| |
| |
|
Stenopogon callosus (Pallas in Wiedemann, 1818) | ||
| Rodzina | Asilidae Łowikowate | |
| Rząd | Diptera Muchówki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek stepowy o rozsiedleniu ponto-syberyjskim. W Polsce występuje na reliktowym, izolowanym stanowisku w Górach Pieprzowych. Zasiedla murawy kserotermiczne, podatne na sukcesję. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Zwarty zasięg występowania rozciąga się od północno-zachodniego skraju Niziny Panońskiej (na terenach Austrii, Słowacji i Moraw występuje wyspowo) poprzez Jugosławię, Bułgarię i Rumunię, gdzie wzdłuż wybrzeży Morza Czarnego omija Karpaty, i poprzez strefę stepową płd. Ukrainy i Rosji sięga na wschodzie po Kazachstan i płd. Syberię (rejon rzeki Irtysz), a na południu dochodzi do Zakaukazia i północno-wschodniej Turcji (Lehr 1963). Ponadto stwierdzony został na izolowanych stanowiskach na Wołyniu (Wiśniowa Góra k. Równego) i w Polsce. Dane z terenu Niemiec i Francji wymagają potwierdzenia. Na terenie naszego kraju znany dotychczas tylko z Gór Pieprzowych, gdzie został stwierdzony po raz pierwszy na początku lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku (Noskiewicz 1953a). Stanowisko to oddalone jest o 250-300 km od najbliższych, brzeżnych stanowisk na Słowacji i Ukrainie. | |
| Biotop/Siedlisko | W przeważającej części zasięgu zasiedla stepy, zwłaszcza ostnicowe z niezbyt bujną roślinnością. Występuje również na górskich stepach Kaukazu i w rozciągającej się powyżej strefie górskiej roślinności kserofilnej (Richter 1968). Na obrzeżach zasięgu w Europie spotykany jest w środowiskach kserotermicznych, np. na suchych skarpach i stokach o południowej wystawie. W Górach Pieprzowych występuje wyłącznie na murawach ostnicowych Sisymbrio-Stipetum capillatae, skąd sporadycznie zalatuje również w zarośla wiśni karłowatej Cerasus fruticosa (Palaczyk A. - mat. niepubl.). | |
| Biologia | W warunkach klimatycznych Gór Pieprzowych pojaw imagines trwa od połowy maja do końca czerwca (Noskiewicz 1953a, Palaczyk A. - mat. niepubl.). Postacie dorosłe są drapieżne. Polują na owady z różnych rzędów, głównie na szarańczaki, pluskwiaki, chrząszcze, motyle, rzadziej na muchówki i błonkówki. Szczegółowe obserwacje nad biologią S. callosus pochodzą z terenów północnej Jugosławii (Adamović 1963). Muchówki aktywne są w dni ciepłe i słoneczne. Początek lotu następuje po podniesieniu się temperatury powietrza powyżej 20°C, zwykle w godzinach między siódmą a ósmą i trwa do około osiemnastej. Polowanie obserwuje się przez cały okres aktywności ze szczytem przypadającym na godziny ranne, a poszukiwanie partnera i kopulacja odbywa się głównie po południu. Noc spędzają, siedząc w górnej strefie łodyg i liści roślinności zielnej, kilkadziesiąt cm nad powierzchnią gruntu. Samica składa jaja w wierzchnią warstwę gleby. Larwy również są drapieżne, odżywiają się różnymi bezkręgowcami glebowymi. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do oszacowania. W Górach Pieprzowych występuje na powierzchni kilkudziesięciu hektarów. W okresie szczytu pojawu (pierwsza połowa czerwca) należy do liczniejszych przedstawicieli rodziny łowikowatych (Noskiewicz 1953a, Palaczyk A. - mat. niepubl.). | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Głównym zagrożeniem dla populacji S. callosus w Górach Pieprzowych są naturalne procesy sukcesyjne, prowadzące do ograniczenia powierzchni muraw stepowych kosztem zarośli kserotermicznych. Zagrożenie mogą również stanowić czynniki antropogeniczne, np. nadmierny wypas, czy "dzikie" wysypiska śmieci, powodujące wzbogacanie gleby w związki azotu i w następstwie rozwój roślinności nitrofilnej. | |
| Prognoza zmian populacji | Ograniczenie powierzchni muraw na stanowisku prowadzić będzie do zmniejszania się populacji S. callosus. Jej przyszłość zależna jest od stopnia utrzymania siedlisk. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Część muraw kserotermicznych, na których żyje omawiany gatunek znajduje się na terenie rezerwatu stepowego "Góry Pieprzowe". Nie podlega ochronie gatunkowej. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Wskazane jest powiększenie powierzchni rezerwatu, tak aby w jego granicach znalazła się cała lokalna populacja S. callosus, a także utrzymanie muraw przynajmniej w dotychczasowym stanie. Postulaty ochrony muraw stepowych zostały przedstawione w opracowaniu dotyczącym zbiorowisk roślinnych Gór Pieprzowych (Głazek 1980); odpowiadają one w zupełności ochronie populacji S. callosus. | |
| Summary | Stenopogon callosus is a steppic species of Pontic distribution. In Poland it occurs at an isolated relict locality in Góry Pieprzowe Hills where it inhabits xerothermic grasslands Sisymbrio-Stipetum capillatae. At this location S. callosus occupies a very small area of some tens of hectares. The principal threat to this species is a gradual decrease in the area of xerothermic grasslands, caused by overgrowing with trees and shrubs. To maintain this unique species in the fauna of Poland, active protection of Góry Pieprzowe grasslands is needed; protection measures should focus on removal of expanding trees and shrubs. In addition, the area of the reserve should be extended, so as to cover all the local population of S. callosus. | |
| Źródła informacji | Adamović Z.R. 1963. Ecology of some asilid - species (Asilidae, Diptera) and their relation to honeybee (Apis mellifica L.). Mus. Hist. Nat. Beograd, hors serie 30: 3-102.  Głazek T. 1980. Góry Pieprzowe pod Sandomierzem jako osobliwy obiekt przyrodniczy. Ochr. Przyr. 43: 91-128. Lehr P.A. 1963. The review of robber-flies (Diptera, Asilidae) of the genus Stenopogon Loew. Trudy Inst. Zool. (Alma-Ata) 21: 96-141 (in Russian). Noskiewicz J. 1953a. Fauna łowikowatych (Asilidae, Diptera) Gór Pieprzowych pod Sandomierzem. Pol. Pismo entomol. 23: 145-164. Richter V.A. 1968. The predacious robber flies (Diptera, Asilidae) of the Caucasus. Opreditieli po faune SSSR 97: 1-284 (in Russian). | |
| Autor | Andrzej Palaczyk | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
