powiększ

Timarcha rugulosa Herrich-Schaeffer, 1838
Godnica pontyjska

Rodzina  Chrysomelidae  Stonkowate
Rząd  Coleoptera  Chrząszcze
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Rzadki, stepowy gatunek subpontyjski. W Polsce nie objęty ochroną gatunkową.
   
Rozmieszczenie  Gatunek obejmujący swoim zasięgiem środkową i południowo-wschodnią Europę w obrębie dorzeczy Dunaju, Wisły, Dniestru i Dniepru, na wschodzie sięgający po Krym. T. rugulosa w areale swego występowania tworzy kilka podgatunków. W środkowo-wschodniej Europie (Polska, Wołyń, Podole, Słowacja i Węgry) występuje podgatunek T. rugulosa lomnickii Miller, 1867, natomiast podgatunek nominatywny znany jest tylko z Rumunii (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1990, Warchałowski 1993). W Polsce chrząszcz rzadko spotykany. Notowany z nielicznych stanowisk rozmieszczonych na przedgórzach Beskidów i Bieszczadów, krawędzi Małopolskiego Przełomu Wisły i Wyżyny Małopolskiej (Pietrykowska 2002) oraz na Roztoczu i Wyżynie Lubelskiej (Bartkowska J. 1994, Borowiec L. 1984, Pietrykowska E. 2002, Szymczakowski W. 1965, Warchałowski A. 1993, Wąsowska M. 1994).
   
Biotop/Siedlisko  W naszym kraju T. rugulosa zasiedla murawy kserotermiczne, ciepłe, nasłonecznione stanowiska w zaroślach kserotermicznych porastających wapienne zbocza, oraz polany śródleśne, obrzeża lasów grądowych i borów sosnowych (Bartkowska 1994, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1990, 6, Pietrykowska 2002, Szymczakowski 1965, Warchałowski 1993, Wąsowska 1994).
   
Biologia  Poznana jest fragmentarycznie. Gatunek wydaje jedno pokolenie w roku. Chrząszcze pojawiają się na wiosnę i obserwowane są do wczesnego lata (maj-czerwiec); wykazują aktywność dzienną, wędrując po ziemi, rzadziej wchodząc na rośliny. Larwy żerują od czerwca do sierpnia, a imagines nowej generacji, które następnie przezimują, pojawiają się w terenie od sierpnia do września. Zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe znajdowane były na kilku gatunkach roślin z rodzaju Galium i Cruciata. Imagines T. rugulosa są bezskrzydłe, co może znacznie ograniczać możliwości dyspersyjne tego owada (Borowiec 1984, Borowiec L. - mat. niepubl., Brovdii 1977, 6, Pietrykowska 2002, Szymczakowski 1965, Warchałowski 1993, Wąsowska 1994).
   
Wielkość populacji w Polsce  Podobnie jak w przypadku większości owadów, trudna do oszacowania. Na niektórych znanych stanowiskach osobniki dorosłe były poławiane w stosunkowo dużej (ponad sto) liczbie osobników (Borowiec 1984, Borowiec L. - mat. niepubl., Pietrykowska 2002, Szymczakowski 1965, Warchałowski 1993, Wąsowska 1994). Przypuszczalnie ogólna liczba osobników na znanych stanowiskach może wynosić kilka lub kilkadziesiąt tysięcy.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Podobnie jak w przypadku innych gatunków kserotermicznych, zagrożenie dla tego gatunku stwarza antropopresja przejawiająca się w niszczeniu i dewastacji dogodnych do życia siedlisk oraz sukcesja roślinności, prowadząca do zarastania krzewami i drzewami siedlisk kserotermicznych. Natomiast, mimo że jest to jeden z największych i najatrakcyjniejszych wizualnie przedstawicieli stonkowatych w naszym kraju, nie ma dowodów na to, aby był on nadmiernie odławiany przez entomologów-kolekcjonerów.
   
Prognoza zmian populacji  Na obszarze Wyżyny Lubelskiej, Roztocza i Wyżyny Małopolskiej w ostatnich kilkunastu latach zostało odkrytych wiele nowych stanowisk tego gatunku (Bartkowska 1994, Borowiec L. - mat. niepubl., 6, Pietrykowska 2002, Wąsowska 1994). Interesujące wydaje się odkrycie kilku stanowisk w roku 1999 (Janowiec, Biedrychów, Nowe), znajdujących się już po zachodniej stronie Wisły (Małopolski Przełom Wisły) (6, Pietrykowska 2002). Pozwalają one oczekiwać w przyszłości dalszych stwierdzeń tego gatunku na Wyżynie Małopolskiej. Uwzględnić należy tu też małe możliwości zwiększania zasięgu ze względu na niezdolność do lotu. Prawdopodobnie na istniejących stanowiskach populacje godnicy utrzymują się na mniej więcej stałym poziomie. Jednocześnie od kilkudziesięciu lat nie potwierdzono występowania tego chrząszcza na obszarze Beskidu Wschodniego i Bieszczadów, co może oznaczać zanik tamtejszych subpopulacji. Ryzyko lokalnych zaników gatunku podnosi nietrwałość zajmowanych siedlisk.
   
Aktualne sposoby ochrony  W Polsce nie objęty ochroną gatunkową. Część znanych stanowisk występowania tego gatunku w Polsce znajduje się na obszarach prawnie chronionych, jak: Roztoczański Park Narodowy, Kazimierski Park Krajobrazowy, Skierbieszowski Park Krajobrazowy (kilka stanowisk) (6, Pietrykowska 2002) oraz obszarach chronionego krajobrazu.
   
Proponowane sposoby ochrony  Należy skoncentrować się na ochronie znanych stanowisk i charakterystycznych siedlisk tego gatunku. Ochrona ta powinna mieć charakter czynny, uwzględniający specyfikę danego stanowiska, wskazane jest, aby zabiegi ochronne opiniował specjalista entomolog.
   
Summary  It is a steppic sub-Pontic element, which in Poland belongs to the rarest xerothermic species. It has only persisted at some localities in south-eastern Poland where reaches the north-western border of its geographical range. Some of its known localities are situated in protected areas, among others in the Roztocze National Park. Timarcha rugulosa conservation efforts should focus on active protection measures, prepared under the surveillance of a specialist-entomologist. Not protected by law.
   
Źródła informacji  Bartkowska J. 1994. Materiały do poznania stonkowatych (Coleoptera, Chrysomelidae) Roztocza. Fragm. faun. 37: 201-210.

Borowiec L. 1984. Nowe i rzadkie dla Polski gatunki stonkowatych (Coleoptera, Chrysomelidae). Pol. Pismo entomol. 53: 667-670.

Brovdii V.M. 1977. Zhuky-lystoidy khryzomeliny. Fauna Ukrainy 19, 16: 388 pp.

Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1990. Chrząszcze - Coleoptera. Stonkowate - Chrysomelidae, cz. 1. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 16: 1-279.

Pietrykowska E. 2002. Timarcha (Timarcha) rugulosa lomnickii Mill, 1867 (Coleoptera, Chrysomelidae) - kalciofilna stonka w południowo-wschodniej Polsce. Wiad. entomol. 21: 103-108.

Szymczakowski W. 1965. Materiały do poznania chrząszczy (Coleoptera) siedlisk kserotermicznych Polski. Pol. Pismo entomol. 35: 225-257.

Warchałowski A. 1993. Chrysomelidae - Stonkowate (Insecta: Coleoptera). Część III (podrodziny: Lamprosomatinae, Eumolpinae; z podrodziny Chrysomelinae plemię Timarchini oraz część plemienia Chrysomelini: podplemiona Doryphorina i Chrysolinina). Fauna Pol. 15: 1-280.

Wąsowska M. 1994. Stonkowate (Coleoptera, Chrysomelidae) wybranych zbiorowisk roślinnych Roztocza. Fragm. faun. 37: 211-266.

   
Autor  Radosław Ścibior
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009