| |
| |
|
Porthmidius austriacus (Schrank, 1781) | ||
| Rodzina | Elateridae Sprężykowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek lasostepów i siedlisk kserotermicznych, bardzo rzadki w całym areale swojego zasięgu, w Polsce występujący jedynie w Bielinku nad Odrą. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Południowa część Europy Środkowej, Europa Południowo-Wschodnia i Azja Mniejsza. W Polsce znany tylko z rezerwatu "Bielinek" nad Odrą (Buchholz 1995, mat. niepubl., Lipp 1938). Jest to najdalej na północ wysunięte i izolowane stanowisko tego gatunku, położone obok podobnego stanowiska usytuowanego przy zachodniej krawędzi doliny Odry na terenie Niemiec. Występowanie P. austriacus w Bielinku ma zapewne charakter reliktowy, jako że gatunek wkroczył na teren Pomorza i Meklemburgii najprawdopodobniej w holocenie, u schyłku okresu atlantyckiego, gdzie utrzymał się mimo późniejszych zmian (ochłodzenie) klimatu. | |
| Biotop/Siedlisko | Zamieszkuje biotopy o charakterze lasostepu, kserotermiczne zarośla oraz widne i suche lasy liściaste (np. świetliste dąbrowy) w miejscach o silnie rozrzedzonym drzewostanie. W rezerwacie "Bielinek" zasiedla górną krawędź skarpy porośniętej kserotermicznymi zaroślami i rzadkim, niskopiennym drzewostanem dębowym, która graniczy z cienistym lasem liściastym z licznie (do niedawna) występującym w nim powojnikiem pnącym Clematis vitalba (Buchholz 1995, mat. niepubl.). | |
| Biologia | Rozwój odbywa w glebach piaszczysto-pylastych, a więc dość przewiewnych, porośniętych zwartą darnią. Larwy zasiedlają miejsca lekko ocienione przez drzewa lub krzewy, ale ciepłe, gdzie w pewnych porach dnia powierzchnia gleby jest nasłoneczniona; są drapieżne, ich rozwój trwa nie mniej niż 3 lata. Przepoczwarczenie następuje późnym latem, a wylęgłe imagines zimują w komorach poczwarkowych w glebie; opuszczają je wiosną następnego roku. Imagines żyją kilka miesięcy i są aktywne w dzień. Spotkać je można od maja do pierwszych dni lipca na roślinności zielnej, a także na liściach i kwiatach drzew i krzewów (Buchholz 1995, mat. niepubl.). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do oszacowania. Można jedynie przypuszczać, iż chodzi o dziesiątki lub setki dojrzałych osobników. Stanowisko Porthmidius austriacus w rezerwacie przyrody "Bielinek" jest niewielkie, ale wydaje się być na tyle w dobrym stanie, że dotrwało do czasów współczesnych (Buchholz L. - mat. niepubl.). | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Podstawowym zagrożeniem dla gatunku w Polsce jest to, że reprezentowany jest przez jedną niewielką, wyspową i brzeżną populację. Zagrożenie to potęguje nietrwałość jego podstawowych siedlisk i biotopów, które narażone są na zarastanie i niewłaściwe użytkowanie. W rezerwacie przyrody "Bielinek" zagrożeniem dla P. austriacus może się też okazać przeprowadzony w latach 90. XX wieku zabieg ochrony czynnej, polegający na całkowitym usunięciu powojnika pnącego z lasu, powodujący niewątpliwie zmianę warunków mikroklimatycznych w miejscu dość licznie zasiedlonym przez gatunek (Buchholz L. - mat. niepubl.). Na niemieckiej "czerwonej liście" umieszczony w kategorii gatunków krytycznie zagrożonych. | |
| Prognoza zmian populacji | Zmiany populacji w Bielinku nad Odrą są trudne do przewidzenia. Sądzić jednak można, że przy wprowadzeniu biernej ochrony w ekosystemach leśnych rezerwatu i bardzo ostrożnie realizowanej ochronie czynnej na skarpie (w celu zachowania tam zarośli kserotermicznych i niskopiennej dąbrowy o silnie rozrzedzonym drzewostanie), liczebność tej lokalnej populacji nie powinna w najbliższym czasie ulegać obniżeniu. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Polskie stanowisko P. austriacus od lat 20. XX wieku chroni dość skutecznie rezerwat przyrody "Bielinek". | |
| Proponowane sposoby ochrony | Tak jak dotychczas szczególną uwagę należy skupić na prawidłowej ochronie stanowiska ryżaka austriackiego w rezerwacie "Bielinek". Należałoby wykluczyć tam jakiekolwiek zabiegi w ekosystemach leśnych, prowadzące do zmiany istniejących w nich warunków mikroklimatycznych (usuwanie podszytu, usuwanie drzew w ramach cięć pielęgnacyjnych i sanitarnych itp.). Nie można tu też realizować wyłącznie ochrony czynnej muraw kserotermicznych, obejmującej całkowite usuwanie drzew i krzewów. Natomiast należy dążyć do utrzymywania na skarpach swoistych ekosystemów lasostepowych. Istotne jest także silne ograniczenie, a miejscami zamknięcie rezerwatu dla ruchu turystycznego, by uniknąć zadeptywania gleby i innych zniszczeń w środowisku owada (Buchholz L. - mat. niepubl.). Wszelkie zabiegi ochrony czynnej powinny być uprzednio konsultowane m.in. ze specjalistą entomologiem. Proponuje się ponadto podnieść kategorię zagrożenia tego gatunku z VU (Pawłowski, Kubisz, Mazur 2002) do co najmniej EN. | |
| Summary | Porthmidius austriacus is a rare thermophilous European species, known in Poland from the only "Bielinek" nature reserve, situated on the Lower Odra River. It is the northernmost, isolated and probably relict locality of that beetle. P. austriacus is associated with forest-steppe, loose oak woods and other loose deciduous forests; it occurs also on xerothermic slopes sparsely overgrown with trees and shrubs. It develops in sandy-dusty, well-aerated and slightly overshadowed soils covered with dense turf. In Poland it is threatened primarily due to character of its occurrence (one marginal and isolated locality). It is important to maintain suitable habitats for this species on the escarpment of the reserve; they are unstable and require active conservation. | |
| Źródła informacji | Buchholz L. 1995. A redescription of the larva of Porthmidius austriacus (Schrank, 1781), with notes on the taxonomy and biology of the species (Coleoptera: Elateridae). Genus 6, 3-4: 289-302.  Lipp H. 1938. Porthmidius austriacus (Schrank), ein für die Mark neuer Schnellkäfer und seine Verbreitung (Col. Elater.). Märk. Tierw. 3, 3: 221-228. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss. | |
| Autor | Lech Buchholz & Małgorzata Ossowska | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
