| |
| |
|
Lithoglyphus naticoides (C. Pfeiffer, 1828) | ||
| Rodzina | Hydrobiidae Źródlarkowate | |
| Rząd | Mesogastropoda | |
| Gromada | Gastropoda Ślimaki (Brzuchonogi) | |
| Typ | Mollusca Mięczaki | |
| Status | Gatunek pontyjski, który spontanicznie, lecz z pomocą człowieka skolonizował w XIX wieku wody Europy Środkowej i Zachodniej. Obecnie ustępujący z większości wcześniej zajmowanych stanowisk, zagrożony wyginięciem ze względu na zanieczyszczenie rzek. Niechroniony. | |
| Rozmieszczenie | Współczesny obszar występowania rozciąga się od Morza Czarnego po wschodnią Francję (Jaeckel 1962). Ekspansję ślimaka ułatwiła budowa kanałów łączących systemy rzeczne Europy. W Polsce podawany z Wisły, Zalewu Zegrzyńskiego, Bugu, Wieprza, Drwęcy, Wdy, Odry, Warty, Noteci, Strumienia Junikowskiego w Poznaniu, Obry, Regi, Zalewu Szczecińskiego, Zalewu Wiślanego oraz kilku jezior (Dąbie, Majcz Wielki, Jeziorak, Mikołajskie) (Boettger 1926a, 1926b, Drozdowski 1979, Falniowski 1987, Feliksiak 1933, Jaeckel 1962, Jurkiewicz-Karnkowska 1989, 1998, Klimowicz 1958, Kołodziejczyk 2001, Lewandowski, Graczyk, Stańczykowska 1989, Lindholm 1906, Masłowski 1992, Münchenberg 1929, Neubaur 1927, Piechocki 1979, Piotrowski 1997, Stańczykowska 1960, Stańczykowska, Lewandowski, Ejsmont-Karabin 1983, Stępczak, Włosik-Bieńczak 1988, Urbański 1938, 1947b, Włosik-Bieńczak 1997, 2000). | |
| Biotop/Siedlisko | Żyje w dużych, czystych rzekach, kanałach i niekiedy w jeziorach, gdzie zasiedla miejsca o dnie mulistym. Preferuje zbiorniki o dużej zawartości wapnia w wodzie i osadach dennych. Często usadawia się na palach, kamieniach i muszlach małży skójkowatych Unionidae. W dogodnych warunkach liczebność ślimaka może osiągać wysokie zagęszczenia, nawet w granicach 2000-3300 osobn./m2 (Krause 1949, Lewandowski, Graczyk, Stańczykowska 1989). | |
| Biologia | Pokarm stanowią okrzemki, zielenice i detrytus pobierane z osadów dennych. Gatunek rozdzielnopłciowy; dymorfizm płciowy zaznaczony w budowie muszli: u samców zewnętrzna krawędź otworu wyciągnięta jest ku przodowi. Rozród odbywa się wiosną i wczesnym latem. Półkuliste, pojedyncze kapsułki jajowe o średnicy około 1 mm składane są na twardym podłożu, głównie na muszlach innych osobników L. naticoides. Długość życia wynosi 3-4 lata (Krause 1949). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Ogólna liczba osobników występujących w naszym kraju jest bardzo trudna do ustalenia z powodu słabego stopnia poznania fauny naszych rzek, zwłaszcza prawobrzeżnego dorzecza Wisły. Bardzo szacunkowy rachunek pozwala ocenić zasoby ślimaka na ponad 1 milion osobników. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Główną przyczyną wymierania L. naticoides jest postępujące zanieczyszczenie i eutrofizacja wód. W wyniku rozkładu materii organicznej, szczególnie w warstwach przydennych, następuje szkodliwy dla tego skrzelodysznego ślimaka deficyt tlenu lub nawet warunki beztlenowe. Innym zagrożeniem jest regulacja rzek, pozbawiająca L. naticoides sprzyjających mikrohabitatów - zwłaszcza płycizn pokrytych namułem na brzegach akumulacyjnych. | |
| Prognoza zmian populacji | Budowa oczyszczalni ścieków i wprowadzenie "czystych technologii" w przemyśle stwarzają szansę na przetrwanie istniejących w Polsce populacji ślimaka. Dużą, pozytywną rolę może odegrać również odstąpienie od regulacji dużych i średnich rzek. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Gatunek nie jest w Polsce chroniony. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Wprowadzenie ochrony gatunkowej nie znajduje uzasadnienia, ponieważ L. naticoides jest napływowym elementem w faunie Polski, który przedostał się do tej części Europy dzięki człowiekowi. Wskazana byłaby natomiast ochrona rezerwatowa stanowisk występowania rzadkich i zagrożonych krajowych mięczaków jak np. Borysthenia naticina, gatunków o podobnych wymaganiach ekologicznych do wymagań namułka. Taka zintegrowana malakologicznie ochrona siedliskowa powinna umożliwić przetrwanie również jego populacjom. | |
| Summary | Extension of the range of this Pontic species took place in the 19th century. Lithoglyphus naticoides spread out over the lowland area of Poland, colonising first of all large and medium lowland rivers and canals. For the last 40-50 years its strong decline has been observed, attributed to water pollution and river regulations. As an alien species L. naticoides is not protected in Poland. | |
| Źródła informacji | Boettger C.R. 1926a. Die Weichtierfauna des Gebietes von Frankfurt an der Oder. Helios 29: 13-45.  Boettger C.R. 1926b. Die Weichtierfauna der Umgebung von Landsberg an der Warthe. Helios 29: 46-54. Drozdowski A. 1979. Rozmieszczenie ślimaków wodnych na obszarze województw bydgoskiego, toruńskiego i włocławskiego. Stud. Soc. Sci. Torunensis, Sec. E, 10, 3: 3-30. Falniowski A. 1987. Hydrobioidea of Poland (Prosobranchia: Gastropoda). Folia malacol. 1: 1-122. Feliksiak S. 1933. Die Molluskenfauna der Filter- und der Rohwasserpumpstation der warschauer Wasserleitungsanlagen. Fragm. faun. Mus. Zool. Pol., 2: 27-62. Jaeckel S.G.A. 1962. Ergänzungen und Berichtigungen zum rezenten und quartären Vorkommen der mitteleuropäischen Mollusken. W: Die Tierwelt Mitteleuropas, 2, 1, Ergänzung, Leipzig: 25-294 + 9 tab. Jurkiewicz-Karnkowska E. 1989. Occurence of mollusc in the littoral zone of the Zegrzyński Reservoir and pre-mouth and mouth zones of supplying rivers. Ekol. pol. 37: 319-336. Jurkiewicz-Karnkowska E. 1998. Long-term changes in mollusc communities in shallow biotopes of a lowland reservoir (Zegrzynski reservoir, central Poland). Pol. J. Ecol. 46, 1: 43-63. Klimowicz H. 1958. Mięczaki Zalewu Wiślanego i zależność ich rozmieszczenia od zasolenia. Pol. Arch. Hydrobiol. 5: 53-123. Kołodziejczyk A. 2001. Nowe stanowisko Lithoglyphus naticoides (C. Pfeiffer, 1828) (Gastropoda, Hydrobiidae) w Polsce. Przeg. zool. 45: 79-81. Krause H. 1949. Untersuchungen zur Anatomie und Ökoelogie von Lithoglyphus naticoides (C. Pfeiffer). Arch. Moll. 78: 103-148. Lewandowski K., Graczyk T., Stańczykowska A. 1989. The occurrence of Viviparus viviparus (L.) in the Zegrzyński Reservoir. Ekol. pol. 37: 337-346. Lindholm W.A. 1906. Beitrag zur Molluskenfauna von Littauen. Nachrbl. Dtsch. Malak. Ges. 4: 193-196. Masłowski J. 1992. . Bottom macrofauna of the Szczecin Lagoon (north-western Poland). Acta hydrobiol. 34: 253 274. Münchenberg P. 1929. Malakozoologische Untersuchungen des Warthegenistes zwischen Trebisch und Schwerin. Abh. Ber. d. Naturwiss. Abt. d. Granzmärkischen Ges. z. Erforschung u. Pflege d. Heimat, 4: 106-112. Neubaur R. 1927. Beiträge zur Kenntnis der Molluskenfauna des Stettiner Haffs und der Swinemünder Bucht. Zeitschr. f. Fischerei u. Hilfswissensch. 25: 245-261. Piechocki A. 1979. Mięczaki (Mollusca), ślimaki (Gastropoda). Fauna słodkowodna Polski. PWN, Warszawa-Poznań, 187 ss. Piotrowski S. 1997. Mięczaki jeziora Dąbie. XIII Krajowe Seminarium Malakologiczne, 23-25 kwietnia 1997, Wykorzystanie badań malakologicznych w ekologii i ochronie środowiska. Szczecin: 9-21. Stańczykowska A. 1960. Rozmieszczenie i dynamika liczebności mięczaków dennych na łasze wiślanej Konfederatka pod Wyszogrodem. Ekol. pol., A, 8: 155-168. Stańczykowska A., Lewandowski K., Ejsmont-Karabin J. 1983. Biotic structure and processes in the lake system of River Jorka watershed (Masurian Lakeland, Poland). IX Occurrence and distribution of molluscs with special consideration to Dreissena polymorpha (Pall.). Ekol. pol. 31: 761-780. Stępczak K., Włosik-Bieńczak E. 1988. Skład gatunkowy i ilościowy zespołów mięczaków (Mollusca) Noteci koło Drezdenka (woj. gorzowskie). Bad. Fizjogr. Pol. Zach., C 37: 71-81. Urbański J. 1938. Materiały do fauny mięczaków województwa poznańskiego. Fragm. faun. Mus. Zool. Pol. 3, 22: 439-484. Urbański J. 1947b. Krytyczny przegląd mięczaków Polski. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sect. C, 2: 1-35. Włosik-Bieńczak E. 1997. Mięczaki (Mollusca) strumienia Junikowskiego w Poznaniu i glinianek w jego dolinie. XIII Krajowe Seminarium Malakologiczne, 23-25 kwietnia 1997. Wykorzystanie badań malakologicznych w ekologii i ochronie środowiska. Szczecin: 81-97. Włosik-Bieńczak E. 2000. Fauna mięczaków (Mollusca) Strumienia Junikowskiego w Poznaniu w latach 1996-1999. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 47: 15-27. | |
| Autor | Andrzej Piechocki | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
