| |
| |
|
Somatochlora arctica (Zetterstedt, 1840) | ||
| Rodzina | Corduliidae Szklarkowate | |
| Rząd | Odonata Ważki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki gatunek związany ze śródleśnymi torfowiskami sfagnowymi. W Polsce występuje lokalnie i w dużym rozproszeniu, w części kraju zanika, w niektórych rejonach prawdopodobnie wymarł całkowicie. Chroniony. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek borealno-górski, występujący w północnej i środkowej części Eurazji (na wschód sięga do Sachalinu i Kamczatki). W Europie zasiedla całą Skandynawię, ponadto występuje w izolowanych populacjach rozmieszczonych w obszarach górskich - Masywie Centralnym, Alpach, Sudetach, Karpatach (Askew 1989) oraz w Pirenejach, wyznaczających południowo-zachodnią granicę zasięgu (Boudot, Goutet, Jacquemin 1987). Przez Polskę przebiega zaś zachodnia granica zwartej części jej areału, przy czym stanowisko na Wolinie (Musiał 1979) należy wiązać ze skandynawską częścią zasięgu. Przemawiają za tym m.in. informacje o częstym spotykaniu tego gatunku nad morzem (Szkocja, Szwecja) (Askew 1989). W Polsce podawany z wielu regionów, jednak duża część danych ma charakter historyczny. Dotychczas wykazany z 34 stanowisk, od nizin po tereny górskie (do 760 m n.p.m.) (Hajduk 1965). Do roku 1950 S. arctica była notowana w Tatrach, na Śląsku i w okolicach Częstochowy (Musiał 1979), w latach 1951-1975 - na Śląsku (Sawkiewicz, Żak 1966), w Sudetach (Hajduk 1965, Mielewczyk 1969) i na Wolinie (Musiał 1979). Obecnie znana jest z pojezierzy Litewskiego (Buczyński, Czachorowski, Lechowski 2001), Południowopomorskiego (Buczyński P., Tończyk G. - mat. niepubl.) i Wschodniopomorskiego (Buczyński 2003b), Podlasia (Buczyński P., Tończyk G. - mat. niepubl., Jödicke 1999, Kalkman, Dijkstra 2000), Kotliny Sandomierskiej (Buczyński 1998, 2001, Roztocza (Buczyński 2001), okolic Łodzi (Buczyński P., Tończyk G. - mat. niepubl., Tończyk 2001), Gór Świętokrzyskich (Buczyński P., Tończyk G. - mat. niepubl.) oraz Śląska (Dolný 2003, Dolný, Miszta, Parusel 2003). | |
| Biotop/Siedlisko | Tyrfobiont (Askew 1989, Buczyński 2001, Jacob 1969, Mielewczyk 1969), związany z kompleksami leśnych torfowisk wysokich i przejściowych. Larwy rozwijają się w niewielkich zbiornikach torfowiskowych, nieraz o powierzchni mniejszej niż 1 m2- w oczkach wodnych zawieszonych w ple sfagnowym, zalanych dolinkach między kępami torfowców, rozlewiskach na okrajkach torfowisk wysokich, rzadziej starych rowach melioracyjnych lub dołach potorfowych. Są one najczęściej całkowicie zarośnięte torfowcami i częściowo ocienione przez sosny. Zazwyczaj są porośnięte przez zespoły z dominacją Carex lasiocarpa lub szuwary z dominacją situ Juncus spp. Cechuje je bardzo niska mineralizacja (przewodnictwo elektrolityczne wody 31-169 ?S/cm, zwykle poniżej 100) i niskie pH (3,4-5,5 - zwykle poniżej 5,0). Mogą też okresowo wysychać, co larwy są w stanie przetrwać w głębszych, wilgotnych warstwach mchu z rodzaju Sphagnum (Buczyński 2001). | |
| Biologia | Cykl życiowy dwu- lub trzyletni (Buczyński 2001, Schiemenz 1953, Sternberg 1990). Imagines spotykane od połowy maja do połowy sierpnia, na podmokłych łąkach i otwartych przestrzeniach w lasach sosnowych (Buczyński 2001). Samice obserwowane są najczęściej podczas składania jaj na zalanych wodą płatach torfowców (Askew 1989). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do oszacowania. W świetle współczesnych informacji, ze znanych stanowisk, tylko populacje stwierdzone w południowo-wschodniej Polsce można uznać za liczne. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Podstawowe zagrożenie stwarza zanik i degradacja dużych kompleksów torfowiskowych, wynikające z nadmiernych i źle prowadzonych melioracji. Jest to zagrożenie o tyle istotne, że nie ma siedlisk wtórnych, które mogłyby zostać zasiedlone przez gatunki tyrfobiontyczne (Czachorowski, Buczyński 2000). | |
| Prognoza zmian populacji | Ponieważ większość stanowisk znajduje się na terenach nie objętych ochroną obszarową, bardzo prawdopodobne jest, że bez podjęcia zabiegów ochronnych liczba populacji będzie spadać. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Podlega ochronie gatunkowej. Niektóre krajowe stanowiska S. arctica znajdują się na terenie parków narodowych (Wigierski PN, Poleski PN, Roztoczański PN, Świętokrzyski PN) i rezerwatów przyrody (Głusiec, Imielty Ług, Topielisko, Bagno Rakowskie, Bagno Stawek, Piecki, Jeleniak-Mikuliny, Rotuz) (Buczyński 1998, 2001, Buczyński P., Tończyk G. - mat. niepubl., Dolný 2003, Dolný, Miszta, Parusel 2003, Hajduk 1965, Kalkman, Dijkstra 2000, Mielewczyk 1969, Musiał 1979). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Nacisk należy kłaść na ochronę obszarową siedlisk, w tym przede wszystkim w znanych miejscach rozrodu gatunku. Pożądana jest ochrona czynna, polegająca na utrzymywaniu odpowiedniego stadium sukcesji zbiorników wodnych na torfowiskach (Wildermuth 2001). Konieczne są też szeroko zakrojone badania inwentaryzacyjne, które umożliwią wskazanie dalszych stanowisk miedziopiersi arktycznej godnych ochrony. | |
| Summary | It is a very rare and vanishing species in Poland, connected primarily with Sphagnum bogs in forests. In Poland it is known from several regions, mostly in the east, where small scattered populations still persist. Protected by law. Some localities of Somatochlora arctica are protected in nature reserves, some of them are in the area of national parks and landscape parks. The only effective conservation method for this dragonfly is conservation of its habitats and localities. | |
| Źródła informacji | Askew R.R. 1988. The dragonflies of Europe. Harley Books, Colchester, 291 pp.  Boudot J.-P., Goutet P., Jacquemin G. 1987. Somatochlora arctica (Zett.) new for the French Pyreneyes and for the Southern French Alps, with further records on some rare Odonata in France. Notul. odonatol. 2: 150-152. Buczyński P. 1998. Somatochlora arctica (Zetterstedt, 1840) in the Janowskie Forests (Lasy Janowskie), S-E Poland (Anisoptera: Corduliidae). Notul. odonatol. 5, 1: 8-9. Buczyński P. 2001. Ważki (Insecta: Odonata) torfowisk wysokich i przejściowych środkowo-wschodniej Polski. Praca doktorska, UMCS, Lublin: 177 ss. Buczyński P. 2003b. Ważki (Odonata) Parku Krajobrazowego Pojezierze Iławskie. Roczn. nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. "Salamandra", 7: 65-85. Buczyński P., Czachorowski S., Lechowski L. 2001. Niektóre grupy owadów wodnych (Odonata, Heteroptera, Coleoptera, Trichoptera) projektowanego rezerwatu "Torfowiska wiszące nad jeziorem Jaczno" i okolic: wyniki wstępnych badań. Rocz. nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. "Salamandra" 5. Czachorowski S., Buczyński P. 2000. Zagrożenia i ochrona owadów wodnych w Polsce. W: Ochrona owadów w Polsce u progu integracji z Unią Europejską. Wiad. entomol. 18, Supl. 2: 95-120. Dolný A. 2003. Faunistical data on endangered and protected dragonflies (Insecta: Odonata) in the Polish part of Upper Silesia (Opolskie and Śląskie voivodships). Natura Silesiae Superioris 7: 89-91. Dolný A., Miszta A., Parusel J. 2003. Ważki (Insecta: Odonata) czterech rezerwatów przyrody województwa śląskiego (polska część Górnego Śląska) - wyniki wstępnych badań. Natura Silesiae Superioris 7: 93-103. Hajduk Z. 1965. The peat-bog "Pod Zieleńcem". XVI Limnologorum Conventus in Polonia MCMLXV, Polish Academy of Sciences, Hydrobiological Committee. Cracow, 1-13. Jacob U. 1969. Untersuchungen zu den Beziehungen zwischen Ökologie und Verbeitung heimischer Libellen Faun. Abh. Mus. Tierk. Dresden 2 (24): 197-239. Jödicke R. 1999. Libellenbeobachtungen in Podlasie, Nordost-Polen. Libellula 18, 1/2: 31-48. Kalkman V.J., Dijkstra K.-D.B. 2000. The dragonflies of the Bialowieza area, Poland and Belarus (Odonata). Opusc. zool. flumin. 185: 1-19. Mielewczyk S. 1969. Larwy ważek (Odonata) niektórych torfowisk sfagnowych Polski. Pol. Pismo entomol. 39, 1: 17-81. Musiał J. 1979. Somatochlora arctica (Zettestedt) in Nordwestpolen (Anisoptera: Corduliidae). Notul. odonatol. 1 (3): 42-44. Sawkiewicz L., Żak M. 1966. Ważki (Odonata) Śląska. Rocz. Muz. Górnośl. w Bytomiu, Przyroda 3: 73-132. Schiemenz H. 1953. Die Libellen unserer Heimat. Urania-Verlag, Jena, 154 ss. Sternberg K. 1990. Autökologie von sechs Libellenarten der Moore und Hochmoore des Schwarzwaldes und Ursachen ihrer Moorverbindung. Inaugural-Dissertation zur Erledung der Doktorwürde der Fakultät für Biologie der Albert-Ludwigs-Universität Freiburg, 429 ss. Tończyk G. 2001. Ważki (Odonata) rzeki Grabi - występowanie, biologia i ekologia. Praca doktorska, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi UŁ, Łódź, 250 ss., 73 tab., 86 rys. Wildermuth H. 2001. Das Rotationsmodell zur Pflege kleiner Moorgewässer. Simulation naturgemäßer Dynamik. Naturschutz und Landschaftsplanung, 33: 269 272. | |
| Autor | Paweł Buczyński & Grzegorz Tończyk | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
