| |
| |
|
Epimyrma ravouxi (André, 1896) | ||
| Rodzina | Formicidae Mrówkowate | |
| Rząd | Hymenoptera Błonkoskrzydłe | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Ekspansywny gatunek śródziemnomorski. W Polsce tylko w Pieninach - blisko północnej granicy areału gatunkowego. Niechroniony. | |
| Rozmieszczenie | Górskie regiony Europy Południowej, Zachodniej i Środkowej (poza Polską gatunek wykazany jest z Hiszpanii, Francji, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Bułgarii, krajów b. Jugosławii, Grecji i Korsyki) (Czechowski, Czechowska 2000, Czechowski, Radchenko, Czechowska 2002). W Polsce Epimyrma ravouxi jest znana tylko z Pienin, skąd po raz pierwszy wykazano ją w 1976 r. (Czechowska 1976). Występuje w Pieninach Centralnych (w masywie Trzech Koron) (Czechowska 1976), Pieninach Zachodnich (Czechowski, Czechowska 2000) i Małych Pieninach (Woyciechowski 1985). | |
| Biotop/Siedlisko | E. ravouxi jest kserotermofilnym stenotopem; jak większość gatunków jej gospodarzy (zob. dalej) zasiedla przede wszystkim suche i ciepłe miejsca trawiaste, choć występuje także w kserotermicznych środowiskach po części zakrzewionych i zadrzewionych. W Pieninach zasiedla murawy kserotermiczne Origano-Brachypodietum i murawy naskalne - zbiorowiska rozwijające się na wapiennej glebie ciepłych i suchych zboczy o wystawie południowej. | |
| Biologia | E. ravouxi jest pasożytem społecznym uprawiającym niewolnictwo (porywanie poczwarek mrówek innych gatunków). Ma normalnie rozwiniętą kastę robotnic, które - w odróżnieniu od niektórych innych gatunków z tego rodzaju - przeprowadzają typowe rajdy do mrowisk gospodarzy (Buschinger 1989, 1990). Gospodarzami E. ravouxi są różne gatunki mrówek z rodzaju Leptothorax Mayr, podrodzaju Myrafant M.R. Smith: najczęściej L. unifasciatus (Latreille, 1798) (głównie na zachodzie Europy), L. albipennis Curtis, 1829, L. nigriceps Mayr, 1855 i L. tuberum (Fabricius, 1775) (na wschodzie) oraz L. affinis Mayr, 1855 (na południu). Wymienione gatunki są też ofiarami czasowego pasożytnictwa E. ravouxi podczas zakładania nowych kolonii przez jej młode królowe (Czechowski, Czechowska 2000). W Pieninach gospodarzami E. ravouxi są L. unifasciatus oraz (rzadziej) L. nigriceps, L. albipennis i L. nadigi Kutter, 1925 (ten ostatni, jako ofiara pasożytnictwa społecznego E. ravouxi jest znany tylko z Polski). E. ravouxi gniazduje tak, jak gatunek jej aktualnego gospodarza - w Pieninach przede wszystkim w pustych suchych łodygach roślin zielnych, najczęściej ciemiężyka białokwiatowego Vincetoxicum hirundaria. Może także gniazdować w ziemi pod odłamkami skał, w szczelinach skalnych i pod korą. Jedna mieszana kolonia może zawierać niewolnice różnych gatunków. Formy seksualne (uskrzydlone) pojawiają się w sierpniu. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Pieniny, ze względu na ich szczególną strukturę geologiczną i swoistości klimatu (Kostrakiewicz L. 1982, Pancer-Kotejowa, Zarzycki 1976), są prawdopodobnie jedynym miejscem występowania E. ravouxi w Polsce, a tamtejsze murawy kserotermiczne i naskalne - jedynymi jej tam siedliskami. Liczebność tego gatunku - jako pasożyta społecznego - jest z zasady wielokrotnie niższa niż liczebność gatunków jego gospodarzy. Podczas specjalnych poszukiwań przeprowadzonych w 1998 r. na Zamczysku (Pieniny Zachodnie) na 25 znalezionych gniazd potencjalnych gospodarzy (tj. L. unifasciatus, L. albipennis i L. nadigi) 4 (16%) było opanowanych przez E. ravouxi (Czechowski, Czechowska 2000). | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Byt pienińskiej populacji E. ravouxi zależy od trwałości jej swoistych środowisk. Zagrożeniem może być dla niej zarastanie piargów na południowych zboczach przez zwartą roślinność wysoką - bezpośrednio poprzez zmianę warunków siedliskowych i pośrednio przez osłabienie populacji gatunków gospodarzy, od których E. ravouxi jest bezwzględnie uzależniona. Niebezpieczeństwo to jest jednak mniejsze, niż w przypadku L. nadigi (jednego z gatunków gospodarzy E. ravouxi); główny gospodarz omawianego tu gatunku - uchodzący za oligotopa lasów liściastych L. unifasciatus - w Pieninach spotykany jest co prawda tylko na murawach kserotermicznych i naskalnych, ale dobrze znosi ich częściowe porośnięcie krzewami i drzewami (Czechowska W. - mat. niepubl.). | |
| Prognoza zmian populacji | Przy zachowaniu właściwych środowisk pienińska populacja omawianego gatunku powinna, w dużej skali czasowej, zachować względną stabilność. Możliwe są jednak okresowe jej załamania, powodowane przez niekorzystne czynniki atmosferyczne (zwłaszcza bardzo mroźne zimy), oddziałujące na E. ravouxi bezpośrednio lub(i) pośrednio (poprzez gatunki gospodarzy). | |
| Aktualne sposoby ochrony | Nie podlega ochronie gatunkowej. Jedyne znane w Polsce stanowisko E. ravouxi leży w obrębie Pienińskiego Parku Narodowego, którego plan ochrony przewiduje stosowne zabiegi. Umieszczony na "czerwonych listach" kilku krajów Europy - Austrii, Niemiec i Szwajcarii jako gatunek zagrożony (Day 1991, Economic Commission for Europe 1991, Seifert 1996). Na polskich "czerwonych listach" został przedstawiony jako gatunek rzadki (w pierwszym wydaniu) (Pisarski i in. 1992) oraz silnie zagrożony (w drugim wydaniu) (Czechowski 2002). Figuruje też na ogólnoeuropejskiej "Czerwonej liście ECE" (Day 1991) i w światowej "Czerwonej księdze IUCN" (Wells, Pyle, Collins 1984) - w obu przypadkach jako gatunek rzadki. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Zabiegi ochrony czynnej, ujęte w planie ochrony Pienińskiego PN, jeśli będą konsekwentnie stosowane, są wystarczające. Dodatkowo postuluje się monitorowanie zmian populacji E. ravouxi, prowadzone jednocześnie i zgodnie z procedurą proponowaną dla L. nadigi. | |
| Summary | Epimyrma ravouxi is a mountain Mediterranean stenotopic species connected with dry and warm grassland habitat. It is a social parasite, practicing slavery; its hosts are ants from the genus Leptothorax Mayr. In Poland it occurs only in the Pieniny Mountains, where together with its host species inhabits xerothermic and rock grasslands, nesting mostly in empty, dry stems of herbaceous plants, preferably Vincetoxicum hirundaria. A threat to its existence may be excessive overgrowing of scree with shrubs and trees. The permanent occurrence of population will be secured by conservation of tall-herb communities on the southern slopes of the Pieniny National Park. | |
| Źródła informacji | Buschinger A. 1989. Evolution, speciation, and inbreeding in the parasitic ant genus Epimyrma (Hymenoptera, Formicidae). J. Evol. Biol. 2: 265-283.  Buschinger A. 1990. Sympatric speciation and radiative evolution of socially parasitic ants - heretic hypotheses and their factual background. Z. Zool. Syst. Evolut.-forsch. 28: 241-260. Czechowska W. 1976. Myrmekofauna Pienińskiego Parku Narodowego (Hymenoptera, Formicoidea). Fragm. faun. 21: 115-144. Czechowski W. 2002. Formicidae. Mrówki. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, 62-65. Czechowski W., Czechowska W. 2000. Epimyrma ravouxi (André, 1896) (Hymenoptera, Formicidae) in the Pieniny Mts - notes on its occurence and biology. Fragm. faun. 43: 29-33.. Czechowski W., Radchenko A., Czechowska W. 2002. The ants (Hymenoptera, Formicidae) of Poland. MIZ PAS, Warsaw: 200 + 1 pp. Day M.C. 1991. Towards the conservation of aculeate Hymenoptera in Europe. Nature and Environment Series, No. 51, Council of Europe Press, Strasbourg, 33 pp. Economic Commission for Europe 1991. European red list of globally threatened animals and plants and recommendations on its application as adopted by the Economic Commission for Europe at its forty-sixth session (1991) by decision D (46). United Nations, New York, 154 pp. Kostrakiewicz L. 1982. Zarys fizjografii Pienin. Klimat. W: Przyroda Pienin w obliczu zmian. Studia Naturae B, 30: 53-69. Pancer-Kotejowa E., Zarzycki K. 1976. Zarys fizjografii i stosunków geobotanicznych Pienin oraz charakterystyka wybranych biotopów. Fragm. faun. 21: 21-49. Pisarski B., Huflejt T., Garbarczyk H., Głogowski S., Kierych E., Marczak P., Sawoniewicz J., Skibińska E. 1992. Błonkówki Hymenoptera. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). ZOP i ZN PAN, Kraków: 43-48. Seifert B. 1996. Ameisen: beobachten, bestimmen. Naturbuch Verlag, Augsburg, 352 ss. Wells S.M., Pyle R.M., Collins N.M. 1984. The IUCN Invertebrate Red Data Book. IUCN, Gland, 632 pp. Woyciechowski M. 1985. Mrówki (Hymenoptera, Formicidae) Małych Pienin - Karpaty. Acta zool. cracov. 28: 283-296. | |
| Autor | Wojciech Czechowski, Wiesława Czechowska & Aleksandr Radchenko | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
