powiększ

Acontia lucida (Hufnagel, 1766)

Rodzina  Noctuidae  Sówkowate
Rząd  Lepidoptera  Motyle
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Rzadki, kserotermofilny gatunek motyla, stopniowo zanikający w środkowo-europejskim areale swego występowania. W Polsce współcześnie potwierdzony na jednym stanowisku. Nie objęty ochroną gatunkową.
   
Rozmieszczenie  Gatunek eurosyberyjski, występujący od środkowej Azji przez Azję Mniejszą, południową Europę i północną Afrykę, po wybrzeże Atlantyku na zachodzie (Nowacki 1998, Rakosy 1996). W Europie wykazany z większości krajów, z wyjątkiem: Belgii, Danii, Norwegii, Szwecji, Litwy i Estonii (Nowacki, Fibiger 1996). Najdalej na północy stwierdzony jednorazowo w południowej Finlandii (Skou 1991). W Polsce do 1950 roku stwierdzany na wielu stanowiskach na terenie całego kraju, takich jak: Poznań, Sandomierz, Warszawa (Romaniszyn, Schille 1929), Grabowiec (Kostrowicki 1953a), Brzeg, Głogów, Trzebnica, Wrocław, Gorlice, Piaseczna, Szprotawa (Wolf 1935), Gardziec, Szczecin (Urbahn, Urbahn 1939). W okresie późniejszym, w latach 50.-60. stwierdzany już tylko sporadycznie: Stronno, Toruń (Prüffer, Sołtys 1974), Niedzica w Pieninach (Błeszyński, Razowski, Żukowski 1965), Bircza na Pogórzu Przemyskim (Bielewicz 1973). Współcześnie stwierdzony tylko na jednym stanowisku na środkowym Podlasiu (Nowacki, Wasiluk 2004).
   
Biotop/Siedlisko  A. lucida jest gatunkiem kserotermofilnym występującym w środowiskach ciepłych muraw o charakterze stepowym lub lasostepowym, a także w niżej położonych rejonach górskich w środowiskach ciepłych muraw naskalnych. Najczęściej zamieszkuje otwarte, silnie nasłonecznione ekosystemy, zlokalizowane na południowych stokach wzniesień o podłożu wapiennym (Nowacki 1998, Rakosy 1996). W Polsce środowiska takie występują jeszcze głównie w Pieninach oraz pojedynczo na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.
   
Biologia  Omawiany gatunek rozwija dwa pokolenia rocznie. Motyle, charakteryzujące się aktywnością nocną, pojawiają się w pierwszym pokoleniu od początku maja i kontynuują lot do końca czerwca, a w drugim pokoleniu występują od lipca do początku września. Gąsienice żerują na różnych roślinach, między innymi na: prawoślazie (Althaea spp.), powoju (Convolvulus spp.), komosie (Chenopodium spp.), ślazie (Malva spp.) czy mniszku (Taraxacum spp.). Zimują poczwarki w glebie (Nowacki 1998, Rakosy 1996).
   
Wielkość populacji w Polsce  Gatunek występuje w Polsce na jednym stanowisku. Liczebność tej populacji jest trudna do oszacowania.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Jednoznaczne przyczyny wycofania się A. lucida z Polski są trudne do zdefiniowania. Z całą pewnością jedną z ważniejszych przyczyn są zmiany środowisk rozwoju tego stenotopowego gatunku, wywołane gospodarczą działalnością człowieka. W dużej mierze dotyczy to intensyfikacji rolnictwa, które z jednej strony zagospodarowywało na swoje potrzeby naturalne murawy ksetotermiczne, likwidując w ten sposób środowiska rozwoju A. lucida, a z drugiej strony degradowało naturalne środowiska nadmierną chemizacją gleby.
   
Prognoza zmian populacji  Zanikłe już stanowiska omawianego gatunku w Polsce leżą na północnej granicy jego środkowoeuropejskiego zasięgu. Podobne wycofanie się na południe A. lucida obserwowane było w zachodniej Europie. Biorąc pod uwagę, że populacje tego gatunku na południe i południowy wschód od Polski są jeszcze stosunkowo liczne, przy zachowaniu odpowiedniej ilości właściwych dla gatunku środowisk kserotermicznych, nie można wykluczyć ponownego pojawienia się tego gatunku na większej liczbie stanowisk w południowej Polsce.
   
Aktualne sposoby ochrony  Gatunek nie jest prawnie chroniony w Polsce. Potencjalne środowiska rozwoju gatunku lokalnie chronione są przez Pieniński Park Narodowy.
   
Proponowane sposoby ochrony  W celu umożliwienia ponownego zasiedlenia większej liczby stanowisk w Polsce przez A. lucida należy w głównej mierze zwrócić uwagę na ochronę naturalnych ekosystemów kserotermicznych, szczególnie tych położonych w południowej Polsce. Zadbać, aby środowiska te posiadały odpowiednią otulinę chroniącą je od negatywnych wpływów gospodarki rolniczej.
   
Summary  Acontia lucida is a xerotermophilous species, found in the habitats of thermophilous grasslands of steppe, or forest-steppe character, or calcareous rock grasslands. In Poland it has only one current locality. To enable the recolonization of southern Poland by A. lucida, conservation of xerothermic habitats, in which the species may potentially occur, is needed.
   
Źródła informacji  Bielewicz M. 1973. Motyle większe (Macrolepidoptera) Bieszczadów Zachodnich i Pogórza Przemyskiego. Roczn. Muz. Górnośl. w Bytomiu, Przyroda 7: 1-170.

Błeszyński S., Razowski J., Żukowski R. 1965. Fauna motyli Pienin. Acta. zool. cracov. 10, 5: 375-493.

Kostrowicki A.S. 1953a. Rzut oka na faunę projektowanego rezerwatu w Krzyżanowicach nad Nidą. Chrońmy przyr. ojcz. 9, 5: 13-18.

Nowacki J. 1998. The noctuids (Lepidoptera, Noctuidae) of Central Europe. Coronet Books, Bratislava, 51 pp., 24 colour pl., 41 black-white pl.

Nowacki J., Fibiger M. 1996. Noctuidae. In: The Lepidoptera of Europe. A distributional checklist. O. Karsholt, J. Razowski (eds.). ApolloBooks, Stenstrup, Kobenhavn: 251-293.

Nowacki J., Wasiluk D. 2004. Sówkowate (Lepidoptera: Noctuidae) środkowego Podlasia. Wiad. entomol. 23, supl. 1: 3-54.

Prüffer J., Sołtys E. 1974. Motyle ziemi Chełmińskiej i terenów sąsiednich. Studia Soc. Sci. Tor., Sectio E (Zoologia), 10: 1-88.

Rakosy L. 1996. Die Noctuiden Rumaniens. Linz, 648 ss.

Romaniszyn J., Schille F. 1929. Fauna motyli Polski. I. Prace monogr. Kom. Fizjogr. 6: 1-552.

Skou P. 1991. Nordens Ugler. Danmarks Dyreliv Bind 5. Apollo Books, Stenstrup, 566 pp.

Urbahn E., Urbahn H. 1939. Die Schmetterlinge Pommerns mit einem vergleichenden Überblick über den Ostseeraum. Stt. Ent. Ztg., Stettin, 100: 185-826.

Wolf P. 1935. Die Großschmetterlinge Schlesiens. Teil 3. Band I. Auf Veranlassung des Vereins für schlesische Insektenkunde zu Breslau. Karl Vater, Breslau: 161-344.

   
Autor  Janusz Nowacki
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009