powiększ

Philaeus chrysops (Poda, 1761)
Strojniś nadobny
Beautiful Jumper

Rodzina  Salticidae  Skakunowate
Rząd  Araneae  Pająki
Gromada  Arachnida  Pajęczaki
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Kserofilny gatunek palearktyczny, którego zwarty zasięg przypada na rejon Morza Śródziemnego. W Polsce występujący na granicy zasięgu i stwierdzony na kilku izolowanych stanowiskach. Występowanie wyspowe w naszym kraju związane jest ze specyficznymi wymaganiami ekologicznymi tego gatunku (Prószyński 1976). Podlega ochronie gatunkowej.
   
Rozmieszczenie  Pospolity w rejonie Morza Śródziemnego. W Europie Południowej jeden z częściej spotykanych gatunków z rodziny Salticidae (Bellmann 1997, Prószyński 2003). Poza tym znajdowany w cieplejszych, nasłonecznionych miejscach w całej Palearktyce (Logunov, Koponen 2000, Logunov, Marusik, Koponen 1998, Mikhailov 1996, 1999, Prószyński 1961, 1979, 2003, Żabka 1997). Nie notowany w północnej części Europy. W Polsce znany z niewielu izolowanych stanowisk; na południu kraju podawany z Pienin (Dylewska 1965, Kulczyński 1884, 1890, Kuntze 1934, Staręga 1976), Sudetów Zachodnich (Prószyński, Staręga 1971), Kotliny Sandomierskiej (Prószyński 1961, Rozwałka R. - mat. niepubl.); najbardziej na północ wysunięte stanowiska znajdują się na Mazowszu (Prószyński 1961, Prószyński, Staręga 1971).
   
Biotop/Siedlisko  Żyje w dobrze nasłonecznionych miejscach: na murawach kserotermicznych, w piaszczystych lasach iglastych, w luźnych kserotermicznych zaroślach, bezpośrednio na nadmorskich skałach oraz na prawie nagich rumowiskach i w dolinach rzecznych na terenach górskich. Regularnie znajdowany w uprawach, gajach oliwnych oraz na murach budynków (Bellmann 1997, Hänggi, Stöckli, Nentwig 1995, Metzner 1999). W Polsce wykazany ze środowisk ciepłych, piaszczystych, skąpo porośniętych roślinnością zielną lub porostami (Prószyński, Staręga 1971, Żabka 1997). W Puszczy Kampinoskiej łowiony był na turzycach, ziołach i na piasku na polanie z ciemiężykiem białokwiatowym Vincetoxicum hirundinaria. Najczęściej spotykany był jednak na skrajnie suchych stokach wydmy (Prószyński 1961). W Pieninach stwierdzany prawie wyłącznie na murawie kserotermicznej na silnie nasłonecznionych skałkach i rumowiskach wapiennych na wysokości od 470 do 620 m n.p.m. (Staręga 1976). W Puszczy Sandomierskiej znaleziony ostatnio (1998 r.) w suchym i ciepłym miejscu na pożarzysku w sosnowym lesie (Rozwałka R. - mat. niepubl.).
   
Biologia  Jest to jeden z największych środkowoeuropejskich przedstawicieli rodziny skakunowatych, osiągający przeciętnie długość 7-12 mm. Dymorfizm płciowy bardzo wyraźny. Dojrzałe płciowo samce mają ciemnobrązowy głowotułów z białymi i brązowymi włosami oraz krwistoczerwony odwłok z centralnie ułożoną czarną plamą w kształcie ostrza dzidy. Samice i niedojrzałe samce mają brązowy głowotułów, odwłok szary z czarną, szerszą niż u samców, biało obwiedzioną plamą po środku. U obu płci za przednimi oczami często znajduje się wyraźna plama, utworzona z białych włosów (Bellmann 1997, Prószyński 2003, Żabka 1997). Dorosłe osobniki występują od kwietnia do sierpnia (Bellmann 1997, Hillyard 1997, Mikhailov 1996, Prószyński 2003, Wesołowska 1981, 1996), w Polsce łowione od początku czerwca do połowy września (Prószyński 1961, Rozwałka R. - mat. niepubl., Staręga 1976). Jest to gatunek aktywnie polujący - nie buduje sieci łownych. Jak większość pająków jest wielożernym drapieżcą, żywiącym się drobnymi bezkręgowcami. Kolorowe ubarwienie ma znaczenie podczas tańców godowych. Niekorzystne warunki atmosferyczne przeczekuje w ukryciu - w woreczkowatych oprzędach w szczelinach pod kamieniami. W takich też oprzędach wczesnym latem znajdowano kokony z jajami (Bellmann 1997, Bonnet 1933, Hillyard 1997).
   
Wielkość populacji w Polsce  W Polsce wykazany z ośmiu stanowisk. Trudno podać liczbowe dane dotyczące wielkości populacji tego gatunku w całym kraju. Zdaje się, że najliczniejsza populacja znajduje się w Pieninach: odnotowano tam 20 osobników (Staręga 1976). Można zakładać jednak, że lokalna populacja jest o wiele liczniejsza, lecz "wielka ruchliwość i doskonała skoczność" tych pająków uniemożliwiały dokładną ocenę. W pozostałych miejscach stwierdzano tylko pojedyncze osobniki.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Najważniejszym zagrożeniem dla tego gatunku są zmiany środowiska naturalnego, przede wszystkim przekształcanie środowisk kserotermicznych w użytki rolnicze oraz ich wypalanie. Innym poważnym problemem jest zarastanie tych środowisk. Nawet objęte ochroną rezerwatową z czasem ulegają one zmianom w wyniku naturalnej sukcesji.
   
Prognoza zmian populacji  Trudno snuć przypuszczenia na ten temat, gdyż nie ma dokładnych danych dotyczących liczebności poszczególnych populacji. Być może niektóre populacje już nie istnieją ze względu na zmiany w strukturze środowiska.
   
Aktualne sposoby ochrony  Gatunek w Polsce prawnie chroniony od 1995 roku. Został wpisany na "Czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce" i umieszczony w grupie gatunków zagrożonych (EN) (Staręga 1988). Znalazł się także na "Czerwonej liście pająków Niemiec" (Platen i in. 1998) oraz na austriackiej "Czerwonej liście zagrożonych zwierząt Karyntii" (Holzinger i in. 1999). Tylko dwa spośród jego stanowisk w Polsce znajdują się na terenie parków narodowych (Kampinoski PN i Pieniński PN).
   
Proponowane sposoby ochrony  Warunkiem przetrwania tego gatunku w Polsce jest zachowanie środowisk, w których on żyje. Zatem najlepszym rozwiązaniem jest ochrona rezerwatowa czynna. Należy zadbać o zachowanie środowisk kserotermicznych a także bezwzględnie zaniechać wypalania pól, łąk i muraw, które to działania są niestety powszechnie praktykowane. Ważne jest także czynne zapobieganie zarastaniu środowisk ciepłolubnych; dobrym rozwiązaniem byłoby wypasanie na nich bydła lub po prostu wycinanie drzewek i krzewów, także w obrębie rezerwatów przyrody i parków narodowych.
   
Summary  It is a xerophilous species occurring in warm places on sand, amongs stones, rocks and low vegetation. Common in the Mediterranean region, found in warmer places through the whole Palaearctic region. Absent from the northern part of Europe. In Poland Philaeus chrysops is only known from few places, situated mostly in the southern part of the country. Only two of the eight localities are situated in the area of national parks (Pieniny NP, Kampinos NP). P. chrysops has been protected by Polish nature conservation law since 1995.
   
Źródła informacji  Bellmann H. 1997. Spinnentiere Europas. Kosmos - Atlas, Stuttgart, 304 ss.

Bonnet P. 1933. Cycle vital de Philaeus chrysops PODA (Araneae, Salticidae). Arch. Zool. Exp. Gener. 75: 129-144.

Dylewska M. 1965. Fauna kserotermiczna Pienin. Przegl. zool. 9: 160-168.

Hänggi A., Stöckli E., Nentwig W. 1995. Habitats of Central European spiders. Misc. Faun. Helv. (CSCF, Neuchâtel) 4, 459 pp.

Hillyard P. 1997. Spiders. Photoguide. HarperCollinsPublishers, London, 254 pp.

Holzinger W.E., Mildner P., Rottenburg T. & Wieser C. (Hrsg.) 1999. Rote Listen gefährdeter Tiere Kärntens. Naturschutz in Kärnten, 15: 567-618. 2001, Internet: http://www.arages.de/links.html

Kulczyński W. 1884. Przegląd krytyczny pająków z rodziny Attoidae żyjących w Galicji. Rozpr. Spr. Wydz. Mat. Przyr. AU (Kraków), 12: 136-232.

Kulczyński W. 1890. Galicyjskie pająki z rodziny Salticoidae. Spr. Gmin. Św. Jacka (Kraków), 33 ss.

Kuntze R. 1934. Problemy zoogeograficzne Pienin. Kosmos B, Lwów, 59: 217-242.

Logunov D.V., Koponen S. 2000. A synopsis of the jumping spider fauna in the Russian Far East (Araneae, Salticidae). Entomol. Fennica 11: 67-87.

Logunov D.V., Marusik Y., Koponen S. 1998. A checklist of the spiders in Tuva, South Siberia with analysis of their habitat distribution. Ber. nat.-med. Verein, Innsbruck 85: 125-159.

Metzner H. 1999. Springsspinnen (Araneae, Salticidae) Griechenlands. Andrias 14: 1-279.

Mikhailov K.G. 1996. A checklist of the spiders of Russia and other territories of the former USSR. Arthropoda Sel. 5: 75-137.

Mikhailov K.G. 1999. Catalogue of the spiders (Arachnida, Aranei) of territories of the former Soviet Union. Addendum 2. Zoological Museum, Moscow State University, Moscow, 39 pp.

Platen R., Blick T., Sacher P., Malten A. 1998. Rote Liste der Webspinnen Deutschlands (Arachnida: Araneae) (Bearbeitungsstand: 1996, 2. Fassung). In: Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. - Schriftenr. Landschaftspfl. Natursch. 55: 268-275.

Prószyński J. 1961. Pająki Góry Nartowej w Puszczy Kampinoskiej. Fragm. faun. 7(35): 555-595.

Prószyński J. 1976. Studium systematyczno-zoogeograficzne nad rodziną Salticidae (Aranei) Regionów Palearktycznego i Nearktycznego. Wyd. WSP, Siedlce, 260 ss.

Prószyński J. 1979. Systematic studies on East Palearctic Salticidae. III. Remarks on Salticidae of the USSR. Ann. Zool. 34 (11): 299-369.

Prószyński J. 2003. Salticidae (Araneae) of the Levant. Ann. Zool. 53 (1): 1-180.

Prószyński J., Staręga W. 1971. Pająki - Aranei. Katalog fauny Polski. XXXIII. PWN, Warszawa, 1-383.

Staręga W. 1976. Pająki (Aranei) Pienin. Fragm. faun. 21: 233-330.

Staręga W. 1988. Pająki (Aranei) Gór Świętokrzyskich. Fragm. faun. 31: 185-359.

Wesołowska W. 1981. Salticidae (Aranei) from North Korea, China and Mongolia. Ann. Zool. 36 (3): 45-83.

Wesołowska W. 1996. New data on the jumping spiders of Turkmenistan. Arthropoda Sel., 5 (1/2): 17-53.

Żabka M. 1997. Salticidae Pająki skaczące (Arachnida: Araneae). Fauna Polski. PAN, Warszawa, 189 ss.

   
Autor  Marzena Stańska
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009