| |
| |
|
Gasterocercus depressirostris (Fabricius, 1792) | ||
| Rodzina | Curculionidae Ryjkowcowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek leśny pochodzący z obszaru czarnomorskiego, w Polsce lokalny i coraz rzadziej spotykany. Nie objęty ochroną gatunkową, natomiast niektóre stanowiska chroni Białowieski Park Narodowy. | |
| Rozmieszczenie | Jego areał rozciąga się od Iranu, przez tereny leżące wokół Morza Czarnego, po Kotlinę Panońską. Stąd nielicznymi stanowiskami dochodzi on w kierunku zachodnim do Czech, Niemiec i wschodniej Francji, natomiast na północ sięga po Polskę i Białoruś. W szeregu krajów środkowoeuropejskich należy do rzadkości, a wiele z jego stanowisk nie znajduje potwierdzenia we współczesnych badaniach faunistycznych. Na terenie Polski odnotowano go przed rokiem 1950 na kilku stanowiskach na Nizinie Śląskiej (Gerhardt 1910, Roger 1856) i Mazowieckiej (Tenenbaum 1923). W latach pięćdziesiątych minionego stulecia znaleziono 1 okaz tego gatunku w Górach Świętokrzyskich (Szujecki A. 1957, 1958), a drugi - w Białowieży (Wanat 1993). Obecnie jest on zbierany tylko na terenie Puszczy Białowieskiej (Knutelski, Kubisz 1993, Wanat 1994). | |
| Biotop/Siedlisko | Gasterocercus depressirostris zamieszkuje, przynajmniej w środkowej części Europy, stare lasy liściaste. Przeważnie są to dąbrowy lub lasy mieszane z udziałem dębów, które rozwijają się na żyznych glebach. Gatunkowi temu prawdopodobnie nie odpowiada klimat panujący w Polsce, dlatego wybiera on tylko cieplejsze siedliska w niektórych regionach kraju. | |
| Biologia | Żyje głównie na dębie szypułkowym Quercus robur, ale jako rośliny żywicielskie wymieniane są także: dąb bezszypułkowy Q. petrea i buk pospolity Fagus sylvatica. Najczęściej zasiedla stare, kilkusetletnie drzewa, gdzie przebywa w dolnej i środkowej części pnia. Pod koniec lata zapłodniona samica składa jaja w szczeliny kory. Larwy rozwijają się do maja lub czerwca następnego roku drążąc niezbyt długie chodniki w powierzchniowej warstwie bielu i częściowo w łyku. Kolebka poczwarkowa znajduje się na końcu każdego chodnika i jest umieszczona częściowo w korze, a częściowo w drewnie na głębokość do 1-3 cm. Stadium poczwarki trwa ok. 30-40 dni; imagines pojawiają się w okresie od czerwca do lipca i wykazują aktywność nocną. Osobniki dorosłe przebywają zwykle na materiale lęgowym, pod korą usychających, stojących drzew lub ściętych kłód. W ciągu roku występuje zwykle tylko jedno pokolenie, ale czasami cykl rozwojowy może przedłużyć się do dwóch lat (Smreczyński 1972, Wanat 1993). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Zasięg tego gatunku w Polsce, ograniczony tylko do kilku regionów, można określić jako rozproszony. Na podstawie liczby zebranych dotychczas okazów należy sądzić, że wielkość poszczególnych populacji w naszym kraju jest znikoma. Przy ocenie tej wartości trzeba wziąć pod uwagę fakt, że G. depressirostris prowadzi skryty tryb życia i jego znalezienie jest zwykle dziełem przypadku. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Głównym zagrożeniem dla tego ryjkowca jest aktualnie prowadzona w naszym kraju (i nie tylko) gospodarka leśna, nastawiona na maksymalne pozyskanie surowca drzewnego, a zasiedlane przez niego stare dęby stanowią jeden z najcenniejszych sortymentów. Dodatkowo, nieprzemyślane zabiegi sanitarne i pielęgnacyjne powodują usunięcie z lasu obumierających drzew, nadających się do zasiedlenia przez ten gatunek. Traktując las jako plantację drzew niszczy się jego złożoną strukturę i skomplikowane funkcjonowanie, oraz pozbawia bazy lęgowej wiele cennych gatunków, w tym także G. depressirostris. | |
| Prognoza zmian populacji | Ze względu na związek tego gatunku ze starymi dębami, których jest już w naszym kraju coraz mniej, należy spodziewać się, że będzie on ustępował z zajmowanych stanowisk. Jako gatunek stenotopowy, przywiązany do określonych środowisk i mikrosiedlisk, ma on ograniczone możliwości zwiększania swojego areału w Polsce (i zapewne również w innych krajach środkowoeuropejskich). | |
| Aktualne sposoby ochrony | Nie objęty ochroną gatunkową. Kilka z jego stanowisk leży na terenie Białowieskiego Parku Narodowego. W Niemczech umieszczony na czerwonej liście jako gatunek zagrożony wymarciem. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Najbardziej skuteczną i dającą długofalowe rezultaty metodą ochrony tego gatunku byłaby zmiana sposobu gospodarowania w lasach. Zabiegi hodowlane i pielęgnacyjne powinny uwzględniać potrzeby różnych gatunków roślin i zwierząt leśnych dążąc do zachowania jak największej różnorodności. Doraźnym działaniem na rzecz zachowania G. depressirostris w faunie Polski może być prawna ochrona stanowisk, na których on występuje. Ważnym elementem takiej ochrony jest (przynajmniej do czasu rozpoznania czynników wpływających na kondycję populacji tego ryjkowca) utrzymanie warunków środowiska na niezmienionym poziomie. | |
| Summary | Until 1950 Gasterocercus depressirostris was collected at a few localities in the Silesian Lowland and in the Mazovian Lowland. Later on (1954-1991), its occurrence was discovered in the Góry Świętokrzyskie Mts. and in the Białowieża Forest; in the latter it still persists. It is a stenotopic, forest species, associated with deciduous forests. Imagines and larvae live mostly on Quercus robur, showing a preference for old, dying trees. The principal threat to this species is forest management oriented at harvesting old trees, the same eliminating breeding places of G. depressirostris. Not protected by law; several localities are protected in the Białowieża National Park. | |
| Źródła informacji | Gerhardt J. 1910. Verzeichnis der Käfer Schlesiens preußischen und österreichischen Anteils geordnet nach dem Catalogus coleopterorum Europae vom Jahre 1906. Dritte, neubearbeitete Auflage, Berlin, XVI + 431 ss.  Knutelski S., Kubisz D. 1993. Nowe stanowiska niektórych rzadko spotykanych w Polsce chrząszczy (Coleoptera) z rodzin: Rhinomaceridae, Attelabidae, Apionidae i Curculionidae. Zesz. Nauk. UJ, Przegl. zool. 38: 61-72. Roger J. 1856. Verzeihniss der bisher in Oberschlesien aufgefundenen Käferarten. Zeitschr. Ent. (Breslau) 10: 1-132. Smreczyński S. 1972. Ryjkowce - Curculionidae: Podrodzina Curculioninae. Klucze do oznaczania owadów Polski, 19, 98d: 1-195. Szujecki A. 1957. Notatki o ryjkowcach (Coleoptera, Curculionidae). Pol. Pismo entomol. 26: 171-174. Szujecki A. 1958. Spostrzeżenia o faunie chrząszczy Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Zesz. Nauk. SGGW, Leśn., 1: 83-93. Tenenbaum S. 1923. Przybytki do fauny chrząszczów Polski od roku 1913. Rozpr. Wiad. Muz. Dzieduszyckich 7-8: 136-186. Wanat M. 1993. Nowe stanowiska interesujących gatunków ryjkowcowatych (Coleoptera, Curculionidae) w Polsce. Wiad. entomol. 12: 31-36. Wanat M. 1994. Ryjkowce (Coleoptera: Curculionoidea: Anthribidae, Rhinomaceridae, Rhynchitidae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae) Puszczy Białowieskiej. Pol. Pismo entomol. 63: 37-112. | |
| Autor | Mieczysław Mazur | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
