powiększ

Formica forsslundi Lohmander, 1949
Ozdobnica Forsslunda

Rodzina  Formicidae  Mrówkowate
Rząd  Hymenoptera  Błonkoskrzydłe
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Bardzo rzadki i słabo poznany gatunek północnoeuropejski; w Polsce reliktowy. Niechroniony.
   
Rozmieszczenie  Gatunek znany z Fennoskandii (Norwegia, Szwecja, Finlandia), Danii i dwóch oderwanych stanowisk - jednego w Polsce, drugiego w środkowej Rosji (Obwód Woroneski (Czechowski, Radchenko, Czechowska 2002). W Polsce Formica forsslundii jest wykazywana tylko z Rakowskiego Bagna (śródleśnego torfowiska wysokiego) k. Frampola na Roztoczu, gdzie stwierdzono ją na początku lat sześćdziesiątych XX w. (Pętal 1962, 1964); jest to stanowisko reliktowe z okresu zlodowaceń plejstoceńskich (Dlussky, Pisarski 1971).
   
Biotop/Siedlisko  W Fennoskandii, gdzie jest stosunkowo liczna, występuje na wilgotnych wrzosowiskach i otwartych śródleśnych torfowiskach (Collingwood 1979). W Polsce na Rakowskim Bagnie gatunek ten, podobnie jak Formica uralensis Ruzsky, 1895, zasiedla części torfowiska o zaawansowanej sukcesji roślinnej z kępami Sphagnum i Polytrichum porosłymi wrzosem zwyczajnym Calluna vulgaris i modrzewnicą zwyczajną Andromeda polifolia (Pętal 1964).
   
Biologia  F. forsslundi jest tymczasowym pasożytem społecznym; jej młode królowe po locie godowym przejmują mrowiska Formica candida F. Smith, 1878, z których eliminują prawowite królowe i podporządkowują sobie osierocone robotnice. Gniazda buduje z nadziemnymi kopcami z suchych drobnych szczątków roślinnych. Na Rakowskim Bagnie gniazda są zakładane w kępach torfowców; składają się z nadziemnego kopca o wysokości kilku-kilkunastu centymetrów, zbudowanego z drobnych suchych szczątków mchów i traw, oraz części podziemnej, wydrążonej w torfie (Pętal 1962).
   
Wielkość populacji w Polsce  Na Rakowskim Bagnie - jedynym dotychczas znanym stanowisku - znaleziono kilkanaście gniazd (Pętal 1964).
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Osuszenie i/lub zarośnięcie torfowiska przez zwartą roślinność wysoką to czynniki eliminujące F. forsslundi z tego środowiska.
   
Prognoza zmian populacji  Czynna ochrona już znanego i ewentualnie nowo odkrywanych, z pewnością bardzo nielicznych, stanowisk tego gatunku pozwoli na zachowanie dotychczasowego stanu jego krajowej populacji. W przeciwnym razie nastąpi jego wyginięcie w Polsce.
   
Aktualne sposoby ochrony  Nie podlega ochronie gatunkowej. Rakowskie Bagno - jedyne znane w Polsce stanowisko F. forsslundi - leży w obrębie Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie; od kilkudziesięciu (sic!) lat planowane jest utworzenie tam torfowiskowego rezerwatu przyrody. Na "czerwonej liście" w Polsce figuruje jako gatunek zagrożony (Czechowski 2002, Pisarski i in. 1992), w Szwajcarii uznany za prawdopodobnie zanikły, a w Norwegii za niedostatecznie poznany (Dlussky, Pisarski 1971).
   
Proponowane sposoby ochrony  Przede wszystkim nieodzowne jest potwierdzenie występowania F. forsslundi (i F. uralensis) na Rakowskim Bagnie (od ok. 40 lat nie były tam prowadzone faunistyczne badania myrmekologiczne), nieodzowne jest objęcie tego obszaru ochroną rezerwatową. Wskazane jest poszukiwanie ewentualnych nowych stanowisk w refugialnych środowiskach polodowcowych, a zwłaszcza na innych obszarach torfowiskowych w Lasach Janowskich. Dla niespecjalisty gatunek ten jest nie do odróżnienia od pokrewnych.
   
Summary  Formica forsslundi is a rare and little known north-European stenotopic species connected with bogs, and a temporary social parasite of Formica candida. In Poland it is known from the only relict locality, Rakowskie Bagno, a forest raised bog in the region of Roztocze. It is recommended that this area should be given protection as a nature reserve to prevent its possible drainage and overgrowing, which would be fatal for both F. forsslundi and its host.
   
Źródła informacji  Collingwood C.A. 1979. The Formicidae (Hymenoptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna Entomol. Scand. 8, 174 pp.

Czechowski W. 2002. Formicidae. Mrówki. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, 62-65.

Czechowski W., Radchenko A., Czechowska W. 2002. The ants (Hymenoptera, Formicidae) of Poland. MIZ PAS, Warsaw: 200 + 1 pp.

Day M.C. 1991. Towards the conservation of aculeate Hymenoptera in Europe. Nature and Environment Series, No. 51, Council of Europe Press, Strasbourg, 33 pp.

Dlussky G.M., Pisarski B. 1971. Rewizja polskich gatunków mrówek (Hymenoptera, Formicidae) z rodzaju Formica L. Fragm. faun. 16: 145-224.

Pętal J. 1962. Formica forsslundi Lohm. ssp. strawinskii n. ssp. Ann. UMCS (Lublin), C, 17: 195-202.

Pętal J. 1964. Fauna mrówek projektowanego rezerwatu torfowiskowego Rakowskie Bagno k. Frampola (woj. lubelskie). Ann. UMCS (Lublin), C, 18: 143-173.

Pisarski B., Huflejt T., Garbarczyk H., Głogowski S., Kierych E., Marczak P., Sawoniewicz J., Skibińska E. 1992. Błonkówki Hymenoptera. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). ZOP i ZN PAN, Kraków: 43-48.

   
Autor  Wojciech Czechowski, Wiesława Czechowska & Aleksandr Radchenko
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009