| |
| |
|
Rhacopus attenuatus (Maeklin, 1845) | ||
| Rodzina | Eucnemidae Goleńczykowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Niezwykle rzadki gatunek, uznawany za relikt lasów pierwotnych, w całym areale swego występowania znany z nielicznych, rozproszonych stanowisk. W Polsce występuje prawdopodobnie tylko w Puszczy Białowieskiej. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek europejski, znany dotąd tylko z południowych części Finlandii, rosyjskiej Karelii, Austrii, Węgier, Rumunii (Siedmiogród) i Chorwacji (Burakowski 1991, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985). W Polsce wykazany został z Roztocza na początku XX wieku (Tenenbaum 1913), ale informacja ta oparta jest według wszelkich przypuszczeń na błędnie oznaczonym okazie innego gatunku (Buchholz L. - w przygot.). W pełni wiarygodne dane o występowaniu tego gatunku w kraju dotyczą tylko Puszczy Białowieskiej, gdzie odkryty został na dwóch stanowiskach w 1959 i 1990 roku (Buchholz, Ossowska - w przygot., Burakowski 1989, 1991). | |
| Biotop/Siedlisko | Występuje w wilgotnych i bagiennych, dość żyznych lasach liściastych i mieszanych o charakterze naturalnym, czy wręcz pierwotnym, w których charakter ten utrzymywał się nieprzerwanie (choćby w pewnych większych fragmentach danego kompleksu leśnego nie poddawanych istotniejszej presji gospodarczej) od czasów przedhistorycznych po dzień dzisiejszy. W lasach takich wybiera miejsca cieniste i bardzo wilgotne, często z wodą utrzymującą się na powierzchni gleby (Buchholz, Ossowska - w przygot., Burakowski 1989). | |
| Biologia | Larwy rozwijają się w wilgotnym i miękkim próchnie osikowym, wykazując interesujące zjawisko hipermetamorfozy - w zależności od stadium rozwojowego przybierają trzy różniące się między sobą morfologicznie formy. Larwy pierwszego stadium posiadają odnóża i mają zdolność aktywnego przemieszczania się w wodzie (Burakowski 1989). Kolejne stadia rozwojowe larw są pozbawione odnóży i pozostają w próchniejącym drewnie do końca swego rozwoju, który trwa najprawdopodobniej jeden rok. Jaja składane są późną wiosną lub wczesnym latem. Rozwój larwalny trwa do jesieni. Zimują wyrośnięte larwy w budowanych przez siebie komorach, których nie opuszczają aż do przepoczwarczenia się. Przepoczwarczenie następuje w drugiej połowie maja następnego roku, a postacie doskonałe pojawiają się w czerwcu (Burakowski 1989). Spotkać je można na leżących na ziemi lub częściowo zanurzonych w wodzie próchniejących pniach i grubszych konarach osikowych (Buchholz, Ossowska - w przygot., Burakowski 1989). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Nie jest możliwa do oszacowania. Sądzić jednak można, iż jest ona skrajnie mała, jako że na jedynym dziś stanowisku w Polsce - w Puszczy Białowieskiej - osobniki Rhacopus attenuatus obserwowane są niezmiernie rzadko. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Głównym zagrożeniem dla Rh. attenuatus jest prawdopodobnie ubytek lasów o charakterze naturalnym i pierwotnym. Wynika to ze stosowanych powszechnie w lasach gospodarczych i objętych ochroną częściową zabiegów pielęgnacyjnych, polegających na usuwaniu martwych i obumierających drzew. Zagrożeniem dla gatunku jest także dość powszechnie obserwowane w Europie Środkowej obniżanie się poziomu wód gruntowych, osuszanie terenów i związany z tym zanik siedlisk podmokłych, także w lasach. | |
| Prognoza zmian populacji | Przy zachowaniu dotychczasowych form działalności w lasach gospodarczych i leśnych rezerwatach częściowych, oraz przy przewidywanym obniżaniu się lub utrzymywaniu obniżonego poziomu wód gruntowych na znacznych obszarach, liczebność populacji goleńczyka szczupłego z pewnością ulegać będzie dalszej redukcji. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Rh. attenuatus, zarówno w Polsce, jak i za granicą nie jest objęty ochroną gatunkową. Jedno z dwóch polskich stanowisk tego gatunku w Puszczy Białowieskiej zlokalizowane jest w strefie ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Warunkiem skutecznej ochrony Rh. attenuatus jest ochrona jego potencjalnych i aktualnych biotopów. Wskazane byłoby objęcie ochroną ścisłą wszystkich podmokłych i żyznych lasów, w których występował i dziś żyje ten gatunek chrząszcza oraz wstrzymanie w ich pobliżu działań mogących wywołać obniżenie poziomu wód gruntowych. Dotyczy to w szczególności jego być może jedynej ostoi w Polsce - Puszczy Białowieskiej. | |
| Summary | It is an extremely rare species, considered as a relict of primeval forests, known from few scattered localities in the eastern regions of Northern and Central Europe. In Poland currently found in the Białowieża Forest only. It is associated with natural marshy forests where it prefers shadowed and very wet places. Its larvae develop in wet and soft aspen mould. The principal threats to the species are the shrinkage of the area of wet forests of primeval character and lowering of the ground water table in forests. | |
| Źródła informacji | Buchholz L. (w przygot.). Chrząszcze z nadrodziny sprężyków (Coleoptera: Elateroidea) polskiej części Karkonoszy.  Buchholz L., Ossowska M. (w przygot.). Chrząszcze z nadrodziny sprężyków (Coleoptera: Elateroidea) Puszczy Białowieskiej. Burakowski B. 1989. Hypermetamorphosis of Rhacopus attenuatus (Maeklin) (Coleoptera, Eucnemidae). Ann. Zool. 42, 5: 165-180. Burakowski B. 1991. Chrząszcze - Coleoptera. Cerophytidae, Eucnemidae, Throscidae, Lissomidae. Klucze do oznaczania owadów Polski 19, 35-37: 1-92. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1985. Chrząszcze - Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 10: 1-401. Tenenbaum S. 1913. Chrząszcze (Coleoptera) zebrane w Ordynacyi Zamojskiej w gub. Lubelskiej. Pam. Fizyogr. 21, III: 1-72. | |
| Autor | Lech Buchholz & Małgorzata Ossowska | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
