powiększ

Pisidium tenuilineatum Stelfox, 1918

Fine-lined Pea Mussel

Rodzina  Sphaeriidae  Kulkowate
Rząd  Veneroida  
Gromada  Bivalvia  Małże (Blaszkoskrzelne)
Typ  Mollusca  Mięczaki
   
Status  Jeden z rzadszych w Polsce gatunków małży, jego stanowiska rozproszone są na niżu polskim, znajdowane także na wyżynach, ostatnio głównie na Wyżynie Małpolskiej. Niechroniony.
   
Rozmieszczenie  Gatunek obejmujący zasięgiem zachodnią Palearktykę. Występujący w rozproszeniu od krajów śródziemnomorskich po południowe krańce Półwyspu Skandynawskiego. Stwierdzono go też na Wyspach Brytyjskich i w Irlandii, a na wschodzie w dorzeczach południowego Bugu, Donu i Wołgi. Na południu także w Maroku, Turcji, Izraelu i Jordanii (Kuiper 1962, 1981, Wells, Chatfield 1992). Nigdzie nie jest częsty (Piechocki, Dyduch-Falniowska 1993). W Polsce stanowiska Pisidium tenuilineatum znaleziono na Pojezierzach: Pomorskim (Jaeckel 1950, Piechocki 2002, Tetens, Zeissler 1964), Mazurskim (Piechocki 1972) i Suwalskim (Włosik-Bieńczak 1992), Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (Berger 1959, 1961, Piechocki 1989, Tetens, Zeissler 1964, Włosik-Bieńczak 1992), Wale Trzebnickim (Berger 1959), Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej (Berger 1961, Dyduch-Falniowska 1983, Piechocki 1989), Wyżynie Małopolskiej (Piechocki 1981, 1986), Roztoczu (Piechocki 1992) i w środkowym odcinku Sanu (Piechocki 1989).
   
Biotop/Siedlisko  Gatunek stenotopowy, zdecydowanie preferujący bardzo czyste, szybko płynące wody. Znajdowano go w strumieniach, rzekach i kanałach, ale również i w jeziorach, gdzie zamieszkuje strefę litoralu i sublitoralu dochodząc do ok. 30m głębokości. Najliczniejsze populacje w Polsce stwierdzono w niedużych ciekach o dnie utworzonym z drobnego piasku lub osadów lessowych (Piechocki 1986). Jest gatunkiem kalcyfilnym - wymaga zwiększonych zawartości wapnia w wodzie - i wrażliwym na zanieczyszczenia wody (Meier-Brook 1975, Piechocki 1989, Tetens, Zeissler 1964). W Europie stwierdzany najczęściej do ok. 500 m n.p.m., ale w Maroku znaleziony w Górach Atlas na wysokości 1700 m n.p.m. (Kuiper 1981).
   
Biologia  Groszkówka P. tenuilineatum to małż słodkowodny, odfiltrowujący pokarm z wody. Zwierzę to żyje krótko, około jednego roku. Większość życia spędza zakopane w osadach dennych. Jest obojnakiem. Jego larwy przeobrażają się wewnątrz organizmu macierzystego i wydostają się na zewnątrz jako młode samodzielne małże. Gatunek ten należy do groszkówek o najmniejszych wymiarach muszli; należące do niego osobniki rzadko osiągają więcej niż 2 mm długości. Biologia tego gatunku wymaga dalszych badań.
   
Wielkość populacji w Polsce  Z naszego kraju groszkówka ta znana jest z około 30 stanowisk. Największe zagęszczenia (kilka tysięcy osobników na 1 m2 dna rzeki) osiąga w rzekach płynących po lessowym podłożu przez Wyżyną Małopolską, tj. w Świślinie i Opatówce (Piechocki 1986).
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Przyczyny rzadkiego występowania P. tenuilineatum i zagrożenia tego gatunku nie są dokładnie znane, ale prawdopodobnie niebagatelną rolę pełnią wśród nich zmiany warunków fizycznych i chemicznych wód. Zaliczyć do nich należy nie tylko zanieczyszczenia komunalne i przemysłowe, ale również zakwaszenie wód i ich eutrofizację. Poważne zagrożenie stanowi także degradacja siedlisk wywołana pracami hydrotechnicznymi, związanymi głównie z regulacją rzek. Pewne zagrożenie mogą stwarzać ujęcia bogatych w wapń wód, np. krasowych. Gatunek zamieszczony na czerwonych listach m.in. Wielkiej Brytanii, Niemiec, Szwecji, Austrii i Czech.
   
Prognoza zmian populacji  Przyszłe losy polskiej populacji P. tenuilineatum są trudne do przewidzenia. Maleje liczba czystych niewielkich rzek, które są najdogodniejszym siedliskiem tego gatunku w Polsce. Ma to związek z zabudową ich dolin w celach osadniczych i rekreacyjnych. To z kolei wpływa na zanieczyszczenie rzek i wymusza budowę ujęć wody, a przede wszystkim regulacje związane z ochroną przeciwpowodziową. Na tej podstawie można spodziewać się zanikania niektórych znanych stanowisk tej groszkówki.
   
Aktualne sposoby ochrony  Nie podlega ochronie gatunkowej.
   
Proponowane sposoby ochrony  Oprócz ochrony gatunkowej konieczna jest ochrona siedlisk tej groszkówki. Polegać ma ona przede wszystkim na utrzymywaniu naturalnego stanu i czystości cieków i zbiorników będących stanowiskami P. tenuilineatum.
   
Summary  Pisidium tenuilineatum is one of the rarest mussel species in Poland. Its range covers the Western Palearctic. It was found in our country after 1950. So far about 30 localities have been known; they are scattered in the whole area of the country, except for mountains. The most numerous populations were found in rivers that flow through the loess areas of the Małopolska Upland. It is a reophilous species; its preferred habitats are clean, fast flowing waters with high Ca content but it was also discovered in the littoral and sublittoral of lakes. The principal threats to this mussel are water pollution and river regulation. The species is not protected by law.
   
Źródła informacji  Berger L. 1959. Wyniki wstępnych badań nad groszkówkami (Pisidium) Wielkopolski. Przyr. Pol. Zach. 2: 279-284.

Berger L. 1961. Mięczaki pogranicza Wielkopolski, Śląska i Jury Krakowsko-Wieluńskiej. Pr. Kom. Biolog. PTPN 25: 1-124.

Dyduch-Falniowska A. 1982. Oscillations in density and diversity of Pisidium communities in two biotopes in southern Poland. Hydrobiological Bulletin 16 (2-3): 123-132.

Dyduch-Falniowska A. 1983. Shell microstructure and systematics of Sphaeridae (Bivalvia, Eulamellibranchiata). Acta zool. cracov. 26, 9: 251-296.

Jaeckel S.G.A. 1950. Zur Molluskenfauna der Neumark und Grenzmark. Verh. Dtsch. Zoologen. Leipzig, 1949: 84-95.

Kuiper J.G.J. 1962. Systematische Stellung und geographische Verbreitung von Pisidium tenuilineatum. Arch. Moll., Frankfurt a. M., 91: 173-181.

Kuiper J.G.J. 1981. The distribution of Pisidium tenuilineatum Stelfox and Pisidium annandalei Prashad in the Mediterranean area. Basteria, Leiden, 45: 79-84.

Meier-Brook C. 1975. Der ökologische Indikatorwert mitteleuropäischer Pisidium-Arten (Mollusca, Eulamellibranchiata). Eiszeitalter u. Gegenwar, Öhringen, 26: 190-195.

Piechocki A. 1972. Materiały do poznania mięczaków (Mollusca) rzeki Pasłęki. Fragm. faun. 18: 121-139.

Piechocki A. 1981. Współczesne i subfosylne mięczaki (Mollusca) Gór Świętokrzyskich. Rozprawa habilitacyjna, Acta Univ. Lodz., 177 ss.

Piechocki A. 1986. Studies on Pisidium species (Bivalvia, Sphaeridae) of the Polish loess area rivers. Proc. 8th Int. Malacol. Congr., Budapest (1983): 187-192.

Piechocki A. 1989. The Sphaeridae of Poland (Bivalvia, Eulamellibranchiata). Ann. Zool. 42: 249-320.

Piechocki A. 1992. Mięczaki wodne (Mollusca aquatica) Roztocza. Fragm .Faun. 35, 17: 285-299.

Piechocki A. 2002. Zasięg pionowy i liczebność groszkówek (Pisidium C. Pfeiffer) (Bivalvia, Heterodonta) w Jeziorze Ostrowite, Park Narodowy "Bory Tucholskie". W: XVIII Krajowe Seminarium Malakologiczne, Szczecin-Lubin, 24-26 kwietnia 2002. Zakład Paleooceanologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin: 27-28.

Piechocki A., Dyduch-Falniowska A. 1993. Mięczaki (Mollusca). Małże (Bivalvia). W: Fauna Słodkowodna Polski, z. 7A, Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 200 ss.

Tetens A., Zeissler H. 1964. Über das Vorkommen der seltenen Pisidienarten im Norddeutsch-Polnischen Raum. Malak. Abh. staatl. Mus. Tierk. Dresden, Leipzig, 1: 89-133.

Wells S.M., Chatfield J.E. 1992. Threatened non-marine molluscs of Europe. Council of Europe Nature and environment series, No. 64: 133.

Włosik-Bieńczak E. 1992. Małże z rodzin Sphaeridae i Pisidiidae (Mollusca, Bivalvia) w północno-zachodniej Polsce. Lubuski Przegl. Przyr. 3: 3-51.

   
Autor  Katarzyna Zając
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009