| |
| |
|
Coniocleonus cicatricosus (Hoppe, 1795) | ||
| Rodzina | Curculionidae Ryjkowcowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Skrajnie rzadki i zanikający w Polsce gatunek kserotermiczny pochodzenia śródziemnomorskiego, znany współcześnie tylko z jednego stanowiska w okolicach Kielc. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Zasięg tego gatunku wyznaczają nieliczne stanowiska rozmieszczone od azjatyckiej części Turcji, przez niektóre kraje bałkańskie, po Kotlinę Panońską i Polskę na północy oraz po Hiszpanię na południowym zachodzie Europy. Do rzadkości należy on również we Włoszech, Francji i w Niemczech. Większość danych o jego występowaniu przy północnej granicy zasięgu pochodzi ze starych publikacji (lub zbiorów) i wymaga uaktualnienia. Na początku XX wieku (lata 1900-1918) gatunek ten zbierano w niewielkiej liczbie okazów na terenie Krakowa (Mazur 1983, Smreczyński 1929), lecz od tego czasu nikt więcej nie stwierdził tu jego obecności, co sugeruje, że odkryte wtedy stanowiska już nie istnieją. W 1999 roku został on jednak odszukany w Chęcinach koło Kielc, a więc w miejscu oddalonym na północny wschód od Krakowa o ok. 100 km (Mazur 2001). | |
| Biotop/Siedlisko | Na podstawie sporadycznych obserwacji przypuszcza się, że Coniocleonus cicatricosus jest (przynajmniej w krajach środkowoeuropejskich) gatunkiem związanym z suchymi siedliskami o charakterze kserotermicznym. Jednak w niektórych regionach Europy (np. we Francji) może on występować także w innych środowiskach, skoro podaje się wrzos zwyczajny Calluna vulgaris i wrzosiec bagienny Erica tetralix jako jego rośliny żywicielskie. W Krakowie był on zbierany prawdopodobnie w zespołach murawowych porastających wapienne wzgórza. Niestety, ani publikacja na ten temat (Smreczyński 1929), ani też notatki załączone do kolekcji S. Smreczyńskiego i S. Stobieckiego, gdzie znajdują się odnośne okazy C. cicatricosus, nie zawierają danych ekologicznych. Podobna sytuacja ma miejsce również w przypadku stanowiska w Chęcinach. | |
| Biologia | Ryjkowiec ten prowadzi dzienny tryb życia przebywając na ziemi wśród niskiej, kępkowej roślinności. Jego cykl rozwojowy nie został dotychczas zbadany; nieznana jest również postać larwalna. Ze względu na rzadkość występowania stanowi on bardzo trudny obiekt badań i raczej nie należy oczekiwać szybkiego poznania jego biologii. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Zasięg tego gatunku w Polsce można określić jako punktowy, tym bardziej, że kilka stanowisk krakowskich skupionych na małym obszarze w południowej części miasta uległo najprawdopodobniej zniszczeniu. Liczebność populacji odkrytej przypadkowo w Chęcinach nie jest możliwa do oszacowania w oparciu o posiadane obecnie informacje. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Zanik populacji C. cicatricosus na terenie Krakowa może mieć związek ze zmianami tutejszych muraw kserotermicznych poddanych silnej presji antropogenicznej. Od 1918 roku nie tylko uległ zmniejszeniu obszar zajmowany przez roślinność kserotermiczną, ale również nastąpiły daleko idące zmiany w jej składzie florystycznym. Polegały one z jednej strony na wypadnięciu szeregu cennych gatunków kserotermicznych, z drugiej zaś - na ekspansji roślin ubikwistycznych. Niektóre partie muraw zarosły samoczynnie w wyniku sukcesji lub zostały obsadzone drzewami. W tej chwili nie jest możliwe udowodnienie bezpośredniego wpływu tych procesów na populację omawianego gatunku, jednak jego prawdopodobieństwo jest bardzo wysokie. | |
| Prognoza zmian populacji | C. cicatricosus jest, podobnie jak każdy gatunek zajmujący niewielką powierzchnię, narażony na wyginięcie. Do tej pory nie ma żadnych obserwacji ani z Polski, ani też z innych krajów, które wskazywałyby na zwiększanie się liczebności jego populacji i na tendencje migracyjne. Raczej należy przyjąć, że stanowiska w środkowej części Europy mają charakter reliktowy, a tutejsze populacje cechuje słaba rozrodczość. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Gatunek nie objęty ochroną prawną; żadne z odnotowanych stanowisk nie znajduje się na terenie chronionym. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Pierwszym krokiem w kierunku zachowania istniejącej populacji powinno być zabezpieczenie obszaru, na którym występuje C. cicatricosus, przed niekorzystnymi zmianami warunków środowiskowych. Chodzi tu przede wszystkim o niedopuszczenie do zarastania stanowiska drzewami i krzewami. Ważne jest również zapobieżenie nitryfikacji gleby i związanemu z tym napływowi roślin azotolubnych. Dalsze działania będą zależeć od wyników szczegółowych badań w zakresie biologii i ekologii tego gatunku. | |
| Summary | Coniocleonus cicatricosus represents a Mediterranean element in Poland. Not protected by law. It occurs now at only one locality in the environs of Kielce (Małopolska Upland); in the years 1900-1918 it was also collected in Kraków. It is probably a xerothermic species associated with grassland vegetation. Its developmental cycle has not yet been known; its food preferences also need detailed studies. The principal threats to the species are connected with population factors (small numbers, poor breeding success) and unfavourable changes in xerothermic biotopes in Poland (overgrowing with trees and shrubs, expansion of nitrophilous species etc.). Conservation efforts should focus on the protection of the whole biotope in which the species occurs. | |
| Źródła informacji | Mazur M. 1983. Ryjkowce (Coleoptera, Curculionidae) południowej części Wyżyny Krakowskiej. Acta zool. cracov. 26: 491-542.  Mazur M. 2001. Ryjkowce kserotermiczne Polski (Curculionoidea: Nemonychidae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae). Studium zoogeograficzne. Monografie Fauny Polski 22: 1-378. Smreczyński S. 1929. Kilka uwag o krajowych ryjkowcach. Pol. Pismo entomol. 7: 75-81. | |
| Autor | Mieczysław Mazur | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
