powiększ

Podeonius acuticornis (Germar, 1824)
Płatkostopek ostrorogi

Rodzina  Elateridae  Sprężykowate
Rząd  Coleoptera  Chrząszcze
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Nadzwyczaj rzadki gatunek europejski, w Polsce znany z jednego stanowiska w Rogalinie. Nie objęty ochroną gatunkową.
   
Rozmieszczenie  Podany z nielicznych, rozproszonych stanowisk w Europie Zachodniej, Południowej i Środkowej; większość danych o jego występowaniu pochodzi z XIX i pierwszej połowy XX wieku. W Polsce stwierdzony tylko na jednym stanowisku - w Rogalinie nad Wartą koło Poznania (1984 r.) (Buchholz 1987).
   
Biotop/Siedlisko  Naturalne i zbliżone do naturalnych lasy liściaste, w skład których wchodzi znaczna ilość starych, dziuplastych drzew (dęby, buki). Faworyzowany jest drzewostan o luźnej strukturze przestrzennej, zapewniający nasłonecznienie dolnych partii pni. Zasiedlane bywają też lasy łęgowe (Buchholz 1987) i siedliska zastępcze, np. stare, niepielęgnowane parki wiejskie.
   
Biologia  Rozwój larwalny odbywa w dziuplach-próchnowiskach starych dębów, a niekiedy także buków. Larwy zasiedlają zarówno czerwonobrunatne, kostkowate próchno ścian dziupli, jak i mursz wymieszany z glebą wypełniający niższe partie próchnowiska (poniżej poziomu gruntu). Są one drapieżne i atakują drobne larwy innych owadów, np. chrząszczy z rodzaju Cossonus czy muchówek z rodziny Mycetophilidae. Rozwój larwalny trwa co najmniej 3 lata. Przepoczwarczenie następuje późnym latem, a postać dorosła wykształca się po około 2 tygodniach i nie opuszcza komory poczwarkowej aż do wiosny następnego roku (Buchholz 1987). Dorosłe chrząszcze prowadzą skryty tryb życia ukrywając się w dziuplach i pod korą w pobliżu miejsc rozwoju. Przeżywają do końca czerwca lub początku lipca.
   
Wielkość populacji w Polsce  Odkryta w Polsce populacja Podeonius acuticornis ograniczona jest do jednego tylko stanowiska w obrębie dębów rogalińskich. Spośród kilkudziesięciu skontrolowanych rogalińskich dębów, gatunek ten stwierdzony został tylko w jednym z nich. Biorąc to pod uwagę można sądzić, że wspomniana populacja liczy kilkanaście lub kilkadziesiąt dojrzałych osobników.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Zasadniczym zagrożeniem dla gatunku jest postępujący zanik lasów z silnie rozrzedzonym drzewostanem i ze znacznym udziałem starych, dziuplastych dębów (a także innych gatunków liściastych). Innym, bardzo istotnym zagrożeniem - dotyczącym polskiego stanowiska położonego w dolinie zalewowej rzeki - są zabiegi przeciwpowodziowe. Polegają one na opróżnianiu zbiorników retencyjnych i powodowaniu wylewów w okresach pełnej aktywności rozwojowej gatunku (maj, czerwiec). Tym samym zalaniu ulegają próchnowiska, w których P. acuticornis odbywa rozwój. Poważnym zagrożeniem są także zabiegi konserwatorskie, wykonywane na starych drzewach, polegające na usuwaniu z dziupli próchna, jej osuszaniu i stosowaniu grzybobójczych impregnatów, a także (mająca w Rogalinie częstokroć miejsce) dewastacja próchnowisk przez wędkarzy i turystów (rozgrzebywanie w poszukiwaniu przynęty, zaśmiecanie, wypalanie). Na polskiej (Pawłowski, Kubisz, Mazur 2002) i niemieckiej "czerwonej liście" umieszczony w kategorii gatunków krytycznie zagrożonych.
   
Prognoza zmian populacji  Stanowisko w Rogalinie, jeśli jeszcze istnieje, narażone jest na zanik w bliższej lub dalszej przyszłości pod wpływem czynników naturalnych (postępujące zmniejszanie się liczby starych dębów na skutek śmierci fizjologicznej i rozpadu, przy jednoczesnym braku młodszych, wchodzących dopiero w fazę starzenia się), bądź wcześniej omówionych - antropogenicznych.
   
Aktualne sposoby ochrony  Gatunek nie jest objęty ochroną prawną, ochronie podlegają natomiast dęby rogalińskie (pomniki przyrody).
   
Proponowane sposoby ochrony  Utrzymać dotychczasową ochronę starych dębów rogalińskich oraz nie dopuszczać do ich zalewania w okresie późnowiosennym i letnim. Zrezygnować należy też ze stosowania zabiegów konserwatorskich na starych drzewach zasiedlonych przez owada. Niezbędne byłoby także tworzenie warunków dla odnawiania się dębów (a także innych gatunków drzew) w miejscach, gdzie aktualnie znajdują się skupiska drzew pomnikowych, oraz obejmowanie tam ochroną również drzew młodszych, nie spełniających jeszcze kryteriów drzew pomnikowych.
   
Summary  It is an extremely rare European species, disappearing from many localities within its range. In Poland it is known from only one locality, situated in the group of old oaks protected as nature monuments on the Warta River in Rogalin near Poznań. Individuals develop in cavities of old trees (mainly oaks) filled with mould. The species is threatened by flooding the Warta River valley in late spring as the result of retention reservoir emptying. Additional threats are posed by conservation measures applied to old trees, colonized by this beetle, and destruction of moulds by anglers and tourists.
   
Źródła informacji  Buchholz L. 1987. The description of the larva and pupa of Podeonius acuticornis (Germar, 1824) (Coleoptera, Elateridae) with notes on its taxonomy, biology, and geographical distribution. Pol. Pismo entomol. 56: 861-881.

Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss.

   
Autor  Lech Buchholz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009