płaszczyźnie pionowej (Keffermüller 1959). Wydaje się, że specyficzna budowa, wyrostki na różnych częściach ciała (głowa, pronotum, odnóża, sternity) gęste owłosienie całej larwy umożliwiają zwierzęciu przemieszczanie się i "zakotwiczanie" w sypkim piasku, bez narażenia na wypłukanie. W przewodach pokarmowych larw spotykano duże ilości drobnych ziaren piasku, okrzemek, materii organicznej, prawdopodobnie więc odfiltrowują całą zawiesinę z wody (Keffermüller 1959). Cykl rozwojowy prawdopodobnie dwuletni (Keffermüller 1959, 1963, Landa 1969). Synchroniczny wylot następuje o świcie (ok. godz. 4), wprost z powierzchni wody. Samice nie przechodzą następnej wylinki i kopulują w stadium subimago. Lot godowy odbywa się nisko nad powierzchnią wody, rzadko na większej wysokości (około 2 m). Często owady skrzydlate ślizgają się końcami szczecin odwłokowych po powierzchni wody lub opadają na nią, po czym znów zrywają się do lotu (Keffermüller 1963).
   
Wielkość populacji w Polsce  Jest wielce prawdopodobne, że gatunek ten już w Polsce nie występuje, a jeśli tak, to jest to bardzo mała, izolowana populacja. Do niedawna w Warcie żyła mała populacja licząca dziesiątki - setki osobników w stanie larwalnym (Keffermüller 1957a, 1959, 1963). Z całą pewnością gatunek ten nie zasiedla już Wisły; od prawie 40 lat nie zanotowano go również w Warcie.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Specyficzne wymagania siedliskowe larw ograniczyły występowanie gatunku do dużych rzek o piaszczystym dnie, szeroko rozlanych, o roztokowych korytach z łachami środkowymi i przybrzeżnymi. Miejsca, gdzie pozwala się rzekom płynąć w tego rodzaju korytach, należą już do rzadkości, większość rzek jest bowiem uregulowana. Prace regulacyjne (prostowanie i pogłębianie koryt, piętrzenie wody, zmiana warunków przepływu itp.) wraz z postępującym zanieczyszczeniem rzek praktycznie spowodowały zanik siedlisk niezbędnych do życia tego gatunku.
   
Aktualne sposoby ochrony  Gatunek nie objęty w Polsce jakąkolwiek ochroną prawną.
   
Proponowane sposoby ochrony  Wydaje się wielce wątpliwe, czy w chwili obecnej udałoby się znaleźć siedliska, odpowiadające wymogom życia larw. Nawet gdyby zachowały się one gdzieś w szczątkowej postaci, niemożliwe jest poprawienie stanu liczebności i reintrodukcja gatunku, gdyż nie wiadomo, czy i gdzie żyją jeszcze jego populacje. Wprowadzenie ochrony czynnej jest w tym przypadku bardzo ograniczone.
   
Summary  Behningia ulmeri is a very rare and extremely endangered lowland species. In Poland it was noted in the Vistula and Warta rivers in the years 1947-1962 and since then it has not been found in Polish rivers; it may have become extinct, as well. Any protective measures seem useless. Larvae of this species live in large rivers with sandy bottom and are adapted to burrowing in loose sand. The preferred habitats are large rivers, widely flooded, with braided channels. Habitats such as these have mostly disappeared as the result of river regulation; in addition, water pollution may have contributed to the definitive elimination of the species. Not protected by law in Poland.
   
Źródła informacji  Behning A. 1924. K izuczeniju pridonnoj żizni reki Wołgi. Monogr. Wolz. Biol. Stanc. 1: 252-253.

Behning A. 1932. Über Ephemeropterenlarven des Uralflusses. Deutsch. ent. Zeit. 3: 89-94.

Keffermüller M. 1957a. Kilka rzadkich w Polsce gatunków jętek (Ephemeroptera). Fragm. faun. 7 (9): 253-262.

Keffermüller M. 1957b. W sprawie ochrony pewnych odcinków środkowego biegu Warty. Przyroda Polski Zachodniej 1/2: 152-155.

Keffermüller M. 1959. Nowe dane dotyczące jętek (Ephemeroptera) z rodzaju Ametropus Alb. i Behningia Lest. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Prace komisji biologicznej, 19(5): 1-32.

Keffermüller M. 1963. Masowy lot Beningii (Behningia lestagei Motas et Bacesco, Ephemeroptera) w Ostrowsku nad Wartą. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 12: 323-325.

Landa V. 1969. Jepice - Ephemeroptera. Fauna ČSSR. Academia, Praha, 350 pp.

Landa V., Soldán T. 1989. Rozšířeni řádu Ephemeroptera v ČSSR s ohledem na kvalitu vody. Academia, Praha, 172 pp.

Mikulski J., Tarwid K. 1951. Prawdopodobny wpływ regulacji Wisły na niektóre żerowiska ryb, związane z bentosem. Roczn. Nauk Roln. 57: 179-204.

Motas C., Bacesco M. 1937. La découverte en Roumanie d'une nymphe d'éphemere appartenant au genre Behningia Lestage 1929. Ann. Sci. de l'Univ. de Jassy 24 (2): 25-29.

Tshernova O.A. 1938. Novoe semejstvo podenok (Ephemeroptera). Izd. Akad. Nauk SSSR, Ser. biol. 1: 129-137.

Ulmer J.A. 1924. Eine merkwürdige Ephemeriden-nymphe aus der Wolga. Arb. Biol. Wolga-Station 3: 1-8.

   
Autor  Małgorzata Kłonowska-Olejnik
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009