| |
| |
|
Pericallia matronula (Linnaeus, 1758) | ||
| Rodzina | Arctiidae Niedźwiedziówkowate | |
| Rząd | Lepidoptera Motyle | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Rzadki i lokalny gatunek leśno-stepowy. W Polsce występuje lokalnie, ustępujący. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Występuje od zachodniej Europy (wschodnia Francja) aż po wschodnie krańce Syberii i Japonię. Znany z rozproszonych stanowisk na niżu i w niższych położeniach górskich. Większość doniesień o występowaniu tego motyla w Polsce przypada na początek XX w., a zwłaszcza lata dwudzieste i trzydzieste. Po roku 1975 wykazany zaledwie z czterech województw: lubelskiego (Buszko i in. 1996a), podlaskiego (Buszko i in. 1996b), małopolskiego i podkarpackiego (Kata 1999). Ostatnie dane potwierdzają występowanie tego gatunku w Pieninach (Wojtusiak J. - inf. ustna). | |
| Biotop/Siedlisko | Ciepłe, wilgotne i prześwietlone lasy liściaste i mieszane z obfitym podszytem na nizinach, pogórzach i w średnio wysokich górach, a także półcieniste i krzaczaste zbocza, wąwozy, parowy, zadrzewione dna dolin górskich; obrzeża lasów, zarośla, zręby i uprawy leśne. | |
| Biologia | Loty godowe samców odbywają się wieczorem przy bardzo ciepłej i bezwietrznej pogodzie. Samica składa 500-800 jaj (Ebert (ed.) 1997). Gąsienica żeruje na rozmaitych krzewach i drzewach liściastych, przeważnie leszczynie pospolitej Corylus avellana, czeremsze zwyczajnej Prunus padus, wiciokrzewie suchodrzewie Lonicera xylosteum, wierzbie iwie Salix caprea, jesionie Fraxinus sp. i różnych roślinach zielnych (Buszko 1997a). Gąsienice zimują wśród zeschniętego listowia. Przepoczwarczenie następuje na wiosnę, często bez dodatkowego żerowania. W wielu przypadkach gąsienice mogą kontynuować żerowanie przez cały sezon wegetacyjny przepoczwarczając się dopiero po kolejnym zimowaniu (Ebert (ed.) 1997). Dorosłe motyle spotykane są w czerwcu i lipcu. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Aktualnie niemożliwa do ustalenia. Na znanych stanowiskach P. matronula jest spotykana pojedynczo. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | O zaniku gatunku decydują przede wszystkim czynniki antropogeniczne: kolekcjonerstwo, zakładanie lamp elektrycznych w głębi kompleksów leśnych i w ich bezpośrednim sąsiedztwie, usuwanie podszytu w lasach i na zrębach leśnych, prowadzące do eliminacji roślin żywicielskich gąsienic, oraz osuszanie leśnych terenów podmokłych. | |
| Prognoza zmian populacji | W połowie bieżącego stulecia wyraźnie zmalała liczba stanowisk tego gatunku na Pomorzu Zachodnim oraz na Dolnym Śląsku. Obecnie proces jego zanikania zaznacza się już prawie w całej Polsce. Ponieważ występowanie niedźwiedziówki krasej ograniczone jest do bardzo małych, osłabionych populacji na skraju zasięgu istnieje obawa, że gatunek ten będzie nadal zanikał. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Nie objęty ochroną gatunkową; jedno z aktualnych stanowisk znajduje się w granicach Pienińskiego Parku Narodowego, a drugie w obrębie rezerwatu przyrody "Gródek" k. Hrubieszowa. Gatunek wcześniej zamieszczony w "Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce" (1992, 2002) oraz pierwszym wydaniu "Polskiej czerwonej księgi zwierząt" (1992). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Gatunek zasługuje na ochronę prawną. Stanowiska w Pienińskim Parku Narodowym (głównie Nowa Góra i Macelowa Góra) powinny być zabezpieczone przed zarastaniem. Ochrony rezerwatowej wymaga stanowisko bieszczadzkie, tam bowiem znajduje się jedna z głównych ostoi tego gatunku w kraju. Ważne jest też, aby lampy uliczne w rejonach występowania motyla były montowane w ten sposób, aby ich światło skierowane było pionowo w dół (nie ukośnie), co znacznie zmniejsza ilość przywabianych nocą motyli. | |
| Summary | It is a forest-steppe, clearly disappearing species. Some tens of years ago it was known from the whole area of Poland, now its occurrence is limited to the south-eastern and eastern parts of the country (Carpathians, Białowieża Primeval Forest, "Gródek" Reserve near Hrubieszów). One may suspect that scarce and weakened local populations will continue to disappear. Pericallia matronula is everywhere rare and found as single individuals. Its decline is caused primarily by anthropogenic factors, such as destruction of suitable biotopes, collectorship, installation of street lamps within or in immediate vicinity to forest areas. Conservation efforts should concentrate on the maintenance of suitable biotopes in places where this moth occurs. It needs also legal protection as a species. | |
| Źródła informacji | Buszko J. 1997a. Atlas motyli Polski. Część II. Prządki, zawisaki, niedźwiedziówki (Lasiocampidae, Endromididae, Lemoniidae, Saturniidae, Sphingidae, Notodontidae, Thaumetopoeidae, Lymantriidae, Arctiidae). Grupa IMAGE, Warszawa. 262 ss.  Buszko J., Junnilainen J., Kaitila J.-P., Nowacki J., Nupponen K., Pałka K. 1996a. Nowe i rzadko spotykane w Polsce motyle (Lepidoptera) stwierdzone w południowo-wschodniej części kraju. Wiad. entomol. 15, 2: 105-115. Buszko J., Kokot A., Palik A., Śliwiński Z. 1996b. Motyle większe (Macrolepidoptera) Puszczy Białowieskiej. Parki nar. Rez. przyr 15, 4: 3-46. 1996b. Motyle większe (Macrolepidoptera) Puszczy Białowieskiej. Parki nar. Rez. przyr. 15, 4: 3-46. Ebert G. (ed.) 1997. Die Schmetterlinge Baden-Württembergs. Band 5: Nachtfalter III. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart; 575 ss. Kata K. 1999. Nowe stanowiska niektórych rzadkich gatunków motyli (Lepidoptera) w Puszczy Sandomierskiej. Wiad. entomol. 18, (2): 127-128. | |
| Autor | Łukasz Przybyłowicz | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
