| |
| |
|
Trichoferus pallidus (Olivier, 1790) | ||
| Rodzina | Cerambycidae Kózkowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki, lokalnie występujący, południowoeuropejski gatunek związany ze starymi dębami. W Polsce nie objęty ochroną prawną. | |
| Rozmieszczenie | Zasięg Trichoferus pallidus obejmuje południową i środkową Europę. Notowany był z Hiszpanii, Francji (w tym z Korsyki), południowych Niemiec, Włoch, byłej Jugosławii, Grecji, Bułgarii, Krymu, Kaukazu, Rumunii, Węgier, Austrii, południa byłej Czechosłowacji (Bense 1995, Gutowski 1986, Sláma 1998). Z Polski początkowo był znany tylko z ogólnikowej wzmianki z początku XX wieku o występowaniu na Górnym Śląsku i w Poznańskiem (Hildt 1917). Pierwsze w pełni udokumentowane doniesienie dotyczy okazu złowionego w 1984 r. w Rogalinie koło Poznania (Gutowski 1986). Kolejne informacje o 5 nowych stanowiskach w okolicach Zielonej Góry (Bojadła, Cigacice, Krosno Odrzańskie, Pomorsko, Siedlisko k. Nowej Soli) podaje Najbar (Najbar 1994, 1998). Stanowiska w Polsce są najbardziej wysuniętymi na północ, oderwanymi od głównego zasięgu tego gatunku. | |
| Biotop/Siedlisko | Gatunek związany z biotopami kozioroga dębosza, z którym często współwystępuje. Preferuje ciepłe stanowiska z luźno rosnącymi, starymi, dobrze nasłonecznionymi, kilkusetletnimi dębami. W przypadku polskich stanowisk są to łęgi Ficario-Ulmetum minoris nad Odrą i Wartą, okresowo zalewane, wypasane oraz okazjonalnie wykaszane przez rolników (Gutowski 1986, Gutowski J.M. - mat. niepubl., Najbar 1994, 1998). | |
| Biologia | Rozwija się w dębach, a sporadycznie w innych gatunkach, np. lipie, kasztanie jadalnym i buku. Imagines w ciągu dnia przebywają w górnych partiach starych dębów, gdzie chowają się w opuszczonych chodnikach kozioroga dębosza oraz w szparach i szczelinach korowiny. Latają o zmierzchu i nocą, najczęściej między godziną 21 i 23, wtedy też kopulują i składają jaja. Chętnie przylatują do źródeł światła sztucznego. Pojaw rozpoczyna się w połowie lipca (czasem wcześniej) i trwa do końca sierpnia. Larwy żerują pod mocno przylegającą korą i w korze konarów starych drzew, rzadziej zasiedlają pnie o cienkiej korowinie, średnicy około 20 cm. Przepoczwarczenie następuje w korze i pod korą w lipcu. Generacja 1-2-letnia. Występuje często wspólnie z koziorogiem dęboszem Cerambyx cerdo L., paśnikiem niszczycielem Plagionotus detritus (L.) i jelonkiem rogaczem Lucanus cervus (L.) (Bense 1995, Danilevskij 1974, Gutowski 1986, Sláma 1998). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Występuje na oderwanych stanowiskach z korzystnym lokalnym mikroklimatem w dorzeczu Odry. Wielkość populacji jest trudna do oszacowania. Jego rozprzestrzenienie i liczebność związane są z rozmieszczeniem grup starych, pomnikowych dębów w południowo-zachodniej Polsce, których liczba wciąż maleje. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Podstawowym zagrożeniem dla tego gatunku jest kurczenie się stanowisk odpowiednich dla jego rozwoju, spowodowane niszczeniem, wycinaniem bądź naturalnym zamieraniem starych dębów tworzących skupiska luźno stojących, dobrze naświetlonych drzew. Aktualnie prowadzona gospodarka leśna nie pozwala na osiągnięcie przez te drzewa wieku optymalnego dla zasiedlenia przez T. pallidus (wycina się je w wieku 180-240 lat), a dodatkowo obserwuje się w ostatnich kilkunastu latach nasilające się obumieranie starych dębów z nie do końca wyjaśnionych przyczyn. Wszystko to spowoduje po pewnym czasie znaczny ubytek tej klasy drzew i zachwianie ciągłości bazy pokarmowej dla T. pallidus i gatunków towarzyszących (Gutowski J.M. - mat. niepubl., Sláma 1998). | |
| Prognoza zmian populacji | O ile nie ulegnie zmianie tendencja do kurczenia się skupisk starych, kilkusetletnich dębów, poszczególne stanowiska zaczną ubożeć aż do zupełnego zaniku, co może doprowadzić do całkowitego wyginięcia tego gatunku na terytorium Polski. Proces ten nie powinien jednak przebiegać zbyt szybko (biorąc pod uwagę długowieczność dębów). | |
| Aktualne sposoby ochrony | Gatunek nie objęty prawną ochroną w Polsce. Żadne z jego współczesnych stanowisk nie znajduje się na terenach chronionych. Na stanowisku w Rogalinie zasiedla drzewa będące pomnikami przyrody. Znajduje się na "Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce" jako gatunek narażony (Pawłowski i in. 2002). W Niemczech umieszczony na czerwonej liście jako gatunek wymierający. | |
| Proponowane sposoby ochrony | W ramach gospodarki leśnej należy zostawiać grupy starych dębów aż do śmierci fizjologicznej i pełnego rozkładu, a stwierdzone miejsca występowania gatunku objąć ochroną obszarową. Należy też chronić stare, pomnikowe dęby przed niekorzystnymi wpływami otoczenia (zmiany poziomu wód gruntowych, zanieczyszczenia gleb, wody i powietrza, uszkodzenia, nadmierne ocienienie przez inne drzewa) i nie poddawać tzw. "leczeniu" starzejących się drzew. Na stwierdzonych stanowiskach trzeba zadbać o zapewnienie następnych pokoleń dębów. | |
| Summary | It is a very rare, thermophilous species associated primarily with several hundred-year-old oaks. Not protected. It occurs in the environs of Poznań and in the Ziemia Lubuska region. As the groups of scattered mature oaks disappear from the Polish landscape, the further existence of the species is seriously threatened in Poland. It is recommended that the guidelines for managing old oak stands should be modified, so as the groups of oaks could be left to their natural death. In the known and protected localities of Trichoferus pallidus, old trees should be protected more effectively. | |
| Źródła informacji | Bense U. 1995. Longhorn beetles. Illustrated key to the Cerambycidae and Vesperidae of Europe. Margraf Verlag, Weikersheim, 512 pp.  Danilevskij M.L. 1974. Novyj dlja fauny SSSR zhuk-drovosek (Coleoptera, Cerambycidae) s Severnogo Kavkaza. Biol. nauki 2: 14-16. Gutowski J.M. 1986. Trichoferus pallidus (Olivier, 1790) (Col., Cerambycidae) w Polsce. Przegl. zool. 30, 3: 313-317. Hildt L.F. 1917. Owady krajowe Kózkowate. Cerambycidae. Pam. Fizyogr. 24, 3: 1-141. Najbar B. 1994. Trichoferus pallidus (Olivier 1790) (Col. Cerambycidae) na Środkowym Nadodrzu. W: Ochrona Przyrody na Środkowym Nadodrzu, WSP Zielona Góra: 101-105. Najbar B. 1998. Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) Ziemi Lubuskiej. Przegl. przyr. 9, 4: 49-75. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss. Sláma M.E.F. 1998. Tesaříkovití - Cerambycidae České republiky a Slovenské republiky (Brouci - Coleoptera). Vyd. M. Slama, Tisk Tercie, Krhanice: 383 pp. | |
| Autor | Jerzy M. Gutowski | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
