powiększ

Ditylus laevis (Fabricius, 1787)

Rodzina  Oedemeridae  Zalęszczycowate
Rząd  Coleoptera  Chrząszcze
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Bardzo rzadki, ginący gatunek, na wielu stanowiskach w Europie reliktowy, którego zasięg wyraźnie kurczy się w ostatnich stu latach. Próchnojad, zasiedla lasy i zadrzewienia parkowe. W Polsce od około stulecia wymarły. Niechroniony.
   
Rozmieszczenie  Rozsiedlony w północnej Palearktyce od Japonii, Korei i Mandżurii przez Syberię po Europę Północną i Środkową. W Europie notowany od wschodniej Skandynawii (Karelia, Finlandia) poprzez kraje bałtyckie, Polskę i Podole po Czechy, Słowację i Górną Austrię na południu. Najdalej na zachód podawano go z Niemiec (Saksonia, Turyngia, wschodnia Bawaria). W europejskiej części swojego zasięgu stwierdzany na pojedynczych, rozproszonych stanowiskach, a najnowsze dane o jego występowaniu w Europie Środkowej pochodzą zwykle z początku XX wieku (Horion 1956). W Polsce jego występowanie stwierdzono pod koniec XIX wieku w okolicach Cieszyna (Reitter 1870) i na Baraniej Górze (Beskid Śląski) (Kotula 1873). Podawane w piśmiennictwie stanowiska w byłych Prusach Wschodnich i Tatrach leżą poza granicami Polski (Kubisz D. - mat. niepubl.).
   
Biotop/Siedlisko  Występuje w wilgotnych środowiskach na obrzeżach i wewnątrz lasu, nad brzegami potoków oraz w starych zadrzewieniach parkowych. W górach zasiedla przede wszystkim piętro regla dolnego i pogórzy.
   
Biologia  Gatunek próchnożerny, rozwijający się w bardzo wilgotnym murszu drzew iglastych (jodła, świerk) i liściastych (olcha). Zasiedlane są fragmenty strzał, pnie i gałęzie częściowo zanurzone w wodzie lub przylegające do silnie namokniętej gleby. Obserwowano również rozwój w zawilgoconych, przyziemnych częściach drewnianych budowli leśnych i parkowych: altan, ławek i płotów, a także w jazach potoków młyńskich. Samica składa jaja w wierzchnie warstwy drewna, na granicy części silnie i prawie nie rozłożonej. Larwy drążą wewnątrz drewna długie chodniki, wypełniając je ubitą mączką z przerobionego substratu pokarmowego i ekskrementów. Pełny cykl rozwojowy jest co najmniej dwuletni. Po pierwszym sezonie żerowania zimują larwy; w następnym roku późną jesienią następuje przepoczwarczenie. Imagines wylęgają się na wiosnę, a ich pojaw trwa do lipca (w górach do sierpnia). Dorosłe chrząszcze mają aktywność zmierzchową; w ciągu dnia przebywają najczęściej w ukryciu na materiale lęgowym (w szczelinach lub pod mchem porastającym drewno), albo w jego pobliżu w ściółce.
   
Wielkość populacji w Polsce  Już w XIX-wiecznych doniesieniach podkreślano nieliczne występowanie (odławiano zwykle pojedyncze okazy), określając często ten gatunek jako "skrajnie rzadki" (Reitter 1870). Obecnie, biorąc pod uwagę rozmiary ciała i charakterystyczny wygląd D. laevis, brak potwierdzenia jego występowania na przestrzeni ostatnich stu lat pozwala uznać ten gatunek w Polsce za wymarły.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  W przypadku gatunku zapewne wymarłego już na terenie Polski, możemy tylko określić potencjalne zagrożenia, oddziałujące na populacje tego chrząszcza w miejscach jego występowania. Jak u wszystkich gatunków próchnożernych, kondycja i liczebność populacji D. laevis jest ściśle uzależniona od ilości odpowiedniego materiału lęgowego. W lasach użytkowanych gospodarczo ilość zdatnego do zasiedlenia martwego drewna jest z reguły minimalna, co stanowi barierę dla zwiększania liczebności i rozszerzania lokalnego zasięgu. Również potencjalne środowiska zastępcze, jakimi mogą być drewniane budowle leśne i parkowe, jeżeli utrzymywane są w dobrym stanie technicznym nie stanowią odpowiedniej bazy lęgowej dla tego gatunku. Prawdopodobnie brak tej bazy zadecydował o zaniku D. laevis w Polsce.
   
Prognoza zmian populacji  Występowanie tego gatunku w górach Europy Środkowej (Austria, Niemcy, Czechy, Słowacja, Polska) ma charakter reliktowy i oderwany od ciągłego zasięgu (Švihla 1993), a także wyraźną tendencję zanikającą. Ponieważ współczesne doniesienia o występowaniu D. laevis w pobliżu naszych granic pochodzą (oprócz krajów bałtyckich) tylko z terenu Białorusi (Lopatin 1991), ewentualnego ponownego stwierdzenia tego chrząszcza można się więc spodziewać co najwyżej w północno-wschodniej Polsce, jako leżącej w pobliżu jego zwartego zasięgu.
   
Aktualne sposoby ochrony  W Polsce nie jest objęty ochroną gatunkową; jego historyczne stanowiska w naszym kraju nie są również zlokalizowane na terenie istniejących aktualnie parków narodowych.
   
Proponowane sposoby ochrony  Dopiero w przypadku ewentualnego ponownego stwierdzenia D. laevis w naszym kraju wskazane będzie opracowanie zaleceń ochronnych dla tego gatunku, w zależności od miejsca jego stwierdzenia.
   
Summary  It is a very rare saproxylobiontic species in Europe, whose range evidently shrank in the last century. In the mountains of Central Europe (Austria, Germany, Czech Republic, Slovakia, Poland), separated from the continuous range, its occurrence has a relict character and the species shows there a clear tendency to decline. In Poland it has not been observed for more than one hundred years, therefore considered as extinct. In the 19th century it was found at two localities in the Beskid Śląski Mountains. Not protected by law. One may expect the possible rediscovery of Ditylus laevis in the only north-eastern part of Poland, lying close to the continuous range of the species. Only in case of its reappearance it will be possible to formulate recommendations for its conservation, depending on the place of finding.
   
Źródła informacji  Horion A. 1956. Faunistik der mitteleuropäischen Käfer. Band 5: Heteromera. Ent. Arb. Mus. Frey München, Sonderband, 268 ss.

Kotula B. 1873. Przyczynek do fauny chrząszczów Galicyi. Spraw. Kom. Fizyogr. 7: 53-90.

Lopatin I.K. 1991. Uzkonadkrylye zhuki (Oedemeridae) fauny Belorussii. W: Fauna i ekologia zhestkokrylykh Belorussii. I.K. Lopatin, E.I. Khotko. Navuka i Tekhnika, Minsk, 264 pp.

Reitter E. 1870. Übersicht der Käfer-Fauna von Mähren und Schlesien. Verh. Naturf. Ver. Brünn, 8 (2): 1-195.

Švihla V. 1993. Contribution to the knowledge of the Palaearctic Oedemeridae (Coleoptera). Folia heyrovsk. 1, 6: 52-55.

   
Autor  Daniel Kubisz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009