powiększ

Psophus stridulus (Linnaeus, 1758)
Trajkotka czerwona
Rattle Grasshopper

Rodzina  Acrididae  
Rząd  Orthoptera  Prostoskrzydłe
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Gatunek do niedawna dość pospolity, w Polsce od lat 80. wyraźnie zanikający. Jest to jeden z najatrakcyjniejszych i łatwych do rozpoznania szarańczaków. Niechroniony.
   
Rozmieszczenie  Gatunek eurosyberyjski, na południu Europy występuje w górach. Znany ze stanowisk w całej Polsce, od Pobrzeża Bałtyku po Karpaty, wykazywany od początku XIX wieku, najpierw ogólnikowo ze Śląska (Weigel 1806), potem z kilku miejscowości na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej i z Wielunia (Jarocki 1827), z Elbląga (Siebold 1844), Kartuz (Brischke 1887), Babiej Góry i Chełmka (Stobiecki 1883, 1886). W pierwszej połowie XX w. wymieniony z Polski w licznych publikacjach z wielu regionów i stanowisk, jak: Bory Tucholskie, Tuchola (La Baume 1911, Rübsaamen 1901), Pojezierze Mazurskie (pięć stanowisk) (La Baume 1912); Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (liczne stanowiska) (Bazyluk 1950, Kéler 1927, Koźmiński 1925, Münchberg 1938, Pax 1921a, Poliński 1918, Rübsaamen 1901, Smreczyński 1901, Sokołowski 1928, Szulczewski 1926, Urbański 1931, Wodziczko, Krawiec, Urbański 1938, Zacher 1917); Mazowsze, okolice Gostynina (kilka stanowisk) (Grochowska 1928); Podlasie, okolice Siedlec i Łukowa (Bazyluk 1949b, Krzemieniewski 1933); Puszcza Białowieska (Koźmiński 1925, Pylnov 1913); Wyżyna Lubelska - Puławy (Pylnov 1914), Tomaszów Lubelski (Demel 1922), Lasy Parczewskie (Bazyluk 1949a); Roztocze - kilka stanowisk w okolicy Zwierzyńca (Bazyluk 1947); Góry Świętokrzyskie (Poliński 1922a, Pongrácz 1922), Wyżyna Małopolska (Poliński 1918, Pylnov 1914); Górny Śląsk (Poliński 1922a, Smreczyński 1901); Dolny Śląsk (liczne stanowiska) (Merkel 1941, Pax 1921a, Zacher 1907, 1913, 1917); Sudety: Jagniątkowo, Góry Sowie, Karkonosze (Zacher 1907) i Śnieżnik Kłodzki (Metzler 1928); Gorce (Smreczyński 1902); Beskid Sądecki - dolina Popradu (Schille 1902), Nowy Sącz i Jaworzyna k. Krynicy (Poliński 1922a); Pieniny (Poliński 1922a). W latach 1951-1975 zebrano dane o stanowiskach w takich regionach kraju, jak: Pojezierze Mazurskie - Ruciane i Miłomłyn-Ostróda (Bazyluk 1954); Nizina Wielkopolsko-Kujawska - okolice Konina (Kubacka 1956), Żagań (Bazyluk 1954), okolice Torunia (Liana 1973); Mazowsze: Puszcza Kampinoska i liczne miejscowości w całym regionie (Liana 1962, 1966); Wyżyna Małopolska - Rytwiany, Biała Góra k. Miechowa, Tyniec k. Krakowa, Łaszówka, Ostrowiec Św., Szydłowiec, Sichów, Kroczyce, Łobodno (Liana 1976); Ojcowski PN (Bazyluk 1970, Gotkiewicz, Szafer 1956); Sudety - Góry Bystrzyckie (Bazyluk 1954); Pieniny (Smólski 1960); Bieszczady (liczne miejscowości) (Bazyluk 1971). Po roku 1975 stanowiska trajkotki wykazano z takich rejonów kraju, jak: Pojezierze Mazurskie (6 stanowisk) (Liana 1981); Roztocze - Kosobudy, Zwierzyniec, Słupy (Liana 1978), Bondyrz i Borowina k. Józefowa (Liana 1994); Wyżyna Małopolska - okolice Sulejowa (Kurzac 1990); Góry Świętokrzyskie - Górno (Liana 1990); Sudety - Góra Połom (Liana 1982); Pieniny (łącznie 26 stanowisk) (Bazyluk 1978); Kotlina Sandomierska - Łysaków Kolonia (Liana 1997) i Puszcza Sandomierska (Liana A. - mat. niepubl.). Badania prowadzone w tym okresie w Wielkopolsce oraz w Jurze Krakowsko-Wieluńskiej (Warchałowska-Śliwa, Maryańska-Nadachowska, Kostia 1992), a także na Dolnym Śląsku (Bednarz 1988) nie przynosiły już nowych informacji, a nawet potwierdzenia dawnych stanowisk. Natomiast badania w Górach Świętokrzyskich i na Roztoczu (Liana 1990, 1994) przyniosły wprawdzie dane o pojedynczych nowych stanowiskach, nie potwierdzały jednak dawniejszych.
   
Biotop/Siedlisko  W regionach nizinnych - biotopy ekotonowe w obrębie kompleksów leśnych na siedliskach borowych (polany, przydroża, skraj lasu), w obszarach górzystych - łąki górskie i murawy naskalne.
   
Biologia  Cykl rozwojowy jednoroczny, larwy wylęgają się późną wiosną, dorosłe pojawiają się w lipcu, jaja są składane do gleby w ootekach i przechodzą diapauzę zimową. W jednej ootece może być od 12 do 38 jaj (Zimin 1938). Preferowanym pokarmem są rośliny dwuliścienne, głównie Asteraceae, m.in. mniszek pospolity Taraxacum officinale, krwawnik pospolity Achillea millefolium, kminek zwyczajny Carum carvi (Kaufmann 1965).
   
Wielkość populacji w Polsce  Wobec braku aktualnej inwentaryzacji stanowisk jej ocena jest niemożliwa. Na ostatnio potwierdzonych, prawdopodobnie zanikających stanowiskach (np. na Roztoczu, w Górach Świętokrzyskich) obserwowano już tylko pojedyncze osobniki.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Zmniejszanie się liczebności lokalnych populacji i ustępowanie gatunku w ostatnim dwudziestoleciu wydaje się ewidentne, natomiast określenie przyczyn tego zjawiska jest bardzo trudne wobec braku wyraźnych zmian w środowisku życia trajkotki. Można tylko przypuszczać, że gatunek ma szansę utrzymać się tylko tam, gdzie prowadzona jest gospodarka leśna zachowująca zbiorowiska ekotonowe (polany, wrzosowiska) i półotwarte.
   
Prognoza zmian populacji  Biorąc pod uwagę niepokojące dane o zanikaniu gatunku w Europie Zachodniej (Bellmann, Luquet 1995, Brocksieper 1979, Köhler 1993) oraz sygnały z kraju (Liana 1992), tempo spadkowe populacji należy uznać za bardzo szybkie (zmniejszenie się populacji o 50% lub więcej w ciągu ostatnich 20 lat?). Można spodziewać się, że w ciągu najbliższych dziesięcioleci gatunek utrzyma się wyłącznie w górach i w północno-wschodniej części kraju.
   
Aktualne sposoby ochrony  Gatunek teoretycznie korzysta z ochrony obszarowej w niektórych parkach narodowych (Bieszczadzki PN, Pieniński PN, Roztoczański PN i inne). Jednak bez czynnej ochrony enklaw środowisk otwartych omawiany gatunek jest w parkach podobnie zagrożony przez naturalną sukcesję zbiorowisk leśnych jak w miejscach niechronionych.
   
Proponowane sposoby ochrony  Wysiłek ochronny powinien być skierowany głównie na czynną ochronę siedlisk charakterystycznych dla tego gatunku, czyli na utrzymanie siedlisk otwartych typu muraw naskalnych, łąk górskich, muraw psammofilnych i wrzosowisk.
   
Summary  It is an endangered species but threats have not been identified (probably loss of suitable habitat, fragmentation and isolation of local populations). It is declining also in national parks. The rate of decline seems to be quick (though precise data is lacking) because during the last two decades about 50% of the lowland populations have become extinct in Poland. The same process, but far more advanced is observed in Western Europe. To protect the species it is necessary to maintain open habitats of natural or semi-natural origin (rock and psammophilous grasslands, mountain meadows, heaths), which requires active measures of protection. Not protected by law.
   
Źródła informacji  Bazyluk W. 1947. Szarańczaki (Orthoptera) okolic Zwierzyńca (Zamojszczyzna). Fragm. faun. Mus. Zool. Pol. 5: 123-137.

Bazyluk W. 1949a. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Siemienia (województwo lubelskie) i okolicy. Pr. Kom. Biol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN 12: 1-95.

Bazyluk W. 1949b. Przyczynek do znajomości fauny prostoskrzydłych (Orthoptera) i skorków (Dermaptera) województwa lubelskiego. Pr. Kom. Biol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN 12: 96-110.

Bazyluk W. 1950. Materiały do fauny Ziem Zachodnich. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Ziemi Lubuskiej i Śląska. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 2 (1949): 136-156.

Bazyluk W. 1954. Badania nad prostoskrzydłymi (Orthoptera), karaczanami (Blattodea) i skorkami (Dermaptera) północno-zachodniej Polski. Pr. Kom. Biol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN 15: 131-147.

Bazyluk W. 1970. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Ojcowskiego Parku Narodowego. Fragm. faun. 15: 365-378.

Bazyluk W. 1971. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Bieszczadów Zachodnich wraz z opisem Isophya posthumoidalis n. sp. Fragm. faun. 17: 127-159.

Bazyluk W. 1978. Karaczany (Blattodea), prostoskrzydłe (Orthoptera) i skorki (Dermaptera) Pienin oraz góry Wżar. Fragm. faun. 22: 7-50.

Bednarz S. 1988. Orthoptera, Blattodea et Dermaptera of Trzebnicko-Ostrzeszowskie Hills. Acta. zool. cracov. 31: 363-382.

Bellmann H., Luquet G. 1995. Guide des Sauterelles, Grillons et Criquets d'Europe occidentale. Paris, 383 pp.

Brischke C.G.A. 1887. Bericht über eine zoologische Excursion nach Seeresen im Juni 1886. Schrft. d. Naturf. Ges. Danzig - N.F. 6 (4): 73-91.

Brocksieper R. 1979. Rote Liste der in Nordrhein-Westfalen gefährdeten Geradflügler (Orthoptera). In: Rote Liste der in Nordrhein-Westaflen gefährdeten Pflanzen und Tiere. 4. Recklinghausen: 68-69.

Demel K. 1922. Notatki ortopterologiczne. Arch. Nauk Biol. TNW (Warszawa) 1: 1-4.

Gotkiewicz M., Szafer W. 1956. Ojcowski Park Narodowy. Kraków, 122 ss.

Grochowska S. 1928. Wykaz prostoskrzydłych (Orthoptera Saltatoria) z okolic Gostynina. Rozpr. Wiad. Muz. Dzieduszyckich (Lwów) 10: 72-81.

Jarocki F.P. 1827. O szarańczy i jnnych jéy podobnych Owadach dlá użytku Gospodarzy Wieyskich. Warszawa, 44 ss.

Kaufmann T. 1965. Biological studies on some Bavarian Acridoidea (Orthoptera), with special reference to their feeding habits. Ann. Ent. Soc. America 58: 791-801.

Kéler S. 1927. Szkodniki roślin uprawnych w Wielkopolsce, na Pomorzu i na Śląsku w r. 1924 i 1925. Pr. Wydz. Chor. Roślin PINR (Bydgoszcz) 2: 48.

Köhler G. 1993. Rote Liste der Heuschrecken (Orthoptera: Saltatoria) Thüringens. Naturschutz Rep. (Jena) 5: 66-69.

Koźmiński Z. 1925. Ökologische Untersuchungen an Orthopteren des Urwalds von Białowieża. Bull. Int. Acad. Pol. Cl. Mat. Nat., B (Kraków): 447-475.

Krzemieniewski W. 1933. Przyczynek do flory i fauny powiatu siedleckiego. Bibl. Reg. Naucz. Szkół Powsz. w Siedlcach (Siedlce), 22 ss.

Kubacka M. 1956. Materiały do fauny prostoskrzydłych (Orthoptera) powiatu konińskiego (woj. poznańskie). Zesz. Nauk., Uniw. Pozn., Biol. 1: 59-67.

Kurzac T. 1990. Osobliwości faunistyczne projektowanego Sulejowskiego Parku Krajobrazowego. Chrońmy przyr. ojcz. 46, 2/3: 62-72.

La Baume W. 1911. Orthopterologisches aus Westpreussen. Ent. Rdsch. (Stuttgart) 28: 158-159.

La Baume W. 1912. Beitrag zur Kenntnis der Dermaptera und Orthoptera (Ohrwürmer und Geradflügler) Ostpreussens. Schr. Phys.-Ökon. Ges. Königsberg (Königsberg) 53, 1: 75-95.

Liana A. 1962. Badania nad prostoskrzydłymi (Orthoptera) Puszczy Kampinoskiej. Fragm. faun. 9: 233-246.

Liana A. 1966. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Mazowsza. Fragm. faun. 12: 239-280.

Liana A. 1973. Prostoskrzydłe (Orthoptera) w siedliskach kserotermicznych rejonu dolnej Wisły i dolnej Odry. Fragm. faun. 19: 55-114.

Liana A. 1976. Prostoskrzydłe (Orthoptera) siedlisk kserotermicznych na Wyżynie Małopolskiej. Fragm. faun. 20: 469-558.

Liana A. 1978. Prostoskrzydłe (Orthoptera) w siedliskach kserotermicznych Wyżyny Lubelskiej. Fragm. faun. 23: 83-135.

Liana A. 1981. Prostoskrzydłe (Orthoptera) w siedliskach kserotermicznych Pojezierza Mazurskiego. Fragm. faun. 25: 479-510.

Liana A. 1982. Badania nad prostoskrzydłymi (Orthoptera) siedlisk kserotermicznych Dolnego Śląska. Fragm. faun. 27: 21-38.

Liana A. 1990. Rozprzestrzenienie i ekologia prostoskrzydłych (Orthoptera) w Górach Świętokrzyskich. Fragm. faun. 33: 203-246.

Liana A. 1992. Owady prostoskrzydłe Orthoptera. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). ZOP i ZN PAN, Kraków, 83-89.

Liana A. 1994. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Roztocza. Fragm. faun. 37: 141-165.

Liana A. 1997. Świat zwierząt. W: Na pograniczu regionów. Monografia przyrodnicza gminy Modliborzyce. Warszawa: 65-122.

Merkel F.W. 1941. Beiträge zur Heuschreckenfauna Schlesiens. Mitt. Dtsch. Ent. Ges. (Berlin) 10, 1/2: 12-17.

Metzler H. 1928. Beiträge zur ökologischen Tiergeographie der Grafschaft Glatz. Veröff. Schl. Ges. Erdkunde (Breslau) 6: 4-69.

Münchberg P. 1938. Einige Stichproben zur Orthopterenfauna der Kreise Schwerin (Warthe) und Landsberg (Warthe). Abh. Ber. Grenzmärk. Ges. Nat. Wiss. Abt., (Schneidemühl) 12: 43-48.

Pax F. 1921a. Beitrag zur Orthopterenfauna Schlesiens. Z. Wiss. Ins. Biol. (Husum) 16, 3/4: 41-42.

Poliński W. 1918. Z fizyografii okolic Kamieńska (w Piotrkowskiem). Pam. Fizjogr. Zoologia (Warszawa) 25: 1-14.

Poliński W. 1922a. Drobne notatki ortopterologiczne. Ann. Zool. Mus. Pol. Hist. Nat. 1: 148-151.

Pongrácz A. 1922. Przyczynki do fauny prostoskrzydłych Polski. Beiträge zur Orthopterenfauna Polens. Ann. Zool. Mus. Pol. Hist. Nat. 1: 124-136.

Pylnov E. 1913. Fauna okrestnostej g. Novo-Aleksandrji Ljublinskoj gub. I. Prjamokrylyja (Orthoptera Saltatoria). Zap. Novo-Aleksandr. Inst. S. Ch. I Lesov (S.-Peterburg') 22: 57-66.

Pylnov E. 1914. Zametki po faune prjamokrylych (Orthoptera Saltatoria) Evropejskoj Rossii. Zap. Novo-Aleks. Inst. S. Ch. I Lesov (S.-Peterburg') 23: 121-124.

Rübsaamen E.H. 1901. Orthoptera. In: "Bericht über meine Reisen durch die Tucheler Heide in den Jahren 1896 und 1897. VI. Orthoptera, Odonata und Rhynchota (Ausser Aphidae und Coccidae). Bestimmt von Dr. Th. Kuhlgatz-Berlin". Schr. Naturf. Ges. Danzig, N. F. (Danzig) 10, 1-2:

Schille F. 1902. Materiały do fauny owadów siatkoskrzydłych i szarańczaków doliny Popradu. Spraw. Kom. Fizjogr. 36: 77-85.

Siebold C.T. von. 1844. Beiträge zur Fauna der wirbellosen Tiere der Provinz Preussen. 11. Die preussischen Hymenoptera. Vaterl. Arch. Wiss. 10: 212-217.

Smólski S. 1960. Pieniński Park Narodowy. Zakł. Ochr. Przyr. 18, Kraków, 272 ss.

Smreczyński S. 1901. Przyczynek do fauny galicyjskich szarańczaków. Spraw. Kom. Fizyogr. 35, 67-72.

Smreczyński S. 1902. Zapiski ortopterologiczne z r. 1901. Spraw. Kom. Fizyogr. 36: 18-20.

Sokołowski J. 1928. Fauna owadów prostoskrzydłych (Orthoptera) województwa poznańskiego. Pr. Kom. Mat.-Przyr. PTPN, B, 4: 97-168.

Stobiecki S.A. 1883. Do fauny Babiéj góry. Sprawozdanie z wycieczek entomologicznych na Babią górę w latach 1879 i 1880. Spraw. Kom. Fizyogr. 17: 1-84.

Stobiecki S.A. 1886. Materyjały do fauny W. Ks. Krakowskiego. Pluskwiaki (Hemiptera), Szarańczaki (Orthoptera) i Mięczaki (Mollusca). Spraw. Kom. Fizyogr. 20: 120-161.

Szulczewski J.W. 1926. Materiały do fauny szarańczaków (Orthoptera) Wielkopolski. Pol. Pismo entomol. (Lwów) 5: 87-89.

Urbański J. 1931. Materiały do fauny owadów prostoskrzydłych Województwa Poznańskiego. Pol. Pismo entomol. (Lwów) 10: 50-59.

Warchałowska-Śliwa E., Maryańska-Nadachowska A., Kostia D. 1992. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Prądnik, Ojców, 5, 161-180.

Weigel J.A.V. 1806. Geographische, naturhistorische und technologische Beschreibung des souverainen Herzogthum Schlesiens. Zehnter Theil. Verzeichniss der bisher entdecten, in Schlesien lebenden Thiere. Berlin, VIII + 4 nlb. + 358 + 2 nlb. ss.

Wodziczko A., Krawiec F., Urbański J. 1938. Pomniki i zabytki przyrody Wielkopolski. Wyd. Okr. Kom. Ochr. Przyr. Wielkop. i Pomorze, Poznań, 8: 1-472.

Zacher F. 1907. Beitrag zur Kenntnis der Orthopteren Schlesiens. Z. Wiss. Ins. biol. (Husum) 3: 179-185, 211-217.

Zacher F. 1913. Nachtrag zur Kenntnis der schlesischen Orthopteren. Z. Wiss. Ins. biol. (Husum) 9: 161-163.

Zacher F. 1917. Die Geradflügler Deutschlands und ihre Verbreitung. Systematisches und synonimisches Verzeichniss der im Gebiete des Deutschen Reiches bisher aufgefundenen Orthopteren-Arten (Dermaptera, Oothecaria, Saltatoria). Jena, VIII ss. + 287 + 3 nlb. ss.

Zimin L.S. 1938. Kubyški sarančevyh. Morfologija, sistematyka, diagnostika i ekologija. Moskva-Leningrad, 107 pp.

   
Autor  Anna Liana
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009