| |
| |
|
Eresus cinnaberinus (Olivier, 1789) | ||
| Rodzina | Eresidae Poskoczowate | |
| Rząd | Araneae Pająki | |
| Gromada | Arachnida Pajęczaki | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Ciepłolubny gatunek południowo-palearktyczny, występujący w Polsce na niespełna 12 izolowanych stanowiskach. Zasiedla murawy psammofilne i kserotermiczne, którym grozi zarastanie. Objęty ochroną gatunkową, w niektórych miejscach również rezerwatową. | |
| Rozmieszczenie | Zwarty zasięg obejmuje kraje basenu Morza Śródziemnego, Francję, Bałkany, a dalej poprzez Azję Mniejszą, Ukrainę i Kaukaz, sięgając na wschodzie do Chin i Korei (Platnick 1998, Prószyński, Staręga 1971, Ratschker, Bellmann 1994, Thaler, Knoflach 2000, Wiehle 1953). W Europie Zachodniej i Centralnej coraz rzadszy w miarę posuwania się na północ. Najbardziej północne stanowiska znajdują się w Danii (Ratschker, Bellmann 1994). Pierwsze stwierdzenia gatunku na terytorium Polski dotyczyły Nakła nad Notecią (Torka 1909) i Bielinka nad Odrą (Hesse 1937). W latach 50. i 60. ubiegłego wieku został wykazany z Krzyżanowic nad Nidą (Kostrowicki 1953a), przedmieść Torunia (Wąsowska 1964) oraz na Ślęży (Czajka 1966). Aktualne badania (Szymkowiak 2000) nie potwierdziły obecności Eresus cinnaberinus w Bielinku nad Odrą, natomiast potwierdziły jego występowanie w okolicach Torunia (Kasprzyk K. - inf. ustna, Staręga 1984), mimo że miejsce skąd był wcześniej wymieniany uległo wchłonięciu przez zabudowę miejską. Prawdopodobne jest występowanie w Polsce drugiego gatunku z rodzaju Eresus - E. sandaliatus (Martini et Goeze, 1778) - bardzo zbliżonego morfologicznie do E. cinnaberinus, który preferuje skaliste, wapienne podłoże i różni się przede wszystkim okresem występowania osobników dorosłych (przypada na maj - czerwiec). Ponieważ wszystkie krajowe informacje (Czajka 1966, Hesse 1937, Kasprzyk K. - inf. ustna, Kostrowicki 1953a, Liana A., Huflejt T. - inf. ustna, Łętowski J., Pałka K. - inf. ustna, Staręga 1984, Torka 1909, Wąsowska 1964) donoszą o obserwacjach lub odłowach okazów w drugiej połowie lata lub na jesieni przyjęto, że odnoszą się one tylko do E. cinnaberinus. | |
| Biotop/Siedlisko | Dobrze nasłonecznione otwarte biotopy porośnięte rzadką i niską roślinnością zielną: murawy psammofilne (Bauman 1997, Liana A., Huflejt T. - inf. ustna) i kserotermiczne, zarówno na podłożu gipsowym (Kostrowicki 1953a), jak i lessowym (Łętowski J., Pałka K. - inf. ustna), wrzosowiska lub bardzo suche i widne bory i młodniki sosnowe (Kasprzyk K. - inf. ustna, Liana A., Huflejt T. - inf. ustna, Wąsowska 1964). Odnotowywany był ponadto na obszarach zdegradowanych emisjami przemysłowymi (Staręga 1984). | |
| Biologia | Pająk osiadły, żyjący w koloniach liczących do kilkuset dorosłych osobników i zagęszczeniu kilkunastu-kilkudziesięciu osobników na 1m2 (Bauman 1997, Thaler, Knoflach 2000, Wiehle 1953). Kopie pionowe, owalne w przekroju norki, które u dorosłych samic osiągają głębokość 5-10 (15) cm. Norka na powierzchni przechodzi w mniej więcej trójkątną w zarysie pajęczynę, tworzącą daszek o długości i szerokości u podstawy 5-8 cm, rozpięty nad wejściem. Sam daszek jest zamaskowany pędami roślin, szczątkami ofiar, grudkami gleby tak, że jego wypatrzenie w terenie jest bardzo trudne. Samce po ostatniej wylince i osiągnięciu dojrzałości płciowej, co następuje na przełomie sierpnia i września, opuszczają swoje norki i wyruszają na poszukiwanie samic. W czasie wędrówek rzadko pokonują dystans dalszy niż 20 metrów. Po odnalezieniu nory samicy zamieszkują w niej przez okres kilku-kilkunastu dni. W tym czasie kilkakrotnie dochodzi do kopulacji. Następnie wyruszają na poszukiwanie kolejnej partnerki. Cykl taki powtarza się parokrotnie, po czym samce giną. Samice składają około 35-80 jaj. Młode wylęgają się po kilku tygodniach od założenia kokonu. Początkowo żywią się zawartością woreczka żółtkowego, a potem są karmione strawionym pokarmem zwracanym przez samicę. Matka w końcu ginie i jest zjadana przez rozwijające się młode. Osobniki młodociane zimują w norze samicy i opuszczają ją w pierwszych dniach wiosny. Po krótkiej wędrówce rozpoczynają samodzielne życie od budowy małej norki, będącej miniaturą schronienia osobników dorosłych. Samce dojrzałość płciową osiągają w drugim-trzecim roku od wylęgu, samice w trzecim lub czwartym (Bauman 1997, Wiehle 1953). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Bardzo trudna do jednoznacznego oszacowania. Krajowe publikacje i uzyskane informacje donoszą o zebraniu lub obserwacjach tylko pojedynczych wędrujących samców. Należy więc się spodziewać, że są one świadectwem obecności i funkcjonowania w najbliższym sąsiedztwie kolonii złożonych z kilku do kilkuset osobników. Przeprowadzone przez autora tego opracowania aktualne obserwacje w okolicy Sandomierza (Łętowski J., Pałka K. - inf. ustna) wskazują, że występuje tam populacja mogąca liczyć do paru tysięcy dorosłych osobników. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Głównym zagrożeniem dla istniejących populacji E. cinnaberinus jest zarastanie jego biotopów. Pojawiające się krzewy i drzewa powodują ocienienie podłoża, zmianę szaty roślinnej i warunków termiczno-wilgotnościowych, a tym samym zanikanie odpowiednich siedlisk. Prowadzi to najpierw do rozrzedzenia kolonii, co w przypadku tego dość słabo mobilnego gatunku (Bauman 1997) wydatnie przyspiesza spadek liczebności, aż do zupełnego zaniku populacji. Być może informacje o występowaniu E. cinnaberinus w bardzo suchych borach i młodnikach sosnowych (Kasprzyk K. - inf. ustna, Wąsowska 1964) są świadectwem istnienia szczątkowych populacji, które przetrwały zarastanie śródlądowych wydm. Na terenie rezerwatu "Góry Pieprzowe" pod Sandomierzem czynnikiem ograniczającym może być bardzo liczna populacja innego pająka - Atypus muralis, który może polować na samce poskocza krasnego wędrujące w poszukiwaniu samic. Obserwacje przeprowadzone na tym stanowisku wskazują, że liczebność i zagęszczenie kolonii E. cinnaberinus wyraźnie wzrastała w miejscach, w których liczebność A. muralis była najmniejsza. | |
| Prognoza zmian populacji | Należy spodziewać się, że niektóre populacje tego gatunku mogą w najbliższych latach zaniknąć lub już zanikły (Szymkowiak 2000) wraz z zarastaniem siedlisk. Z drugiej strony prawdopodobne wydaje się odkrycie dalszych stanowisk poskocza, zwłaszcza wzdłuż doliny Wisły na odcinku Sandomierz - Kazimierz Dolny, który obfituje w potencjalne siedliska tego pająka. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Poskocz krasny od 1995 roku jest objęty w Polsce ochroną gatunkową. Ponadto połowa jego dotychczasowych stanowisk leży w obrębie rezerwatów lub użytków ekologicznych, co wydatnie zwiększa szanse przetrwania tego gatunku na terenie Polski. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Należy utrzymać status gatunku chronionego. Celem ochrony zarastających siedlisk należy usuwać nadmiernie rozrastające się krzewy i drzewa. Dotyczy to szczególnie rezerwatu "Góry Pieprzowe" k. Sandomierza, zagrożonego przez ekspansję robinii akacjowej Robinia pseudoacacia. Wskazane byłoby również tworzenie nowych obszarów chronionych - użytków ekologicznych lub rezerwatów - w miarę odkrywania nowych stanowisk tego gatunku. Należałoby również zastosować monitoring istniejących populacji, celem śledzenia ich stanu liczebnego i podjęcia ewentualnych zabiegów ochronnych, mających na celu utrzymanie siedlisk odpowiednich temu gatunkowi. | |
| Summary | Eresus cinnaberinus is a very rare South-Palearctic species, known in Poland from a few isolated localities. It occurs on sunlit, scarcely vegetated psammophilous and xerothermic grasslands. It is threatened due to overgrowing of its habitats. Recommended active protection of the species should concentrate on controlling plant succession to maintain xerothermic grasslands. Monitoring of the existing populations is also postulated. | |
| Źródła informacji | Bauman T. 1997. Habitat selection and dispersal power of the spider Eresus cinnaberinus (Olivier, 1789) in the porphyry landscape near Halle (Saale). W: Proc. 16th European Cool. Arachnol. M. Żabka (ed.), WSR-P. Siedlce: 37-45.  Czajka M. 1966. Einige Angaben uber die Spinnen (Araneae) von Ślęża Massiv. Pol. Pismo entomol. 36: 365-376. Hesse E. 1937. Die Arachnoidenfauna des Naturschutzgebietes Bellinchen (Oder). 1. Beitrag. Märk Tierw. 3: 99-107. Kostrowicki A.S. 1953a. Rzut oka na faunę projektowanego rezerwatu w Krzyżanowicach nad Nidą. Chrońmy przyr. ojcz. 9, 5: 13-18. Platnick N.I. 1998. Advances in spider taxonomy 1992-1995 with redescriptions 1940-1980. New York, New York Entomological Society, 976 pp. Prószyński J., Staręga W. 1971. Pająki - Aranei. Katalog fauny Polski. XXXIII. PWN, Warszawa, 1-383. Ratschker U.M., Bellmann H. 1994. Zur Bestimmung der mitteleuropäischen Arten der Gattung Eresus Walckenaer 1805 (Arachnida: Araneae: Eresidae). Beitr. Araneol. 4: 217-218. Staręga W. 1984. Materiały do znajomości rozmieszczenia pająków (Aranei) w Polsce, VIII-X. Fragm. faun. 28: 79-136. Szymkowiak P. 2000. Szanse zachowania rzadkich gatunków pająków (Aranei) na terenie rezerwatu przyrody "Bielinek". Przegl. przyr. 2-3: 133-138. Thaler K., Knoflach B. 2000. Zur Faunistik der Spinnen (Araneae) von Österreich: Atypidae, Haplogynae, Eresidae, Zodariidae, Mimetidae. Linzer biol. Beitr. 34: 413-444. Torka V. 1909. Ein Kieferninsekt aus der Ordnung der Orthopteren. Z. Wiss. Ins. Biol. Husum, 5: 217-220. Wąsowska S. 1964. Nowe stanowisko poskocza krasnego Eresus niger (Petagna) (Araneae). Przegl. zool. 46-48. Wiehle H. 1953. Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und nach ihrer Lebensweise. Spinnentiere oder Arachnoidea (Araneae) IX: Orthognatha - Cribellatae - Haplogynae - Entelegynae (Pholcidae, Zodariidae, Oxyopidae, Mimetidae, Nest | |
| Autor | Robert Rozwałka | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
