| |
| |
|
Limoniscus violaceus (Ph. W. Müller, 1821) | ||
| Rodzina | Elateridae Sprężykowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Nadzwyczaj rzadki i ginący gatunek stenotopowy, uważany za relikt pierwotnych środowisk leśnych i lasostepowych. W Polsce stwierdzony w drugiej połowie XIX wieku w Puszczy Białowieskiej i w pierwszej połowie XX wieku w Bielinku nad Odrą. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek znany z nielicznych, rozproszonych stanowisk, na nizinach i pogórzach Europy Południowo-Zachodniej i Zachodniej, a także zachodniej części Europy Środkowej na obszarach o łagodniejszym, oceanicznym klimacie (Tarnawski 2000). Z większości stanowisk podawany w XIX i pierwszej połowie XX wieku. W Polsce stwierdzony na dwóch, nie potwierdzonych od lat stanowiskach: w Puszczy Białowieskiej (dwa osobniki zaetykietowane "Białowieża", zebrane w latach 70. XIX wieku przez E. Wróblewskiego, znajdują się w zbiorach Muzeum Przyrodniczego Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie) oraz w rezerwacie "Bielinek" nad Odrą (jeden osobnik tego gatunku zebrany w latach 20. XX wieku) (Horion 1953). W ogólnym areale występowania gatunku oba te stanowiska należą do najdalej wysuniętych na północ, a stanowisko w Puszczy Białowieskiej - na północny wschód. | |
| Biotop/Siedlisko | Występuje w ciepłych i dość suchych lasach liściastych i mieszanych o charakterze naturalnym, nie poddawanych zabiegom gospodarczym (pielęgnowanie drzewostanu, usuwanie drzew obumierających, wykonywanie zabiegów konserwatorskich itp.), a także w środowiskach lasostepowych o podobnym charakterze. Niekiedy bywa spotykany w biotopach zastępczych, jakimi mogą być stare, dziuplaste drzewa rosnące w znacznym rozrzedzeniu na polach, pastwiskach itp. | |
| Biologia | Rozwój Limoniscus violaceus odbywa się w przyziemnych dziuplach-próchnowiskach drzew liściastych, głównie dębu i buka. Larwy odbywają rozwój w wilgotnych próchniejących ścianach dziupli, a także w brunatnoczarnej, wilgotnej warstwie próchna wymieszanego z glebą, zalegającego dno dziupli. Znaczna wilgotność substratu, w którym odbywa się rozwój larwalny gatunku, musi być wynikiem podsiąkania, a nie naciekania wód opadowych. Przepoczwarczenie następuje w sierpniu lub wrześniu, a imagines przezimowują w komorach poczwarkowych, budowanych w wierzchnich warstwach próchna zalegającego dno dziupli lub w ścianach dziupli. Dorosłe chrząszcze opuszczają komory poczwarkowe wiosną i prowadzą skryty tryb życia wewnątrz dziupli (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985). Niekiedy spotykane bywają na pniach drzew rosnących w pobliżu miejsc swego rozwoju (Laibner 2000). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Brak od kilkudziesięciu lat jakichkolwiek informacji o występowaniu tego gatunku w kraju, w tym również na stanowisku w Bielinku nad Odrą, świadczyć może o skrajnie niskiej liczebności pilnicznika fiołkowego w Polsce, szacowanej na co najwyżej kilka-kilkanaście dorosłych osobników. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Ponad wszelką wątpliwość gatunek ustępował na skutek przekształcenia i zaniku odpowiednich dla niego siedlisk. Szczególnie istotny może tu być zanik widnych lasów liściastych o silnie rozrzedzonym, starym drzewostanie, a także podobnych środowisk zastępczych, na skutek zmian w sposobie gospodarowania (np. eliminacja wypasu zwierząt gospodarskich w lasach dębowych i bukowych, czy zrębowo-odnowieniowa a nie przerębowa forma ich użytkowania). Umieszczony w "czerwonej księdze: Czech i Słowacji, oraz na "czerwonych listach": niemieckiej i duńskiej jako krytycznie zagrożony i wymarły. | |
| Prognoza zmian populacji | Populacja krajowa jeśli jeszcze istnieje, utrzymuje się przypuszczalnie na stanowisku w rezerwacie "Bielinek", gdyż tam znajdują się nadal odpowiednie dla gatunku biotopy. Nie można też wykluczyć występowania L. violaceus w innych miejscach w Polsce, których charakter ekologiczny jest dla niego odpowiedni, choć ze względu na wyjątkowo niską liczebność populacji (co jest z pewnością naturalną cechą gatunku) stwierdzenie tego może być bardzo trudne. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Podlega ochrnie gatunkowej. Jedno z polskich stanowisk zlokalizowane jest na terenie rezerwatu "Bielinek" nad Odrą, co przy odpowiedniej ochronie wspomnianego obiektu, powinno umożliwić utrzymywanie się tam tego gatunku. Wymieniony w Dyrektywie Habitatowej UE (Annex II) wśród gatunków, których ochrona wymaga tworzenia specjalnych obszarów ochronnych. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Tereny, na których zaobserwowane byłoby występowanie pilnicznika fiołkowego powinny być bezwzględnie obejmowane ochroną, polegającą z jednej strony na wykluczeniu wszelkich zabiegów mogących spowodować redukcję (również w dalszej przyszłości) starych, dziuplastych drzew, a z drugiej na stosowaniu specyficznych zabiegów ochrony czynnej (np. wprowadzenie kontrolowanego wypasu, czy przywrócenie erozji i denudacji skarp porośniętych zbiorowiskami lasostepowymi). Powinno to zapewnić utrzymanie się widnych i ciepłych lasów liściastych, bogatych w stare drzewa - siedliska niezbędnego dla tego gatunku. | |
| Summary | The species is known in Poland from two localities: the Białowieża Forest where it was found in the 1870s and Bielinek on the Odra River, in the 1920s; since then its occurrence has not been confirmed at these localities. The species is associated with loose deciduous forests, forest-steppes and sparsely growing old trees in anthropogenic habitats (treated as a substitute for natural habitats). Its development is connected with cavities filled with mould, formed at the basal parts of old trees. The scarcity of suitable habitat is the most probable cause of the species decline. The north-eastern border of its geographical range is likely to run through Poland. Protected by law. | |
| Źródła informacji | Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1985. Chrząszcze - Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 10: 1-401.  Horion A. 1953. Faunistik der mitteleuropäischen Käfer. Band 3: Malacodermata, Sternoxia (Elateridae bis Throscidae). Ent. Arb. Mus. Frey M(nchen, Sonderband, 340 ss. Laibner S. 2000. Elateridae of the Czech and Slovak Republics. Kabourek, Zlin, 292 pp. Tarnawski D. 2000. Elateridae Sprężykowate (Insecta: Coleoptera), część I (część ogólna oraz podrodziny: Agrypninae, Negastriinae, Diminae i Athoinae). Fauna Polski, t. 21. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 413 ss. | |
| Autor | Lech Buchholz | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
