| |
| |
|
Brachystegus scalaris (Illiger, 1807) | ||
| Rodzina | Sphecidae Grzebaczowate | |
| Rząd | Hymenoptera Błonkoskrzydłe | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Jedyny przedstawiciel rodzaju na terytorium Polski. Preferuje otwarte stoki wzgórz, siedliska kserotermiczne i stepowe. Skrajnie nieliczny lub wymarły bowiem od kilkudziesięciu lat nie stwierdzono już w kraju jego występowania. Niechroniony. | |
| Rozmieszczenie | Zasięg występowania ograniczony do zachodniej Palearktyki, bez jej północnej części. Wykazywany z całego niemal kontynentu europejskiego, z wyjątkiem Półwyspu Skandynawskiego. Notowany również na Kaukazie, Uralu, Półwyspie Arabskim. Z Polski znany tylko z trzech stanowisk usytuowanych na Pojezierzu Pomorskim (Paul 1941), na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (Meyer 1919) oraz na Nizinie Mazowieckiej (Głowacki 1953). Wszędzie odłowione były pojedyncze osobniki. | |
| Biotop/Siedlisko | Tereny otwarte, szczególnie murawy kserotermiczne i napiaskowe, zbiorowiska roślinności stepowej na nasłonecznionych stokach wzgórz. | |
| Biologia | Ustylak jest "kukułką" wśród błonkówek. Samica samodzielnie nie zakłada gniazda, natomiast wykorzystuje pracę niestyka Tachytes panzeri Dufour (innej błonkówki z rodziny grzebaczowatych). Dorosłe osobniki ustylaka, podobnie jak inne żądłówki, są melitofagiczne i odżywiają się nektarem kwiatów, ewentualnie spadzią mszyc. Postaci dorosłe tej średniej wielkości błonkówki (7-9 mm) można spotkać latem (czerwiec-sierpień) na kwiatach lub też penetrujące podłoże w poszukiwaniu wejścia do gniazda gospodarza. Na zgromadzonym przez niestyka pokarmie dla potomstwa (który stanowią sparaliżowane szarańczaki) ustylak składa jaja, gdzie następnie w cudzym gnieździe rozwija się jego własne potomstwo. Gniazda niestyka najczęściej spotkać można w miejscach ciepłych, na lessach lub piaskach z macierzanką Thymus spp., jasieńcem piaskowym Jasione montana; gospodarz ustylaka - niestyk również jest gatunkiem wykazującym tendencje regresywne, choć obecnie najprawdopodobniej jeszcze mieści się w niższych kategoriach zagrożeń. W pierwszej połowie bieżącego stulecia niestyk wykazywany był z całego terytorium Polski. Zwykle podawany był jako rzadki, ostatnio został stwierdzony w 1977 r. w Puszczy Augustowskiej (Kowalczyk 1988b). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Obecnie występowanie ustylaka na obszarze Polski jest bardzo wątpliwe, jako że od pół wieku nie potwierdzono tu jego występowania. Co więcej, gatunek, kosztem którego ustylak rozwija się najprawdopodobniej również zanika w naszym kraju. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Ustępowanie tego gatunku spowodowane jest prawdopodobnie przez kompleks różnych czynników, a obecny stan naszej wiedzy pozwala na wskazanie tylko niektórych z nich. Przyczyn ustępowania zarówno kleptopasożyta, jak i jego gospodarza, należy upatrywać przede wszystkim w ogólnych zmianach zachodzących w środowisku, prowadzących do przekształceń i zniszczeń preferowanych przez te gatunki biotopów. Dla owadów, które przechodzą rozwój w gniazdach budowanych w ziemi, a tak jest u opisywanego gatunku, istotne może być również postępujące skażenie gleb. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Nie objęty w kraju żadną z form ochrony. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Jedyną możliwą formą ochrony zarówno samego ustylaka jak i jego gospodarza, jest ochrona siedlisk i miejsc występowania tych gatunków. Czynną ochroną należy objąć przede wszystkim murawy kserotermiczne i napiaskowe oraz zbiorowiska roślinności stepowej. | |
| Summary | It is the only representative of the genus Brachystegus in Poland. The species is extremely scarce or even extinct, as its occurrence has not been confirmed for the last several decades. The existence of Tachytes panzeri, on which B. scalaris parasitizes, is threatened as well. Causes of the decline of both species may be attributed to changes occurring in the environment, and particularly in soil. Active protection of open habitats, such as xerothermic and sand grasslands, communities of steppe vegetation on sunny slopes is recommended; these are main biotopes of Brachystegus scalaris and the species on which it parasitizes. Not protected by law. | |
| Źródła informacji | Głowacki J. 1953. Przyczynek do znajomości błonkówek (Hymenoptera) okolic Warszawy. Fragm. faun. Mus. Zool. Pol. 6 (19): 501-523  Kowalczyk J.K. 1988b. Interesujące żądłówki (Hymenoptera, Aculeata) w Puszczy Augustowskiej. Przegl. zool. 32, 4: 555-560. Meyer O. 1919. Hymenoptera Aculeata der Provinz Posen. Vespidae, Sphegidae, Pompilidae, Sapygidae, Scoliidae. Deutsch. Ent. Zeitschr. 1/2: 145-160. Paul R.A. 1941. Beiträge zur Kenntnis der Fauna Sphegiden, Psammochariden, Vespiden und Chrysididen (Hym.) Pommers. Stett. Ent. Ztg. 102: 29-50. | |
| Autor | Ewa Skibińska | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
